Paltsgraaf

In het Karolingische rijk was een paltsgraaf een functionaris die een van de vele koninklijke residenties, paltsen genoemd, van de veelal rondreizende koning beheerde. De paltsgraaf had er administratieve en rechterlijke bevoegdheden. Dikwijls waren de paltsgraven ook de aanvoerder van het keizerlijk leger.

In het Heilige Roomse Rijk werden in de 10e-11e eeuw als tegenwicht voor de grote territoriale hertogdommen (Lotharingen, Saksen, Swaben, Beieren en Frankenland) territoriale paltsgraafschappen ingericht. De paltsgraaf vertegenwoordigde de keizer als vice-koning en was dus veel meer dan de paleisgraaf.

De paltsgraven van Lotharingen werden al vanaf de 10e eeuw ambtslenen met territoriale bevoegdheden toegewezen met een familiale verankering in het geslacht der Ezzonen. In 1085, meer bepaald na de dood van paltsgraaf Herman II van Lotharingen, ging het paltsgraafschap of palatinaat van Lotharingen over in het Paltsgraafschap aan de Rijn. De paltsgraaf aan de Rijn werd in latere tijden een van de keurvorsten en rijksvoogd in geval van ontstentenis van een Duits koning.

Een ander brokstuk van Midden-Francië was het paltsgraafschap of vrijgraafschap Bourgondië. Dit was een graafschap van het oude koninkrijk Bourgondië aan de bovenloop van de rivier de Saône en haar bijrivier de Doubs.

De functie van paltsgraaf uit het Rooms-Duitse Rijk werd ook buiten de grenzen overgenomen: de koninkrijken Polen en Kroatië kenden bij perioden een paltsgraaf. De meest uitgebouwde functie van paltsgraaf was wel in Hongarije, en dit vanaf het middeleeuws koninkrijk Hongarije tot het koninklijk Hongarije onder de Habsburgers en de landen van de Heilige Hongaarse Stefanskroon. Progressief verloor de functie van paltsgraaf of Palatijn van Hongarije haar inhoud en werd zij een eretitel voor edellieden. In de 18e eeuw waren er zelfs perioden zonder Hongaarse paltsgraaf in Hongarije.

Aan het pauselijke hof was een paltsgraaf een eretitel die onder andere door de ridders in de Orde van de Gulden Spoor werd gedragen. De titel was geheel gezagsloos en genoot alleen enig aanzien aan het Romeinse hof. Zo kreeg bijvoorbeeld Honoré Mercier, eerste minister van Québec, de titel van paltsgraaf der Pauselijke Staten van paus Leo XIII.

• Graaf (titel)
• Lijst van heersers van het Paltsgraafschap aan de Rijn