Ruprecht van de Palts (rooms-koning)

Ruprecht was een zoon van de keurvorst Ruprecht II van de Palts en Beatrix van Sicilië-Aragon. Verscheidene bronnen noemen Amberg als geboorteplaats van de jonge Ruprecht. De Dominicanenpriester en kroniekschrijver van de Orde Johannes Meyer (1422–1482)[1] vermeldt daarentegen het klooster Liebenau te Worms als zijn geboorteplaats. Hier verbleef zijn weduwe geworden grootmoeder Irmengard van Oettingen (vrouw van de overleden Adolf de Redelijke) als non en Ruprechts moeder Beatrix van Sicilië-Aragon zou vaak bij haar verblijven. Hier in Worms werd de jongen tot zijn zevende levensjaar door zijn grootmoeder opgevoed.

In 1374 trouwde de prille twintiger met Elisabeth van Hohenzollern-Nürnberg (1358–1411) en in 1385/1386 ondernam hij een Pruisentocht.[2] Samen met de aartsbisschop van Mainz, Johan II van Nassau, stond Ruprecht aan het hoofd van de vorsten, die op 20 augustus 1400 in Oberlahnstein koning Wenceslaus afzetten. De volgende dag werd hij met de stemmen van de drie geestelijke Keurvorsten (de aartsbisschoppen van Mainz, Trier en Keulen) en, als enige rooms-Duitse koning, met zijn eigen stem als Keurvorst op de koningsstoel van Rhens tot nieuwe koning gekozen. De stad Frankfurt was namelijk wegens haar afwijzing van zijn kandidatuur als verkiezingsplaats afgevallen. De aartsbisschop van Keulen, Frederik III, kroonde Ruprecht in januari 1401 te Keulen, daar Aken en ook Frankfurt voor hem niet hun poorten wilden openen, tot rooms-Duits koning. Pas nadat de stad Aken zich met boetegeldbetallingen uit de haar door Ruprecht opgelegde Rijksban kon bevrijden, besteeg hij op 14 november 1407 demonstratief de troon van Karel de Grote.[3]

In het Rijk vond Ruprecht tenminste in de nabij de koning zijnde gebieden snel erkenning, temeer omdat Wenceslaus niets verder ondernam. Ruprechts werkkring was weliswaar eng begrensd. Het machtige Huis Luxemburg erkende in het bijzonder zijn verkiezing niet. In de vraag rond het Westers Schisma hield hij zich strikt aan de kant van Rome en bepleitte een door de koning bijeengeroepen concilie; een kerkenhervorming gelukte hem echter niet. Ondanks deze ondersteuning weigerde paus Bonifatius IX hem, met het oog op het Huis Luxemburg, zijn erkenning als koning.

Ruprecht zag zich met meerdere problemen geconfronteerd. Het Rijksgoed was in de voorgaande decennia steeds meer verschrompeld. Ruprechts eigen Hausmacht was in ieder geval niet toereikend, om alle opkomende kosten te dekken. Ook om deze redenen ondernam hij in 1401–1402 een Italiëtocht, die echter mislukte. Ruprecht kon geen groot leger op de been brengen, temeer omdat Milaan onder de Visconti een oppermachtige tegenstander was; de inkomsten van Gian Galeazzo Visconti, die door Wenceslaus tot hertog van Milaan was verheven geworden, liepen op tot minstens 1,2 miljoen florijnen. De koning kon slechts een fractie daarvan opbrengen. Ruprecht lukte het dan ook niet, de in Italië verhoopte gelden binnen te halen, die voor een succesvolle Rijkspolitieke noodwendig was geweest, om maar niet te spreken van het bereiken van de keizerskroning. Zo moest hij de onderneming opgeven, daar ook de verhoopte ondersteuning uit Florence eerder beperkt uitviel, na een nederlaag tegen een Milanees leger voor Brescia en een overwintering in Padua, tijdens dewelke zijn troepen uiteen vielen en in april 1402 de terugreis naar Duitsland aanvingen.

Graf van Ruprecht III en zijn gade Elisabeth van Hohenzollern-Nürnberg in de Heilige Geestkerk van Heidelberg.

Ruprechts financiële toestand was bovendien catastrofaal en ook de ondersteuning van zijn koningschap nam daarna steeds meer af. In het Rijk namen vele van zijn aanhangers hem de mislukte Italiëveldtocht kwalijk. Ruprecht kon nochtans ook successen boeken. Nadat Sigismund Wenceslaus in maart 1402 had gevangen gezet, was diens macht en die van het Huis Luxemburg gebroken. Ruprecht slaagde erin, een huwelijksbond met Engeland aan te gaan. Het huwelijk tussen de tienjarige prinses Blanche van Engeland en de zesentwintigjarige prins Lodewijk vond op 6 juli 1402 in de Dom te Keulen plaats. Dit "Engelse huwelijk" bracht hem minstens kortstondig geld en aanzien op. Bovendien zocht hij een Landfrieden te bekomen. De kanselarij van de Keurpalts (in dewelke onder andere Job Vener werkzaam was) werkte effectief en diende als grondslag van het koninklijke bestuur. Ze werd later door zijn opvolgers ingezet, zodat een zekere bestuurscontinuïteit bleef bestaan.

Het kwam tenslotte op grond van territoriale vragen tot een conflict met Johan II van Nassau, de aartsbisschop van Mainz, zeventien Zwabische steden en enkel Rijnlandse vorsten, die zich in de Marbacher Bund (1405–1407) tegen Ruprecht verbonden. Door bondgenootschappen met enkele deelnemers van de Bond kon Ruprecht dit gevaar onschadelijk maken. De spanningen bleven echter in de volgende jaren bestaan. Voordat het tot een uitspraak kwam, stierf Ruprecht, die alles tezamen genomen een bemoeizuchtige, maar doch uiteindelijk succesloze koning was geweest, aan een slepende ziekte. Hij werd in de Heidelbergse Heilige Geestkerk begraven.

In de Kapittelkerk van Neustadt an der Weinstraße, een memoria van het Huis Wittelsbach, zijn koning Ruprecht en zijn gemalin Elisabeth van Hohenzollern-Nürnberg, alsook hun zoon Keurvorst Lodewijk III van de Palts samen met zijn eerst echtgenote Blanche van Engeland door een tijdgenoot, als levensgrote figuren van een "jongste gerecht", op het plafond van het koor geschilderd.[4]

Ruprecht III trouwde nog als Keurprins op 27 juni 1374 in Amberg met de Burggravin Elisabeth van Neurenberg (1358–1411), dochter van Burggraaf Frederik V van Neurenberg en diens vrouw Markgravin Elisabeth van Meißen en Thüringen.

• Ruprecht Pipan Erfprins van de Palts (1375–1397) ∞ 1392 gravin Elisabeth van Sponheim (1365–1417), weduwe van graaf Engelbert III van de Mark
• Margarete (1376–1434) ∞ 1393 hertog Karel II de Koene van Lotharingen (1364–1431)
• Frederik (1377–1401)
• Lodewijk III (1378–1436)

1. ∞ 1402 Prinses Blanche van Engeland uit het Huis Lancaster (1392–1409)
2. ∞ 1417 Prinses Mechthild (Mathilde) van Savoye (1390–1438)

• Agnes (1379–1401) ∞ 1400 graaf Adolf II van Kleef-Mark (1373–1448)
• Elisabeth (1381–1408) ∞ 1406 hertog Frederik IV van Tirol (1382–1439)
• Jan van de Palts (1383–1443)

1. ∞ 1407 Prinses Katharina van Pommeren (1390–1426)
2. ∞ 1428 Prinses Beatrix van Beieren-München (1403–1447), weduwe van graaf Herman III van Cilli († 1426)

• Stefan van de Palts (1385–1459) ∞ 1410 gravin Anna van Veldenz (1390–1439)
• Otto I van de Palts (1390–1461) ∞ 1430 prinses Johanna van Beieren-Landshut (1413–1444)

In mei 1410 legde Ruprecht een deling van zijn familiebezit onder zijn vier zonen vast. Deze deling werd op 3 oktober 1410, na zijn dood, uitgevoerd.

• Lodewijk (III) kreeg de Keurwaardigheid, het Kurpräzipium met Heidelberg en Amberg, en andere delen van de Rijn- en Opperpalts, alsook Kaiserslautern (de linie doofde uit in 1556 respectievelijk 1559);
• Jan kreeg Neumarkt (de linie stierf uit in 1448);
• Stefan kreeg Simmern-Zweibrücken (deze linie bestaat vandaag nog)
• Otto (I) kreeg Mosbach (de linie doofde uit in 1499)

• Dit artikel of een eerdere versie ervan is een (gedeeltelijke) vertaling van het artikel Ruprecht_(HRR) op de Duitstalige Wikipedia, dat onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen valt. Zie de bewerkingsgeschiedenis aldaar.
• O. Auge, art. Ruprecht (III.) von der Pfalz, in Neue Deutsche Biographie 22 (2005), pp. 283-285.
• A. Gerlich, Habsburg-Luxemburg-Wittelsbach im Kampf um die Deutsche Königskrone. Studien zur Vorgeschichte des Königtums Ruprechts von der Pfalz, Wiesbaden, 1960. (fundamentele studie)
• A. Gerlich, König Ruprecht von der Pfalz, in H. Harthausen (ed.), Pfälzer Lebensbilder, IV, Speyer, 1987, pp. 9–60.
• P. Moraw, Ruprecht von der Pfalz (1400–1410), in W. Paravicini (ed.), Höfe und Residenzen im spätmittelalterlichen Reich. Ein dynastisch-topographisches Handbuch (= Residenzenforschung, 15), 1.1, Ostfildern, 2003, pp. 319–324. ISBN 3799545158
• B. Schneidmüller, König Ruprecht 1410–2010. Der König aus Heidelberg, in Heidelberg. Jahrbuch zur Geschichte der Stadt 15 (2011), pp. 51–65.
• A. Thorbecke, art. Ruprecht von der Pfalz (römisch-deutscher König), in Allgemeine Deutsche Biographie 29 (1889), coll. 716–726.