Keizer Frederik I Barbarossa

Na de dood van Rooms-koning Koenraad III, zijn oom, op 15 februari 1152 werd hij op 4 maart te Frankfurt tot koning van Duitsland gekozen en op 9 maart van datzelfde jaar door de aartsbisschop van Keulen Arnold van Wied gekroond. Door snel te handelen en door afspraken te maken met zijn rivalen en potentiële tegenstanders (onder anderen Hendrik de Leeuw van het Welfische huis) wist hij in korte tijd de kroon op te eisen. De prijs voor zijn kroon hield in dat hij Hendrik de Leeuw moest helpen zijn hertogdom Beieren terug te krijgen.

Hij was dan wel keizer van het Heilige Roomse Rijk maar in Duitsland had hij maar een wankele machtsbasis daar Duitsland in die tijd bestond uit honderden (autonome) territoriale vorstendommen. Slechts enkele waren 'rijksonmiddellijk', dat wil zeggen dat ze rechtstreeks onder het gezag van de keizer vielen. Een ander probleem voor de Duitse koningen was dat er geen vaste rijkshoofdstad was. De nieuwe koning nam de vacante Rijksbezittingen over, maar was verder aangewezen op zijn eigen huisgoed. In tegenstelling tot de koningen van Frankrijk en Engeland, waar ook nieuwe dynastieën in de vaste hoofdstad zetelden, reisden de Duitse koningen voortdurend rond door hun eigen rijk. De rijksvorsten hadden als plicht de keizer te ontvangen als hij daar aanspraak op maakte. Onder Barbarossa's bewind kreeg Duitsland ook zijn sacraal karakter door de benaming 'Heilig Rijk'. Dit was een bewuste maatregel van Barbarossa en zijn raadgevers (onder anderen Rainald van Dassel, aartsbisschop van Keulen) om de positie van de keizer ten opzichte van de paus te versterken.

Denier of penning met Keizer Frederik I Barbarossa, geslagen in Nijmegen.

Toen Rogier II van Sicilië in 1154 stierf liet Frederik zijn oog vallen op Zuid-Italië. Zijn doortocht door Italië liep niet van een leien dakje. Ter hoogte van Milaan werd hij tegengehouden. In 1155, liet Frederik zich in Pavia met de IJzeren Kroon van Lombardije tot koning van Italië kronen. Dan reisde hij verder naar Rome, daar verwijderde hij Arnold van Brescia van de macht. Uit erkentelijkheid kroonde paus Adrianus IV op 18 juni 1155 Frederik tot keizer. Italië en het koninkrijk Arelat vielen samen met Duitsland onder het gezag van de keizerskroon. Intussen was hij voorbij gestreefd door de Byzantijnse keizer Manuel I Komnenos, die Zuid-Italië voor zich wilde. Beide keizers werden in 1156 genoodzaakt de verovering af te blazen wegens interne strubbelingen.

Paus Adrianus kwam tot een vergelijk met Willem I van Sicilië en erkende hem als koning van Zuid-Italië. Om de situatie nog erger te maken, kreeg Frederik in 1157 te Besançon een brief van Adrianus, in de hoedanigheid van de toekomstige paus Alexander III.[1] Toen Rainald van Dassel de brief van de paus voorlas aan het hof (de brief was natuurlijk in het Latijn, en Rainald vertaalde de brief voor zijn toehoorders in het Duits), werd daarin gesuggereerd dat de keizer een vazal van de paus zou zijn. De pauselijke gezanten leken dat niet erg tegen te spreken, waardoor het keizerlijke hof nog erger beledigd was. Vanaf toen kon Frederik het bloed drinken van Alexander. Na de dood van de toenmalige paus Adrianus IV (de enige Engelse paus) in 1159 ontstond een onverkwikkelijke situatie. Bij de verkiezingen voor de nieuwe paus waren de partijen verdeeld: er was een pro-keizerlijke partij en een pro-Siciliaanse partij. De pro-Siciliaanse kandidaat leek gewonnen te hebben, maar toen dat aangekondigd zou worden, trok de pro-keizerlijke kandidaat opeens de officiële mantel uit de handen van de bode en riep zichzelf tot paus uit. Hij werd paus Victor IV. De pro-Siciliaanse kandidaat vertrok stilletjes uit Rome, en riep zich later tot "echte paus" (Alexander III) uit.

Dit hertogdom was van Hendriks vader afgenomen door Koenraad III. Barbarossa wist uiteindelijk Hendrik Jasomirgott van het huis Babenberg (via Barbarossa's moeder aan hem verwant) tevreden te stellen met het hertogdom Oostenrijk. Hiervoor werd het Privilegium Minus in het leven geroepen (minus ter onderscheiding van het Privilegium maius dat van latere datum is). Het hertogdom Oostenrijk werd speciaal gecreëerd voor deze gelegenheid door het af te scheiden van het grotere Beieren. Hendrik de Leeuw ging hiermee akkoord omdat het de enige manier was om de rest van Beieren in zijn bezit te krijgen.

Door zijn huwelijk in juni 1156 met gravin Beatrix I van Bourgondië, dochter van graaf Reinout III van Bourgondië, verwierf hij in 1178 het vrijgraafschap Bourgondië. Zijn eerste huwelijk, met Adela van Vohburg, had hij laten ontbinden. Uit dit huwelijk kwamen geen kinderen voort. Opmerkelijk is dat hij bij zijn keizerskroning Adela niet tot keizerin liet kronen. Beatrix is later wel door Victor IV, de tegenpaus van de keizerlijke partij, tot keizerin gekroond. Zij vergezelde Barbarossa op de meeste Italiëtochten, en is minstens tweemaal hoogzwanger de Alpen overgestoken.

In 1180 werd Hendrik de Leeuw, hertog van Beieren en Saksen, door de keizer afgezet en verbannen. Graaf Otto VI van Wittelsbach kreeg het Beierse hertogdom in leen, uit dank voor zijn bewezen diensten tijdens de expedities naar Rome. Graaf Otto noemde zich toen hertog Otto I van Wittelsbach.

Boos over het feit dat de paus zich uitsprak over Zuid-Italië en dat de Italiaanse stadstaten zich weinig loyaal opstelden, raadpleegde hij gespecialiseerde juristen van de Universiteit van Bologna. Met het Dieet van Roncaglia (1158) zette hij de puntjes op de i. De professoren oordeelden op basis van het Droit divin, dat Frederik het recht had de steden de regaal op te leggen, en een grotere loyaliteit te eisen. Toen Alexander gekozen werd als paus Alexander III in 1159 zette hij onmiddellijk tegenpaus Victor IV tegenover hem. En toen Milaan zonder zijn toestemming de stad Lodi inpalmde, verwoestte hij Milaan (1162). De steden van Noord-Italië verenigden zich in de Lombardische Liga. Paus Alexander III steunde de steden van de Lombardische Liga financieel en moreel. In 1166 was hij dicht bij de overwinning, toen een leger onder leiding van Rainald van Dassel en Christiaan I van Buch (aartsbisschop van Mainz) de stad Rome dreigde te veroveren, terwijl Frederik zelf met een tweede leger in aantocht was. Op het moment suprème brak er echter een malaria-infectie uit onder het Duitse leger (een vaak voorkomend probleem voor legers van boven de Alpen in de zomerhitte van Italië), waardoor velen sneuvelden en de dreiging ophield te bestaan. De Lombardische Liga diende Frederik uiteindelijk een zware nederlaag toe in de Slag bij Legnano op 29 mei 1176. Dit leidde tot de Vrede van Venetië (1177), waarbij Barbarossa, Alexander III officieel erkende als paus en er ook werd onderhandeld over de positie van Rome. Met de Vrede van Konstanz in 1183 werd er een akkoord bereikt met de Lombardische Liga, op veel gunstigere voorwaarden voor de keizer. Zo erkenden de steden onder andere het keizerlijk gezag. Daarna ontfermde hij zich over de Mathildijnse Goederen.

Barbarossa verdronk op 10 juni 1190 toen hij tijdens de Derde Kruistocht de rivier de Selef (in Anatolië) wilde doorwaden. Het is niet precies duidelijk wat er gebeurd is, maar de bronnen zijn het erover eens dat hij van zijn paard geraakte (ofwel door een val, ofwel opzettelijk om zich af te koelen in het water) en eenmaal in het water verdronk.

In het zuiden van Italië wist Barbarossa ervoor te zorgen dat zijn zoon, de latere keizer Hendrik VI, trouwde met Constance van Sicilië, de erfdochter van Sicilië. Dit huwelijk vond, na een verloving van twee jaar, in 1186 plaats in Milaan. Hendrik wist Sicilië in 1194 uiteindelijk op de Normandiërs in te nemen en zorgde er zo voor dat Italië weer (even) een politieke eenheid werd. Dit duurde echter niet lang, want Hendrik VI overleed in september 1197 plotseling door ziekte. Zijn zoon, Frederik II, volgde hem aanvankelijk niet op in Duitsland, omdat paus Innocentius III dit tegenhield.

Frederik Barbarossa met zijn twee zonen Hendrik en Frederik.

Frederik en gravin Beatrix I van Bourgondië kregen volgende kinderen:

• Zonen:
  • Frederik (V) (1164-1170), hertog van Zwaben
  • Hendrik VI (1165-1197), keizer van het Heilige Roomse Rijk
  • Frederik (VI) (1167-1191), hertog van Zwaben
  • Otto I (1170-1200), paltsgraaf van Bourgondië
  • Koenraad (1172-1196), hertog van Zwaben
  • Filips van Zwaben (1177-1208), hertog van Zwaben
• Dochters:
  • Beatrix (ca. 1160/62-1174), uitgehuwelijkt aan koning Willem II van Sicilië, maar overleden voordat het huwelijk geconsummeerd kon worden
  • Sofia (1161-1187), gehuwd met Willem VI van Monferrato
  • Agnes (1180-1184).

• Zijn bijnaam Barbarossa kreeg hij in Italië vanwege de rode schijn in zijn baard.
• De aanval van nazi-Duitsland op de Sovjet-Unie werd naar hem vernoemd, operatie Barbarossa
• De 9. SS-Panzer-Division Hohenstaufen werd "Hohenstaufen" genoemd naar het geslacht van Frederik Barbarossa.

Frederik speelt ook een rol in Umberto Eco's roman Baudolino.