Edelweiss (trein)

In 1863 ontstonden de eerste plannen voor een doorgaande treinverbinding van Rotterdam naar Bazel via Luxemburg. De trein zou van Rotterdam naar Eindhoven en dan via Hasselt, Luik en Troisvierges, Luxemburg bereiken. De onderhandelingen met de betrokken spoorwegmaatschappijen waren vergevorderd toen in 1870 de Frans-Duitse Oorlog uitbrak en het plan in de ijskast verdween. Aan het eind van de negentiende eeuw pakte de inmiddels opgerichte Compagnie Internationale des Wagons-Lits (CIWL) de draad weer op en realiseerde de nachttreinen Amsterdam-Engadine Express en de Ostende-Suisse Express. Deze treinen reden via Brussel in plaats van Luik naar Luxemburg waarmee ook de latere route van de Edelweiss bepaald werd. Na de Eerste Wereldoorlog werd het treinverkeer herverdeeld tussen MITROPA en CIWL. MITROPA besloot in 1927 tot het in dienst nemen van de luxe dagtrein Rheingold voor het reizigersverkeer tussen Nederland en Zwitserland via Duitsland, waarop CIWL besloot tot een concurrerende trein via Frankrijk, de Edelweiss.

Op 15 juni 1928, één maand na de Rheingold, kwam de Edelweiss van CIWL in dienst via de route door Frankrijk, niet als nachttrein maar ook als luxe dagtrein. In 1928 was het vertrek uit Amsterdam om 6:50 uur, ten behoeve van toeristen werd dit verlaat tot 9:29 uur. In de winter van 1928/1929 werd het traject ingekort tot Antwerpen om de Rheingold beter te beconcurreren. De Rheingold profiteerde van de directe aansluiting op de boot tussen Hoek van Holland en Harwich en CIWL creëerde een vergelijkbare situatie in Antwerpen zodat een deel van de Britse toeristen door CIWL vervoerd konden worden. Reizigers tussen Amsterdam en Antwerpen moesten gebruikmaken van de Étoile du Nord en in Antwerpen overstappen. In 1929 werd de route aan de zuidkant verlengd tot Zürich, in oktober 1932 werd aan de noordkant weer tot Den Haag gereden en vanaf 1933 weer tot Amsterdam. In 1939 kwam door het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog een voorlopig einde aan de treindienst.

Route en dienstregeling 1933

Het traject was Amsterdam - Rotterdam - Antwerpen - Brussel - Luxemburg - Straatsburg - Bazel - Luzern, met een vertakking naar Zürich en een enkel doorgaand rijtuig naar Milaan.

AZ	AL	land	station	km	LA	ZA
	07:23	Nederland	Amsterdam CS	0	22:07
	08:16	Nederland	Den Haag HS	66	21:10
	08:44	Nederland	Rotterdam DP	99	20:41
	10:04	België	Antwerpen Oost	187	18:17
	10:49	België	Brussel Noord	225	17:31
	11:47	België	Namur	293	16:33
	14:12	Luxemburg	Luxembourg	458	14:09
	15:09	Frankrijk	Metz Ville	521	13:10
	16:55	Frankrijk	Strasbourg	680	11:15
	18:13	Frankrijk	Mulhouse	786	10:00
	18:38	Zwitserland	Basel SBB	820	09:32
20:28	↓	Zwitserland	Zürich HB	909	↑	07:47
	20:23	Zwitserland	Luzern	916	07:50

Na de Tweede Wereldoorlog reed de Edelweiss met één 2e klas Pullmanrijtuig, één restauratierijtuig en één 1e klas Pullmanrijtuig tussen Brussel en Bazel, met de treinnummers 30 en 31. Het 1e klas rijtuig werd tussen Brussel en Amsterdam aan een gewone trein gekoppeld zodat ook de verbinding met Nederland weer tot stand kwam. In de jaren 50 van de 20^ste eeuw werden RGP treinstellen van de SNCF ingezet tussen Brussel en Zürich.

In 1957 was de Edelweiss een van de treinen waarmee het Trans Europ Express net van start ging. De TEE Edelweiss vormde de spoorverbinding tussen de diverse Europese instellingen in Brussel, Luxemburg en Straatsburg en met vijf verschillende landen op de route was de Edelweiss de internationaalste TEE van allemaal. De TEE Edelweiss startte op 2 juni 1957 met de Zwitserse aanduiding ZA en treinnummer TEE 30 voor de trein noordwaarts. Zuidwaarts werd treinnummer TEE 31 gebruikt en in Zwitserland AZ. Op 26 mei 1963 werd in Zwitserland de aanduiding ZA vervangen door TEE 75 en AZ door TEE 76. Vanaf 28 mei 1967 reed de trein op het hele traject met de nummers TEE 30 en TEE 31. Op 23 mei 1971 werd de Europese treinnummering ingevoerd en kreeg de TEE Edelweiss zuidwaarts nummer TEE 91 en noordwaarts nummer TEE 90.

Route en dienstregeling

De route in 1957 was gelijk aan die van voor de Tweede Wereldoorlog. De enige wijziging tot 1974 was de extra stop in Leopoldswijk, waar de Europese instellingen gevestigd zijn, die op 30 mei 1965 is toegevoegd.

TEE treinstel te Halfweg

TEE 91	land	station	km	TEE 90
10:17	Nederland	Amsterdam CS	0	21:30
10:56	Nederland	Den Haag HS	63	20:48
11:13	Nederland	Rotterdam CS	86	20:31
11:50	Nederland	Roosendaal	144	19:53
12:13	België	Antwerpen Oost	183	19:30
12:47	België	Brussel Noord	227	18:57
12:56	België	Brussel Leopoldswijk	234	18:49
13:28	België	Namur	289	18:15
14:54	België	Arlon	427	16:50
15:15	Luxemburg	Luxembourg	454	16:29
15:39	Frankrijk	Thionville	487	16:02
16:00	Frankrijk	Metz Ville	517	15:42
17:22	Frankrijk	Strasbourg	680	14:20
18:19	Frankrijk	Mulhouse	782	13:21
18:42	Zwitserland	Basel SBB	816	13:00
19:49	Zwitserland	Zürich HB	905	11:47

Op 28 mei 1974 is het traject ingekort met Brussel Zuid als nieuw noordelijk eindpunt, waarmee het traject Amsterdam - Brussel verviel. Om de capaciteit te vergroten is toen ook de TEE Iris in dienst gekomen die met een spiegelbeeldige dienstregeling reed. De nummering van de beide treinen werd toen doorlopend van 90 tot en met 93, waarbij de Edelweiss uit Zürich TEE 90 kreeg en uit Brussel TEE 93. De Edelweiss werd niet opgenomen in het EuroCity-net, maar voortgezet als internationale trein int 295,296. Op 29 mei 1999 reed de Edelweiss voor het laatst. Voor het trajectdeel Brussel - Straatsburg is toen de Jean Monnet in gebruik genomen.

Trans Europ Express-treinen

Internationaal: Albert Schweitzer · Arbalète · Bavaria · Blauer Enzian · Brabant · Catalan Talgo · Cisalpin · Diamant · Edelweiss · Erasmus · Étendard · Étoile du Nord · Goethe · Gottardo · Helvetia · Île de France · Iris · Lemano · Ligure · Mediolanum · Memling · Merkur · Molière · Mont Cenis · L'Oiseau Bleu · Paris-Ruhr · Parsifal · Prinz Eugen · Rembrandt · Rheingold · Rhein-Main · Roland · Rubens · Saphir · Ticino · Van Beethoven · Watteau Duitsland: Bacchus · Diamant · Friedrich Schiller · Gambrinus · Goethe · Heinrich Heine · Rheinpfeil · Roland Frankrijk: Aquitaine · Le Capitole · Étendard · Faidherbe · Gayant · Jules Verne · Kléber · Le Lyonnais · Le Mistral · Le Rhodanien · Stanislas · Watteau Italië: Adriatico · Ambrosiano · Aurora · Cycnus · Colosseum · Settebello · Vesuvio

Bronnen, noten en/of referenties NMBS info, Les Grandes Communications Belges, 1933 G.L.S. Willemse, Trans Europ Express, Alkmaar 1966 Werbeamt der DB, Vorfahrt in Europa 1971/72, Frankfurt am Main 1971 Centrum voor publicrelations UIC, TEE, Parijs 1972 G. Behrend, Van Pullman tot TEE, 1979 P. Goette en P. Willen, TEE-Züge in der Schweiz, Freiburg 2006