Oostvaardersplassen

In 1932 werd de Afsluitdijk voltooid en veranderde de Zuiderzee in het IJsselmeer. Volgens het plan van ir. Cornelis Lely zouden vier nieuwe polders aangelegd worden om te voorzien in de grote behoefte aan landbouwgrond. In 1942 werd de Noordoostpolder drooggelegd, in 1957 Oostelijk Flevoland en in 1968 Zuidelijk Flevoland. De vierde polder, de Markerwaard, werd wel grotendeels omsloten door een dijk maar uiteindelijk niet drooggelegd.[2] Een van de redenen hiervoor was dat men inmiddels met de Noordoostpolder had geleerd dat een polder consequenties voor het "oude land" heeft. Een belangrijk gevolg was dat daar de grondwaterstand lager werd, met mogelijk ernstige gevolgen voor de Amsterdamse paalfundering.

De al voltooide Oostvaardersdijk werd de buitendijk van de Flevolandpolders, waardoor de Oostvaardersplassen konden ontstaan. Het Oostvaardersdiep, een diepe zandige plek waar vroeger de schepen van de Vereenigde Oostindische Compagnie voor anker gingen, was in de oorspronkelijke plannen bedoeld als scheepvaartroute naar Amsterdam. Doordat de dijk van de Flevolanden nu noordwestelijker kwam te liggen, werd deze diepte toch ingepolderd. De diepe plekken kwamen als plassen in de polder te liggen.

Het gebied was cultuurtechnisch minder interessant vanwege de lage en dus natte ligging en de weinig vruchtbare zandige bodem. Dit lage deel van Zuidelijk Flevoland was daarom bestemd tot industrieterrein en kassengebied. De aangrenzende drogere gronden waren bestemd voor de landbouw.

Baardmannetje

Na het droogvallen van Zuidelijk Flevoland werd er vanuit vliegtuigjes riet uitgezaaid als eerste stap in de ontginning. Op drogere plaatsen kwam dit samen met het zaad van de wilg snel tot ontwikkeling. Op de slikken vestigden zich, afhankelijk van het vochtgehalte van de bodem, pionierplanten als moerasandijvie, goudzuring en grote lisdodde. Zo ontstond een afwisselend slikken- en plassenlandschap met rietland, wilgenbroek, spontane moerasvegetatie en water. Dit was een aantrekkelijk biotoop voor veel soorten vogels, zoals de grauwe gans, lepelaar, eenden en het toen zeldzame baardmannetje. Na vier jaar dreigde het gebied echter snel te verdrogen en te verlanden door de voortgaande ontwatering van de omringende polder, die werd ontgonnen voor de landbouw. Door een actiegroep en enkele biologen werd sterk gepleit voor behoud van het plassengebied. In 1973 werden de ontginningen aan de rand van het gebied beëindigd en er kwam een provisorische kade die weglekken van water uit het moeras moest stoppen. In droge perioden moest water opgepompt worden om drooggevallen gedeelten weer nat te maken en nat te houden. Hierbij bleek dat ganzen en eenden door begrazing van jonge riet- en moerasvegetaties konden voorkomen dat het plassengebied weer zou dichtgroeien.

Aan het eind van 1974 kregen de Oostvaardersplassen de status van 'tijdelijk natuurgebied', waarmee het moeras ook planologisch beschermd werd. De inrichtingsplannen werden herzien en de kade om het moeras werd in 1975 definitief. Hierdoor ontstond tussen de dijken een groot moerasgebied van ongeveer 3600 hectare.[3]

Met de pompen die geïnstalleerd waren voor de aanvoer van water werd actief gestuurd met het peilbeheer. Met hogere waterstanden in de winter en het voorjaar en lagere in de zomer probeerde men optimale waterpeilen in te stellen voor bepaalde vogelsoorten. Vooral de grauwe ganzen profiteerden van de hogere waterstanden in het voorjaar, maar het aantal broedende steltlopers daalde door het hoge peil drastisch. In de zomer werden wel optimale omstandigheden voor steltlopers gecreëerd, zodat ze op de droogvallende slikvelden konden foerageren om hun vetvoorraad voor de trek naar het zuiden aan te vullen. Door het peilbeheer en het open karakter van het moerasgebied vestigden de bruine kiekendief, lepelaar, aalscholver, de grote en kleine zilverreiger en het baardmannetje zich hier als broedvogel.[3][4]

Na enkele jaren bleek dat door de intensieve begrazing van de inmiddels zeer talrijke ganzen een steeds groter deel van het moerasgebied weer open water werd. De waardevolle ondiepe zone met slikvelden verdween en het water werd troebel door erosie van de slappe bodem. Er was behoefte aan drogere grazige gebieden waar de ganzen buiten de ruiperiode konden foerageren. Doordat steeds meer gronden in gebruik genomen werden voor de landbouw waren dergelijke gebieden in de polder niet meer beschikbaar. Ook was het een tekortkoming dat gradiënten van nat naar droog in het vlakke land ontbraken en dat er geen helderwaterpoelen waren als jachtgebied voor zichtjagers als reigers en rallen. Deze nieuwe inzichten en het toegenomen maatschappelijk belang van de Oostvaardersplasen leidden er in 1982 toe dat de drogere gronden grenzend aan het plassengebied aan de landbouw werden onttrokken en dat de geplande spoorlijn Almere-Lelystad er in een boog omheen werd aangelegd (het zogenoemde badkuiptracé). Hiermee werd een randzone van bijna 2000 hectare aan het natuurgebied toegevoegd. Ter compensatie kreeg het bestaande ganzengebied de Ganzengouw weer grotendeels een landbouwbestemming.[2][3]

Heckrunderen

De grotendeels spontane moeraszone en de reeds ontgonnen droge randzone moesten vervolgens nog tot een samenhangend natuurgebied gemaakt worden. In de randzone was een zonering van nat naar droog gewenst. Voor vogels waren het ondiepe, slechts deels begroeide moeras en het natte, periodiek onder water staande grasland van het grootste belang, dus die kregen de meeste aandacht bij inrichting en beheer. Langs de grens met het moeras moest nat tot vochtig grasland met helder, open water tot ontwikkeling komen. Via een zone met droge, grazige vegetaties moest dit overgaan in een struweellandschap naar de randen van het gebied. Dit kon gerealiseerd worden door ingrepen in de waterhuishouding en door begrazing met grote grazers. Om ervaring op te doen werden experimenten met begrazing gestart. In 1983 werden 32 Heckrunderen in het gebied ingezet voor jaarrondbegrazing en een jaar later 20 konikpaarden. In de moeraszone nam de trend naar meer open water en minder natuurwaarden nog steeds toe, ondanks herhaaldelijke aanpassing van het peilbeheer. De zware begrazing door ganzen zorgde ervoor dat het mozaïek van plassen en verschillende vegetatiestadia verdween en daarmee de vogels die hiervan afhankelijk zijn. Dit was mede aanleiding tot een herbezinning op de ontwikkeling van het gebied.[3]

Konikpaarden

Edelherten

In de eerste Ontwikkelingsvisie (1987) werd de keuze uitgewerkt om acht landschapstypen, variërend van open water tot bos, in samenhang te laten ontstaan binnen het totale moerasecosysteem. Voor de moeraszone werd als maatregel gekozen voor een proef met gefaseerd peilbeheer: een reeks van natte jaren afwisselen met enkele droge om de vegetatie zich periodiek te laten herstellen van begrazing en erosie. Dit werd toegepast in het westelijk deel van de moeraszone, waartoe een natuurlijke oeverwal, de Drempel, werd omgevormd tot waterscheiding. De ganzen konden zich terugtrekken in het oostelijk peilgebied, waardoor daar open plekken ontstonden in de dichte rietvelden. In het westelijke deel kon de vegetatie zich sterk uitbreiden, zodat vanaf 1990 het peil weer geleidelijk verhoogd kon worden. Voor de randzone werd vooral gekozen voor begrazing als maatregel om de ontwikkeling te sturen. Hiertoe werd het lopende begrazingsexperiment uitgebreid tot de hele randzone, die werd verdeeld in drie begrazingsgebieden: een deel met jaarrondbegrazing, een deel met zomerbegrazing en een deel met kleine wisselweiden in de zomer. Droog grasland bleek duidelijk favoriet bij de grote grazers. Nat grasland was vooral in trek bij de ganzen en had de hoogste natuurwaarden. In 1992 werden, in aanvulling op de runderen en paarden, 44 edelherten uitgezet in het begrazingsgebied wegens hun invloed op de struweelzone waarin veel vlier voorkwam. In de Waterlanden werd een proefgebied aangelegd om het functioneren van diverse vormen van open water in een begrazingsgebied te onderzoeken.[2][3]

Na de eerste 25 jaar genoten de Oostvaardersplassen grote bekendheid dankzij de spontane natuurontwikkeling en de pogingen om nieuwe natuur doelbewust te laten ontstaan. Deze periode markeert ook een belangrijke wijziging in het denken over de natuur.[5] In de jaren tot 1996 vond opnieuw een herbezinning plaats op doelen, inrichting en beheer van het gebied. De seizoensbegrazing met winterse opstalling en bijvoering van de dieren werd in 1995 definitief gestopt. De Oostvaardersplassen dankten hun internationale bekendheid daarvoor vooral aan het belang voor de moerasbewonende vogels, die het gebied in grote aantallen gebruiken als foerageer-, rust- en broedgebied. Daarnaast werd bij de herbezinning ook aandacht besteed aan natuurrecreatie en aan de relaties met het omringende gebied. De resultaten werden door Rijkswaterstaat als leidraad neergelegd in de tweede Ontwikkelingsvisie (1995).[3] Staatsbosbeheer nam de zorg voor het gebied over. Het 'wildernismodel' van bioloog Frans Vera zou in het vervolg richtinggevend zijn voor het beleid.

In 1996 werd het beheer overgedragen aan Staatsbosbeheer. Op grond van de opgestelde visie werd het uitgangspunt voor het beheer nu "niets doen, tenzij ...". Het waterpeil binnen drie grote peilgebieden mocht onder invloed van neerslag en verdamping schommelen tussen ruime grenzen. Ook de begrazingsdruk werd niet actief gestuurd en de dieren werden in de winter niet bijgevoerd. Wel werd onderzoek gedaan naar de populatieontwikkeling en gezondheidsstatus van de grote grazers en hun invloed op de vegetatie. Daarnaast werden de geplande inrichtingsmaatregelen uitgevoerd. De Oostvaardersplassen werden door een moerasstrook aan de voet van de Oostvaardersdijk verbonden met de Lepelaarplassen. In het gebied bij de Praamweg werden poelen en plassen aangelegd en twee observatiehutten gebouwd.[3]

In de praktijk bleek de dubbele doelstelling van het beheer lastig te combineren: enerzijds ruimte geven aan spontane natuurlijke processen, anderzijds het gebied als habitat voor belangrijke soorten in stand houden, desnoods met kunstgrepen. In de derde Ontwikkelingsvisie (2008) werd als beheerdoelstelling gekozen voor randvoorwaarden scheppen voor natuurlijke processen en deze in stand houden. Het beheer van de grote grazers was al meer dan tien jaar gebaseerd op minimaal ingrijpen. De snelle toename van de aantallen grazers leidde ertoe dat in de late winter ook steeds meer dieren dood gingen. Dit leidde tot maatschappelijke discussie en tot het eerste advies van de internationale beheercommissie ICMO (2006) om de dieren meer beschutting te bieden en dieren die in de late winter in slechte conditie zijn te doden (reactief beheer). In de lange koude winter van 2010 moesten veel dieren gedood worden en kreeg Staatsbosbeheer opdracht om de dieren bij te voeren. In het tweede advies van de ICMO (2010) werden aanbevelingen gedaan voor de korte, middellange en lange termijn.[6]

Staatssecretaris Henk Bleker, die destijds verantwoordelijk was voor het natuurbeleid, trok in 2011 zijn conclusie uit het ICMO-advies. Het experimentele beheer om zo weinig mogelijk in te grijpen en zo veel mogelijk ruimte te geven aan natuurlijke processen kon niet worden voortgezet. Hij koos ervoor om op korte termijn aanvullende beschutting te bieden, door de Oostvaardersplassen te verbinden met aangrenzende bospercelen, en zo nodig dieren in slechte conditie eerder te doden (vroeg-reactief beheer). Het advies van de ICMO om op langere termijn robuuste verbindingen te realiseren, waaronder het Oostvaarderswold, nam hij niet over. Hij streefde voor de langere termijn naar een stabiel, degelijk en goed gereguleerd beheer.[6]

Staatsbosbeheer onderschreef de aanbevelingen van de ICMO en nam maatregelen om het welzijn van de grote grazers te verbeteren. Om meer beschutting te bieden werd 1200 meter schuilrichel aangelegd. Daarnaast werden de gebieden de Driehoek, het Oostvaardersbos en een deel van het Kotterbos in de winter opengesteld voor alle grote grazers. Voor de periode 2011–2015 werd een nieuw managementplan geschreven, waarin het realiseren van de Natura 2000-doelstellingen voor de Oostvaardersplassen de hoogste prioriteit kreeg. Staatsbosbeheer wil deze doelstellingen zo veel mogelijk realiseren via natuurlijke ontwikkelingen, maar zal ook ingrijpen als dat nodig is.[6]

In opdracht van de staatssecretaris van Economische Zaken is in 2014 het Natura 2000-beheerplan voor de Oostvaardersplassen opgesteld. Hierin gaat het vooral om de bescherming en instandhouding van 31 vogelsoorten en hun leefgebied. Het beheerplan concludeert dat de instandhoudingsdoelen voor 19 tot 23 vogelsoorten niet kunnen worden gehaald met voortzetting van het huidige beheer. Een belangrijke reden daarvoor is onvoldoende peildynamiek in het moerasdeel. Daarom wordt voorgesteld het waterpeil in het moerasdeel voor een periode van drie jaar drastisch te verlagen, waarna eenzelfde periode van geleidelijke peilverhoging volgt. De ervaring heeft geleerd dat deze ingrepen ongeveer tien jaar sterk van invloed zijn op de aantallen moeras- en watervogels. Daarnaast moeten maatregelen worden getroffen die zorgen voor een zo groot mogelijke seizoens- en jaarlijkse peildynamiek als gevolg van neerslag, verdamping en afvoer. Ook worden enkele maatregelen voorgesteld in het grazige gebied en het aangrenzende bosgebied.[1]

Staatssecretaris Sharon Dijksma presenteerde op 12 maart 2015 in een brief aan de Tweede Kamer haar visie op het beheer van de Oostvaardersplassen in de periode vanaf 2015. De waarde van het gebied voor vogels kwam daarin meer dan voorheen centraal te staan. De voorgestelde maatregelen voor het moerasdeel in het Natura 2000-beheerplan droegen hieraan bij. Ook het beheer van de grote grazers in het grazige deel ondersteunde de vogeldoelstellingen. Hier werd het vroeg-reactief beheer van de kuddes voortgezet. In de bosrijke schil om het Natura 2000-gebied werd het beheer op maat afgestemd op de functies die daar aan de orde zijn, zoals natuur, bos, landschap en recreatie. Vanuit die gedachtegang werd naar een passend beheer gezocht voor de daar aanwezige grazers (vooral edelherten). De bedoeling was de maatschappelijk functie van het gebied te versterken, terwijl tegelijk de banden met wetenschappers zouden worden versterkt. Het streven was meer aandacht te schenken aan toerisme en recreatie en aan de visuele beleving van het gebied. Staatsbosbeheer zou in de maatschappelijke discussie over grote grazers de interactie met het publiek opzoeken en een maatschappelijke adviescommissie instellen.[7]

De overdracht (december 2016) van de verantwoordelijkheid voor het beheer van de Oostvaardersplassen aan de provincie Flevoland versterkte deze tendens.[8] In 2017 gaf Provinciale Staten aan dat meer recreatie in het gebied gewenst was, waarbij ook de positie van de grote grazers moest worden betrokken.[9]

Bij de Oostvaarderplassen liggen enkele gebieden die bij het natuurgebied betrokken zijn:

• Het Hollandse Hout bij Lelystad is een multifunctioneel bos, dat uiteindelijk een eenheid moet gaan vormen met de Oostvaardersplassen. De bomen vermeerderen zich inmiddels al vanuit het Hollandse Hout in de Oostvaardersplassen.

Zonsondergang in het Markermeer gezien vanaf de Oostvaardersdijk

• Aan de Almeerse kant tegen het industrieterrein aan, ligt het voormalige Fluitbos, nu bekend als Oostvaardersbos. Edelherten en reeën hebben reeds hun weg naar het Oostvaardersbos gevonden. De invloed van edelherten op het bos is zichtbaar door onder andere de vraat aan de bomen. Op termijn zal het onnatuurlijk dicht aangeplante bos opener worden en een natuurlijkere aanblik krijgen. Als bos zal het in stand blijven, maar wel een opener karakter krijgen.
• De ecologische verbindingszone richting de Lepelaarsplassen is uitgebreid met een bufferbos, dat een buffer vormt met het Almeerse industrieterrein de Vaart. De bestaande fietspaden langs de rand van de Oostvaardersplassen sluiten hierop aan. Met de inrichting van het bufferbos werd eind 2004 begonnen.

In 2003 werd begonnen met de verhoging van de Oostvaardersdijk tot deltahoogte. De dijk aan de kant van het Markermeer wordt 1,60 m verhoogd bij Lelystad en 0,20 m bij Almere. Hierdoor vermindert de natuurwaarde van de begroeiing langs de dijk en zal ook de vogeltrek worden beïnvloed. Als compensatie voor het verdwijnen van een stuk Oostvaardersplassen wordt er buitendijks een 10 ha groot luwtegebied aangelegd. Dit gebied krijgt daarnaast een functie als paaiplaats voor vissen.

Het oorspronkelijke wilgenbos begint door stormen, vraat en ziekte steeds opener te worden. In het veld komt op verschillende plaatsen meidoorn op. Waar koeien en paarden het riet hebben weggevreten, ontstaat grasland. Langzamerhand beginnen ook klavers en andere planten hierin hun plaats te vinden. De massaal opgekomen vlier is op zijn retour. Deze wordt alleen door het edelhert gegeten.

Het gebied telt circa 30 belangrijke soorten vogels. Hiertoe behoren zeldzame vogels als de roerdomp en de kleine zilverreiger, maar ook algemene soorten als de grauwe gans, waarvan er gemiddeld 33.000 te vinden zijn. De inrichting van het poelengebied blijkt hierin een belangrijke rol te spelen: het aantal nesten van de zilverreiger en lepelaar gaat gestaag omhoog.

In 2002 is voor het eerst een nest door een paar juveniele visarenden gebouwd. Het is voortijdig uit de bomen gewaaid, maar toch voedt dit de hoop dat de visarend in de toekomst in het gebied tot broeden gaat komen. Ook de zwarte ooievaar en de zeearend laten zich met zekere regelmaat in de Oostvaardersplassen zien. De zeearend heeft zich in 2006 als broedvogel gevestigd.

De ringslang komt nu voor in het gehele gebied en de bever heeft zich gevestigd nabij de aalscholverkolonie.

De Oostvaardersplassen zijn arm als het om vis gaat. Slechts 15 soorten vis zijn bekend: aal, brasem, driedoornige stekelbaars, lederkarper, pos, baars, ruisvoorn, schubkarper, serpeling, snoekbaars, spiegelkarper, tiendoornige stekelbaars, winde en zonnebaars. Trek van vissen van en naar de Oostvaardersplassen is niet mogelijk.

Anno 2009 zijn de wateren van de Oostvaardersplassen vol met volwassen karpers. Er is praktisch geen predatie op deze vis. De komst van de Europese otter en de Europese meerval zou de diversiteit kunnen verhogen. Dit zou gunstig kunnen zijn voor dieren als de zeearend en de visarend.

De Oostvaardersplassen zijn ontstaan in een nieuwe polder. Nog steeds is er sprake van inklinking van de klei. Het natte gedeelte is daardoor steeds hoger komen te liggen ten opzichte van het omliggende gebied. Door dit natte gebied te omdijken blijven de droge gedeelten droog en de natte gedeelten nat.

In het droge gedeelte is de bovenste laag van de bodem langzaam verarmd. Dit leidt ertoe dat de omstandigheden voor allerlei kruiden veranderen zodat successie plaatsvindt. Planten die eenmaal aangeslagen zijn, kunnen met hun diepere wortels nog steeds de voedselrijke kleibodem vinden.

Middels ecologische verbindingszones is er contact met de Lepelaarplassen en het Pampushout. Het lag in de bedoeling ook een verbinding te maken met de Veluwe via het nog aan te leggen Oostvaarderswold en het al bestaande Horsterwold. Men hoopte dat de grote grazers van de Veluwe via het Horsterwold de Oostvaardersplassen zouden bereiken en vice versa. Ook het wild zwijn, de das en de eekhoorn zouden dan waarschijnlijk een plaats vinden in het Oostvaardersplassengebied. In 2010 besloot de regering echter te stoppen met de aanleg van dit soort 'robuuste' verbindingszones.[10]

Vogels zullen zich in een geschikt biotoop vanzelf vestigen, maar andere dieren als de adder, de boomkikker en de grote modderkruiper komen niet vanzelf de polder in en zouden geïntroduceerd kunnen worden.

Een gevolg van de landschappelijke verandering is de verdwijning van diverse vogelsoorten uit het gebied, mede als gevolg van de grote grazers. Dit is ook op veel andere plaatsen in Nederland gebeurd. Het leidde in de Oostvaardersplassen tussen 1997 en 2002 bij een stijgende populatie grote grazers tot de verdwijning van dertig tot honderd procent van de broedvogels van de open ruigtes, weidegebieden en droge rietlanden. Ook de variatie aan planten is afgenomen. Onder biologen is discussie ontstaan over de wenselijkheid van dit neveneffect van het natuurlijke beheer met grazers.

Het beleid van Staatsbosbeheer met grote grazers is omstreeks 2005 ter discussie gesteld. Op verzoek van de Tweede Kamer heeft een internationaal samengestelde commissie zich gebogen over deze problematiek. Dit International Committee on the Management of large herbivores in the Oostvaardersplassen (IMCO) adviseerde sterfte van grazers te accepteren in het kader van de doelstelling van natuurlijk terreinbeheer. De discussie is daarna echter niet verstomd.[13]

Tegenstanders wijzen er op dat de begraasbare oppervlakte te klein is voor dergelijke grote aantallen dieren. Migratie is niet mogelijk vanwege het afgesloten terrein, zodat de grazers niet de mogelijkheid hebben minder voedselarme gebieden op te zoeken.[14] Voorstanders van de grote grazers wijzen er juist op dat in oorspronkelijke natuurlijke situaties er ook veel hindernissen zijn die migratie vrijwel onmogelijk maken, zoals rivieren, moerassen en bergketens. Dit zijn "natuurlijke hekken". Er is dus ook in een natuurlijke situatie een beperkte hoeveelheid voedsel.

Onder deskundigen is een discussie ontstaan over de vragen of de dieren voldoende voedsel hebben en of dieren lijden bij een verminderd voedselaanbod. Sommige deskundigen menen dat de meeste dieren in de winter kunnen teren op hun vetvoorraad. Een klein deel van de dieren bouwt onvoldoende vet op en zal daardoor sterven. Dat dieren in de winter op een ander dieet overschakelen, zou gunstig zijn voor hun spijsvertering en niet wijzen op een tekort aan voedsel. Dit zou bovendien zonder lijden gepaard gaan. Ten onrechte, zo zeggen zij, worden magere dieren als zielig beschouwd. Dergelijke kwalificaties zouden te veel menselijke interpretaties zijn, die te veel tot emotionele discussies leiden. Andere deskundigen menen echter dat herkauwers die sterk vermagerd zijn al ernstig geleden hebben onder het voedselgebrek.[15]

Ook is er discussie over de vraag of voedselgebrek in de winter ertoe leidt dat dieren zich minder voortplanten.[16] Sommigen menen dat de voedselomstandigheden in dit gebied in de zomer zo uitbundig zijn dat de prikkel om zich niet voort te planten grotendeels vervallen is in de bronsttijd.[17]

In 2018 was er veel protest tegen de, in ogen van actievoerders, ontoelaatbare sterfte onder de grote gazers. In oktober 2017 waren er nog 5.230 dieren, in maart 2018 was meer dan de helft daarvan, bijna 3.000, overleden door fysieke problemen of vanwege hun slechte lichamelijke toestand afgeschoten door Staatsbosbeheer.[18] Vanaf eind februari gingen actievoerders dieren bijvoeren, ook al is dat niet toegestaan.[19] Bij een protest op eerste paasdag werden vijf actievoerders gearresteerd toen ze een hek vernielden om de dieren bij te voeren, ook werden boswachters met de dood bedreigd.[20] Onder maatschappelijke druk besloot de provincie Flevoland om Staatsbosbeheer opdracht te geven de dieren bij te voeren.[21]

Er zijn tegenstanders van een natuurlijk waterpeilbeheer; tijdens de droge jaren was er in de Oostvaardersplassen minder ruimte voor allerlei vogels zoals de lepelaar. Omdat het hier om beschermde vogels gaat, werd al gauw gesteld dat dit onaanvaardbaar is. Veel van de vogels hebben hun heil elders gezocht en hierdoor zijn op allerlei plaatsen vogels tot broeden gekomen die daar tot dan toe niet voorkwamen. Het gevolg is dat een aantal jaren later geconstateerd kan worden dat de verspreiding van sommige soorten vergroot is waardoor de risico's voor het soort verminderd zijn.

Wanneer het moeras droog valt, zal de grond inklinken. De dijken om het moeras heen zullen echter hun hoogte houden waardoor de waterstand in de Oostvaardersplassen aanzienlijk kan stijgen. Het is daarom belangrijk dat na een droge periode, de hoogte van de uitstroompunten herzien wordt. Veel water van de Oostvaardersplassen stroomt via de ecologische verbindingszone naar het Wilgenbos weg. De capaciteit van de verbindingszone is echter kleiner dan de maximale uitstroomcapaciteit van de Oostvaardersplassen, hierdoor kan er wateroverlast ontstaan in het nabijgelegen industriegebied.

In de tijd gezien zijn er tot het jaar 2000 drie ingrijpende periodes geweest in het moerasgebied: droogte in 1987 tot en met 1990, het weer met water vollopen in periode van 1991 tot 1994, en een waterpeilverhoging in 1998. Uit waarnemingen gedurende al de jaren blijkt dat elke vogel zijn optimale waterstand kent. Een dodaars wil meer dan veertig centimeter waterdiepte, een baardman tussen tien en veertig centimeter en voor de rietgors is minder dan tien centimeter te prefereren. Wisselingen in de waterstand en periodieke droogval leiden tot een meer dan evenredige toename van vogelsoorten. De verschillende soorten pieken na elkaar. Een ideale situatie voor alle soorten is niet mogelijk, de opeenvolging van af- en toename van soorten is volgens Frans Vera juist kenmerkend voor een gebied als de Oostvaardersplassen.

De ecologische verbindingszone is functioneel voor planten en dieren, voor vissen zijn de sluisjes echter onneembaar. Er zijn geen vistrappen waardoor vis de Oostvaardersplassen in en uit kan komen. Een gevolg is dat trekkende vis als de paling in dit gebied uitsterft. Ook het stekelbaarsje kan in het voorjaar niet meer binnen zwemmen. Het grootste probleem is echter de leeftijdsopbouw van de karper. Er is nauwelijks predatie op de volwassen vis mogelijk, en als gevolg hiervan bestaat de visstand vooral uit volwassen vis.

Doordat met name de Europese meerval, aanwezig in de Flevolandse vaarten, in de Oostvaardersplassen ontbreekt, zal de onnatuurlijke visstand zich handhaven. Hierdoor is er minder prooi voor vogels als de kwak, ralreiger en het woudaapje. Het is waarschijnlijk dat met predatie op volwassen karpers, deze vogels in aantal zullen toenemen.