Werkkampen voor jonge werklozen (1932-1940)

Tijdens de crisis van de jaren 1930 steeg de werkloosheid in Nederland tot ongekende hoogte. De overheid zette werkverschaffingsprojecten op, waaraan volwassen werkloze mannen verplicht moesten meedoen. Vanaf 1932 gingen maatschappelijke organisaties werkkampen opzetten speciaal voor jonge werklozen, waarvoor zij zich vrijwillig konden aanmelden. De belangrijkste waren:

• Centrale voor werklozenzorg, gesticht op initiatief van den Raad van Nederlandse Kerken voor Praktisch Christendom.
• Nationale Rooms-Katholieke commissie voor jeugdwerklozenzorg
• Moderne Centrale voor werklozenzorg

Naast deze roomse, protestantse en socialistische zuil creëerde de overheid de Federatie voor werkkampen als een neutrale federatie waaronder alle initiatieven werden gebundeld die niet onder een van de drie ideologische zuilen pasten. De organisaties zorgden zelf voor het benodigde geld. De overheid stelde pas vanaf 1936 gedeeltelijke subsidie beschikbaar ter ondersteuning van deze maatschappelijke initiatieven. Voor de deelnemers aan een jeugdwerkkamp was alles gratis, waarbij men er vanuit ging dat de reis naar het kamp op de fiets ging.

Paden schoonmaken op landgoed De Ginkel

Aanvankelijk richtte men zich alleen op jongens. In het algemeen waren de leeftijdsgrenzen 16-24 jaar met kleine variaties, in een enkel geval mochten jeugdigen vanaf 14 jaar meedoen. In eerste instantie was de doelstelling de jongens ‘uit het onzalige nietsdoen’ te halen om ze daarna ‘meer opgefrist in de maatschappij terug te laten keren’. Die werkkampen duurden één of twee weken en het woord werkkamp werd gebruikt om aan te geven dat het geen vakantiekampen waren. De jongens logeerden in bestaande jeugdhuizen, internaten, barakken of tenten. Een gebruikelijke dagindeling was: ’s morgens werken, ’s middags sport, spel of excursies, ‘s avonds geestelijke ontwikkeling. Het ging om lichamelijk werk in de buitenlucht, meestal graaf- en spitwerk of bosonderhoud. De inhoud van de geestelijke ontwikkeling werd bepaald door de zuil die het werkkamp organiseerde.

In enkele grote steden waren er jeugdtehuizen voor werklozen waar ze in de winter niet alleen ontspanning vonden maar ook konden meedoen aan handenarbeid, zoals het maken van kinderspeelgoed voor Sinterklaas. In de zomer werd het zwemmen, atletiek, cursussen in de buitenlucht e.d. Soms organiseerde zo’n jeugdhuis ook een werkkamp in de provincie.

Vanaf 1934 werd voor de jeugdkampen ‘het behoud van werklust’ als het belangrijkste element gezien. Er kwamen lange werkkampen van tenminste acht weken en er werd tot 40 uur per week gewerkt. Het verblijf was helemaal verzorgd en in deze lange kampen werd het geleidelijk normaal dat de werkloze jongens een beetje zakgeld kregen voor hun werk.

Vanaf 1938 werden er in enkele werkkampen beroepsopleidingen aangeboden bijvoorbeeld voor vissers en landarbeiders. Ook kregen werkloze meisjes de kans een dienstboden-opleiding te volgen.

In de loop van 1939 werd de belangstelling voor de jeugdwerkkampen minder. Mensen vonden weer vaker een echte baan of ze moesten in militaire dienst bij de algemene mobilisatie in augustus. Al snel na de Duitse bezetting in 1940 ging de Nederlandse Arbeidsdienst zich met de werkkampen bemoeien en kregen ze een ander karakter.

• Zorg voor werklooze jeugd, rapporten en wenken; Samengesteld door de Landelijke Commissie ter bestrijding van de gevolgen der jeugdwerkloosheid Amsterdam 1932
• Arbeidskans in arbeidsnood, bestrijding van de moreele gevaren der werkloosheid; Uitgave van de Centrale voor werkloozenzorg, Utrecht 1934
• Balen, mr. W.J. van. Het werkende land, opbouw van Nederland in moeilijke tijden, Den Haag 1936
• Werkloze jeugd, bemoeiingen en ervaringen, leer- en werkkampen voor jeugdige werklozen, uitgave AJC Amsterdam 1934