Koninklijke Marechaussee

Deze omvatten de bescherming van het Koninkrijk en bondgenootschappelijke grondgebied, de bescherming en bevordering van internationale rechtsorde en stabiliteit en de ondersteuning van civiele autoriteiten bij nationale en internationale rechtshandhaving, rampenbestrijding en humanitaire hulp. De inzetcapaciteit is afhankelijk van de personeelsvulling en alle beschikbare financiële mogelijkheden. Met het verschijnen van de defensienota 2018 zijn deze als volgt.[3]

1. Te leveren voor taken van het Ministerie van Defensie:

• Een peloton t.b.v. massa- en relcontrole voor korte tijd
• Langdurige personeelsinzet t.b.v. persoonsbeveiliging
• Langdurige internationale inzet bij civiele politiemissies en beperkte inzet voor stabiliteitscontrole
• Langdurige cyberinzet ter ondersteuning van lopende operaties
• Uitvoering van 1 offensieve of defensieve cyberoperatie

2. Te leveren voor taken van het Ministerie van Justitie en Veiligheid:

• Een forensisch team voor korte tijd
• Een langdurige bijdrage aan de bewaking van de EU buitengrens
• Langdurige MP taken bij oefeningen en inzet buiten Nederland

3. T.b.v. nationale en koninkrijkstaken te leveren:

• Cyberveiligheidspersoneel i.h.k.v. beveiliging tegen digitale bedreigingen
• 1 KMar detachering voor het Caribisch gebied

Middels het in de defensie en beleidsnota 2018[3] gestelde, houdt de toekomstige upgrading van operationele middelen voor de KMar het volgende in.

• uitbreiding cybercapaciteit, IT infrastructuur en inlichtingen analyse capaciteit (joint)
• uitbreiding munitie en tactische voorraden (joint)
• oprichting Passenger Information Unit (KMar)
• uitbreiding capaciteit voor grensbewaking en beheersing migratiestromen (KMar)

Maréchaussée te Paard, 1823.

Museum der Koninklijke Marechaussee in Buren

Het Corps de Maréchaussée werd op 26 oktober 1814 door Willem I opgericht ter vervanging van de Franse gendarmerie. Omdat de term "gendarmerie" na de Franse bezetting te beladen werd geacht, noemde de vorst het nieuwe korps "maréchaussée" (tijdens het absolutistische ancien régime werden de leden van de Franse Gendarmerie nationale van 1626 tot 16 februari 1791 officieel maréchaussées genoemd). De marechaussee was ondergebracht bij de landmacht. De taken waren destijds het verrichten van politietaken voor de krijgsmacht, en civiel politiewerk als onderdeel van de rijkspolitie. Gendarmerie- en later marechaussee-eenheden waren oorspronkelijk gekazerneerd; ten opzichte van de gewone politie had dit in tijden zonder telefoon- en radioverbindingen het voordeel dat (ook 's nachts) snel in groten getale kon worden opgetreden. Misdaadbendes zoals die in Brabant in de 19e eeuw, en ook na de Eerste Wereldoorlog een plaag waren, werden inderdaad effectief bestreden. De marechaussee was in sommige kleinere steden zoals Venlo begin negentiende eeuw de enige politie. In 1908 wees koningin Wilhelmina de beveiligingstaak van de koninklijke paleizen toe aan de marechaussee. Voorheen werd dit door tuinlieden gedaan en het op wacht staan bij een paleis heet daarom nog steeds "klompenwacht".

Op 5 juli 1940 voegde de Duitse bezetter de marechaussee in Nederland organisatorisch samen met de rijksveldwacht en de gemeenteveldwacht. Hierdoor verloor de marechaussee haar militaire status en het predicaat Koninklijk. Buiten bezet Nederland bleef de Koninklijke Marechaussee bestaan. Ongeveer 200 marechaussees verzorgden de beveiliging van de Nederlandse koninklijke familie en de politiediensten voor de Prinses Irene Brigade.

Na de Tweede Wereldoorlog werd de marechaussee gesplitst in een Korps Rijkspolitie (ter vervanging van de rijks- en gemeenteveldwacht) en de Koninklijke Marechaussee, die weer een militaire status kreeg. Op 3 juli 1956 werd prinses Beatrix benoemd tot 'Schutsvrouwe der Koninklijke Marechaussee'.

In 1994 gingen rijks- en gemeentepolitie op in 25 regiokorpsen en het Korps landelijke politiediensten. Bij die gelegenheid droeg de rijkspolitie de politie- en beveiligingstaken van Schiphol over aan de marechaussee. In 1998 werd de marechaussee een zelfstandig krijgsmachtdeel. In sommige gevallen kan een buitengewoon opsporingsambtenaar zoals bijvoorbeeld een douanier tot onbezoldigd wachtmeester worden benoemd.

Vanaf 1946 kende de Koninklijke Marechaussee ook dienstplichtigen. Zij werden speciaal hiervoor geselecteerd. Na een opleiding te hebben gevolgd in de Koning Willem III kazerne te Apeldoorn, werden de dienstplichtige marechaussees bij de parate troepen geplaatst. Taken waren voornamelijk het begeleiden van militaire verplaatsingen naar oefengebieden in onder andere Duitsland, België en Frankrijk, verkeer regelen, wegaanduidingen aanbrengen, verkeerspatrouilles uitvoeren, inrichten van verkeerscontrole- en verkeersinformatieposten, controle op de naleving van de wetten, militaire voorschriften, orders, verkeersvoorschriften en het assisteren van beroepscollega’s bij hun werkzaamheden. De eerste dienstplichtige marechaussees werden opgeleid om ingezet te worden bij de politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië. In totaal vervulden ruim 33.000 jongemannen hun dienstplichttijd bij het wapen der Koninklijke Marechaussee.

In Buren staat het Marechausseemuseum. Dit is het oudste politiemuseum van Nederland; het is in 1936 opgericht door kolonel der Koninklijke Marechaussee b.d. M.C. van Houten. Sinds 1972 is het gevestigd in het voormalige Koninklijk Weeshuis. In de nabijgelegen dependance worden voorbeelden van het rollend materieel geëxposeerd.

Springende granaat

Baretembleem van de Koninklijke Marechaussee, 1ste model gedragen tussen 1947 en 1954 incl. origineel geweven ondergrondje

Baretembleem van de Koninklijke Marechaussee, model tussen 1954 en 1998

Het logo van de Koninklijke Marechaussee is, als bij veel buitenlandse gendarmeriekorpsen, een zogeheten springende granaat. In de 17e eeuw werd een nieuw wapen in Europa ingevoerd: de handgranaat. Dit waren bollen van glas of metaal, gevuld met buskruit. Ze werden ontstoken met een lont. Het werpen van deze granaten was erg gevaarlijk. De soldaten die dit werk deden, werden grenadiers genoemd. Ze moesten extra moedig zijn en kregen ook iets meer betaald. Zo werden de grenadiers de elitetroepen van alle Europese legers. Als teken van hun elitaire status droegen de grenadiers op hun uniform een gestileerde springende (of vlammende) granaat van messing. Dit teken werd al gauw het symbool voor militaire elite-eenheden.

Overigens was de vlammende granaat (maar dan in een achtpuntige ster) ook het logo van de in 1994 opgeheven Rijkspolitie. In het huidige ceremoniële tenue van de Marechaussee is een deel van deze historie nog terug te vinden. Met name de traditie van een bereden wapen is nadrukkelijk aanwezig. Dit is ook de reden dat de Koninklijke Marechaussee een standaard voert in plaats van de vaandel zoals gebruikelijk is.

De huidige KMar is een politieorganisatie met militaire status. De taken en bevoegdheden strekken zich uit tot buiten de militaire organisatie en ongeveer 95% van het personeel wordt ingezet voor civiele politietaken. De bevoegdheden en taken staan vanaf 2007 vermeld in de Politiewet omdat over de bevoegdheid van de KMar t.o.v. burgers onduidelijkheid bestond. Krachtens een wijziging (medio 2007) van artikel 4 lid 4 van de Politiewet heeft de KMar ook t.o.v. burgers alle bevoegdheden van een opsporingsambtenaar van de politie, zoals vermeld in artikel 141 Wetboek van Strafvordering. Er is in het artikel ook bepaald dat, hoewel de Marechaussee bevoegd is, zij zich onthoudt van het uitoefenen van bevoegdheden anders dan voor de taken die in artikel 4 van de Politiewet genoemd zijn.

Functies bij de KMar worden beschouwd als vertrouwensfunctie. Hiervoor zijn een veiligheidsonderzoek door de MIVD en een verklaring van geen bezwaar vereist.[4]

In het bestuur van de KMar zijn gezag en beheer gescheiden. Het beheer over de KMar berust bij de Minister van Defensie; het gezag wordt uitgevoerd door de gezagsdrager die verantwoordelijk is voor de betreffende taak. Zo worden de vreemdelingen en beveiligingstaken uitgevoerd voor het Ministerie van Justitie en Veiligheid, heeft het Openbaar Ministerie (OM) de leiding bij opsporingsonderzoeken en zijn burgemeesters en het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) verantwoordelijk voor handhaving van de Openbare orde en Veiligheid uitgevoerd door de KMar.

Uitrusting en materieel

Volkswagen Transporter van de Koninklijke Marechaussee

Ford Transit van de Koninklijke Marechaussee

YPR-765 KMar pantserrupsvoertuig

Twee motorrijders van de KMar tijdens grenscontrole

De KMar beschikt over onder andere het volgende materieel[5]:

• 4 pelotons met elk 6 YPR-765 pantserrupsvoertuigen voor acties in hoog geweldsspectrum, bij district Noord-Oost, West en Zuid
• 15 oplegcombinaties met Mobiel Administratie Centrum voor Mobiel Toezicht Veiligheid
• Gepantserde Toyota Landcruisers en Mercedes Benz-voertuigen, met 4-wielaandrijving voor missies en beveiligingstaken (BSB, GBB en HRB-eskadron)
• 11 Rigid Hull Inflatable Boats (RHIB's) diverse lengten en voor uiteenlopende doeleinden
• 174 patrouillemotoren, w.o. BMW, Yamaha en KTM
• 146 patrouillebussen, w.o. VW Transporter, Mercedes Vito, Mercedes Sprinter en Ford Transit
• 113 surveillancevoertuigen, w.o. Toyota Hilux pick up, VW Golf, VW Amarok en Opel Astra
• 80 VW Amarok tereinvoertuigen striping
• 30 VW Amarok tereinvoertuigen 'groen'
• 13 Mercedes Vito T.B.V. Honden
• 7 Mercedes Vito T.B.V. Forensische opsporing

Daarnaast beschikt de KMar over drie zeewaardige patrouillevaartuigen voor de MTV/grensbewakingstaak:

• RV 161 Kattenburg, 20 meter, ligplaats IJmuiden, vaargebied: havens Amsterdam en kustwater
• RV 162 Wycker Meer, 20 meter, ligplaats IJmuiden, vaargebied: havens Amsterdam en kustwater (uit de vaart)

De Koninklijke Marechaussee is een Gendarmerieorganisatie en maakt deel uit van het samenwerkingsverband voor Europese Gendarmerieorganisaties (European Gendarmerie Force (EGF)). Een gendarmerieorganisatie wordt gekenmerkt door de militaire status en civiele politietaken onder civiel gezag. Gendarmerieorganisaties kunnen, zoals de Koninklijke Marechaussee en de Italiaanse Carabinieri, beheersmatig zijn ondergebracht bij Defensie maar de Jandarma in Turkije, de Guardia Civil in Spanje en de Franse Gendarmerie Nationale vallen (ondanks hun militaire status) onder Binnenlandse Zaken. Een gendarmerie kan de politietaak voor militairen uitvoeren maar dat is niet altijd het geval (Spanje). Veel landen rond de Middellandse Zee, zoals Portugal, Spanje, Italië, Turkije, Israël en Marokko beschikken over gendarmerieorganisaties. Angelsaksische landen hebben vaak een militaire politie (MP). Het verschil is dat een MP onderdeel is van het leger en enkel (beperkte) politietaken voor Defensie uitvoert. Deze organisaties hebben geen civiele politietaken en staan meestal niet onder civiel gezag.

Wapen van de KMar

• 1946 - 1946 generaal-majoor mr. W. van den Hoek
• 1946 - 1952 generaal-majoor ir. M. Tans
• 1953 - 1956 brigade-generaal W. Kist
• 1956 - 1959 brigade-generaal L. de Zeeuw
• 1959 - 1963 brigade-generaal O.A. Kaub
• 1963 - 1965 brigade-generaal A.J.F.M. Egter van Wissekerke
• 1965 - 1971 generaal-majoor H.J. Amelink
• 1971 - 1974 generaal-majoor N. Meyer
• 1974 - 1977 generaal-majoor E.N. Spronk
• 1977 - 1981 generaal-majoor H.C. de Bruijn
• 1981 - 1986 generaal-majoor F.J. van Lier
• 1986 - 1990 generaal-majoor H.C. Rademaker
• 1990 - 1993 generaal-majoor L.W. Sunter
• 1993 - 1999 generaal-majoor D.G.J. Fabius
• 1999 - 2004 generaal-majoor C. Neisingh
• 2004 - 2008 luitenant-generaal M. Beuving
• 2008 - 2012 luitenant-generaal D. van Putten
• 2012 - 2015 luitenant-generaal J.A.J. Leijtens
• 2015 - 2019 luitenant-generaal H. van den Brink
• 2019 - heden luitenant-generaal J.A.J. Leijtens

• Koninklijke Marechaussee, defensie.nl

Zie de categorie Koninklijke Marechaussee van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.