Rosmalen (plaats)

Hoewel de naam "Rosmalen" tegenwoordig in eerste instantie doet denken aan een rosmolen, is de betekenis een andere. In 815 geschreven als: "Rosmalla" of "Rosmella", zou de uitgang: "mella" betrekking hebben op een gerechtsplaats, zie ding (rechtspraak). Een alternatieve verklaring is de Oudnederlandse betekenis: paardenmarkt, waarbij "malen" betrekking zou hebben op de eetzak die de paarden droegen als ze op de markt stonden. Historisch gezien is Rosmalen in de middeleeuwen inderdaad een van de plaatsen geweest, waar de Geldersen en de Brabanders paarden verhandelden alvorens de paardenmarkt naar 's-Hertogenbosch verplaatst werd.[3] Een derde verklaring betreft een verbastering van de oude Germaanse woorden "Rausa" en "Malho"[4]. Rausa betekent riet, malho betekent laag gelegen land. Vrij vertaald zou Rosmalen dan betekenen: riet in laaggelegen land.

Ten tijde van de Tachtigjarige Oorlog werd de naam van het dorp geschreven als Rosmael.

Oude kaart van Rosmalen (1867)

Rosmalen wordt in 815 genoemd in een oorkonde van de Abdij van Lorsch bij Mentz[5]. Er wordt in deze archieven melding gemaakt van een hoeve in Rosmalla met weiden in het bos met zes varkens.

Uit opgravingen in 2004 en 2005 in het gebied waar De Groote Wielen gebouwd zou worden, blijkt dat zelfs al in de IJzertijd sprake was van vaste bewoning.[6][7][8] Het dorp is lang agrarisch van aard gebleven. Over de vroege bestaansperiode van Rosmalen is verder weinig bekend.

Toen in of omstreeks 1185 in de directe nabijheid een nieuwe stad werd gesticht ('s-Hertogenbosch), bestond Rosmalen dus al ruim drie en een halve eeuw. Het dorp is dan echter nog zeer bescheiden van omvang. Vermoedelijk had het dorp toen al wel een kerk of kapel, die toegewijd was aan Sint Lambertus. Als dorpje onder rook van de nieuwe stad, komt Rosmalen al snel onder diens invloedssfeer te liggen.

In de Middeleeuwen behoorde Rosmalen tot het Kwartier van Maasland van de Meierij van 's-Hertogenbosch.

Op 22 augustus 1300 bekrachtigde Hertog Jan II van Brabant de uitgifte van 'gemeijne gronden' aan de bewoners van Rosmalen. Dit moment mag worden gezien als het ontstaan van Rosmalen als zelfstandig opererende gemeenschap.

Kopie zegel polderbestuur

In 1309 stelt de hertog een oorkonde uit waarmee het polderbestuur "Van der Eijgen" wordt ingesteld. Het zegel van dit oorkonde is bewaard gebleven. Het vertoont een antieke ploeg en een Maaslands vierblad/klaverblad. Dit zegel, waarvan de oudst bewaarde afdruk uit 1348 stamt, heeft model gestaan voor het huidige Rosmalense dorpswapen. Het heeft overigens ook model gestaan voor het gemeentewapen dat tot en met 1995 werd gebruikt.

In 1434 sticht mevrouw Milla de Kampen samen met de heer Peter de Gorter het klooster Mariënwater in het Rosmalense gehucht Coudewater. Reden voor deze stichting was een visioen of droom die Peter de Gorter kreeg, waarin hem de oprichting van een klooster werd opgedragen. Hij zag, toen hij zijn bijenkolonie bezocht, een dubbelklooster geheel opgebouwd uit bijenwas. Coudewater was het eerste dubbelconvent van Birgittijnen en Birgittinessen in het bisdom Luik.

Op 25 oktober 1505 werd Rosmalen verheven tot hoge, middelbare en lage heerlijkheid met Ridder Jan van Baexen als heer. Een burcht, "Rodenborch" geheten, bevond zich waar nu de straat "Augustinessenborch" in de woonwijk "Overlaet" gelegen is. Op de zandheuvel aldaar bevindt zich een Lindeboom en eronder liggen de resten van een burcht die omstreeks 1400 is gebouwd op de resten van een ouder mottekasteel. In 1485 werd hier een klooster gesticht, De Annenborch geheten. De stichters waren de zusters Augustinessen van het Bethaniëklooster in 's-Hertogenbosch. In 1572 vluchtten de zusters weer naar die stad terug, vanwege de onveilige situatie ten gevolge van de Tachtigjarige Oorlog. Het klooster werd toen afgebroken. Op deze plaats werd in 1986 een archeologisch onderzoek verricht in verband met de aanleg van de nieuwbouwwijk.

In 1512 werden Rosmalen en Hintham door de Geldersen verwoest.[9]

In het midden van de zestiende eeuw werd de tufstenen kapel of kerk te Rosmalen, gewijd aan Sint-Lambertus, verbouwd tot de vorm die de kerk nu ongeveer nog heeft. Een kraagsteentje uit de Mariakapel vermeldt nog tot op heden dit jaartal.

Toen in 1629 de stad 's-Hertogenbosch na een zeer langdurig beleg door Frederik Hendrik capituleerde, gingen ook de tot de Meierij van 's-Hertogenbosch behorende dorpen "over" in Staatse handen. De val van de hoofdstad der Meierij heeft vele consequenties voor de dorpen, waaronder Rosmalen. Zo gaat de rooms-katholieke Sint-Lambertus over in protestantse handen. Het bestuur van Rosmalen vindt onderdak in een gedeelte van de kerk.

In de achttiende eeuw ondervond Rosmalen diverse rampen, waaronder overstromingen door de nabijgelegen Maas. Het jaar 1719 was droog en warm, en onder het vee brak een besmettelijke ziekte uit. Hierdoor stierf bijna al het vee in de gemeenschap. In 1767 leed het dorp zeer veel "door donder, bliksem, hagel en stormwind". Er vielen twee doden. Het koren op het veld was verpletterd, driehonderd bomen werden uit de grond gerukt, tachtig huizen werden vernield. In 1781 vond een van de meest tragische rampen uit de geschiedenis van Rosmalen plaats. De "roode loop" (een cholera of dysenterie-epidemie) brak uit. In twee maanden tijd stierf ongeveer drie procent van de bevolking.

Bij Koninklijk besluit van 10 november 1823 kreeg de katholieke gemeenschap Rosmalen haar Sint-Lambertuskerk terug. De protestanten kregen de schuurkerk toebedeeld.

In 1870 kochten de heren Dr. E. v.d. Bogaert en dr. L. Pompe, oprichters van de "Maatschappij tot verpleging van krankzinnigen op het land", het landgoed Coudewater en stichtten een psychiatrisch ziekenhuis te Rosmalen.

In 1874 werd het Klooster van Meeuwen aan de Deken van Roestellaan gebouwd, dat tot 1986 in gebruik bleef.

In 1923 begon Jan Heijmans een zelfstandig bedrijf voor grond- en waterwerken. Rosmalen zou een belangrijk aannemersdorp worden. Heijmans NV is inmiddels uitgegroeid tot een speler van Europees formaat.

In 1934 werd de Parochie van de Heilige Bernadette Soubirous in de Maliskamp gesticht. In 1935 werd deze eerste in Nederland aan Bernadette toegewijde kerk ingezegend.

Op 23 oktober 1944 werd Rosmalen, na hevige gevechten op de Kruisstraat, bevrijd van de Duitse bezetter. Een dag later volgde Hintham.

In 1960 werd de tienduizendste inwoner geboren. Rosmalen groeide ondertussen van een eenvoudig dorp uit naar een forensenplaats met meer dan 25.000 inwoners in 1985.

Wapen voormalige gemeente Rosmalen

Na jarenlange strijd werd in oktober 1995 door de Eerste Kamer het wetsvoorstel aangenomen, dat de gemeenten 's-Hertogenbosch en Rosmalen per 1 januari 1996 samen zou voegen. Rosmalen heeft zich hier altijd tegen verzet, wat zich onder meer vertaald heeft in een klinkende zege voor Rosmalens Belang bij de gemeenteraadsverkiezingen die in het kader van de gemeentelijke herindeling nodig waren.

Op 18 maart 1999 besloot de gemeenteraad van 's-Hertogenbosch het oude gemeentewapen als dorpswapen in te stellen, met dien verstande dat het "klavertje" werd vervangen door een Maaslands vierblad, de ploeg werd in de oorspronkelijke stijl uit 1348 hersteld en de Maaslandse kleuren rood-wit werden de hoofdkleuren. Het nieuwe dorpswapen staat bovenaan deze pagina afgebeeld. De gemeenteraad van 's-Hertogenbosch heeft op 8 maart 2000 besloten, dat de Vlag van Rosmalen ook werd veranderd. Deze werd rood-wit van kleur met een Scandinavisch kruis.

De gemeente 's-Hertogenbosch heeft Rosmalen verdeeld in drie stadsdelen:

• Rosmalen Zuid
• Rosmalen Noord
• De Groote Wielen

Rosmalen Zuid en Rosmalen Noord worden gescheiden door de Brabantse Lijn. De Groote Wielen wordt gerekend als een apart stadsdeel, vanwege het feit, dat het een Vinex-locatie is die ten noorden van het eigenlijke Rosmalen is aangelegd in de jaren 2007-2010.

Rosmalen

's-Hertogenbosch (5,6 km)

Empel (3,1 km)

Oud-Empel (4,8 km)

Hintham (2,6 km)

Maliskamp (2 km)

Kruisstraat (2 km)

Nuland (5 km)

Geffen (7 km)

Hedel (8 km)

Rossum (9 km)

Kerkdriel (6 km)

Vught (9 km)

Sint-Michielsgestel (9 km)

Sint-Lambertuskerk

Villa De Driesprong

• Sint-Lambertuskerk, met een gotische toren uit 1430, een schip uit 1550 en vergroot in 1911
• Standerdmolen Rosmalen in de Molenstraat, uit 1732
• Villa De Driesprong, een villa uit 1890, een der oudste panden in het centrum
• Landgoed Coudewater, een voormalig klooster en later een psychiatrische inrichting
• Autotron Rosmalen, gesloten in 2005, nu een beurscomplex
• Enkele openbare kunstwerken: De Vlinderpoort, Watchtower II, en het Wiel van Rosmalen

Naast het Psychiatrisch Ziekenhuis Coudewater kent Rosmalen nog twee verdere grote zorginstellingen:

• Mariaoord is een landgoed van 54 ha ten oosten van Rosmalen. Ooit heette het de Duinsche Hoeve. Daarop bevond zich de villa van de Joodse familie Lewin, en twee pachthoeven. De zusters van Liefde uit Gennep hadden daar het vrouwensanatorium Maria-Oord, waar tuberculosepatiënten werden verpleegd. Dit had een dependance in Heijen, waarvandaan de patiënten tijdens de Tweede Wereldoorlog werden geëvacueerd waarop de dependance was verwoest en geplunderd. De zusters kochten daarop het landgoed op 2 juli 1945. Er werden barakken gebouwd en het aantal patiënten liep op tot 225 in 1950, allen vrouwen en kinderen. De regels waren aanvankelijk erg streng. Later liep het aantal patiënten snel terug, want tbc verdween dankzij de inzet van antibiotica. Op 25 juni 1971 werd daarom een verpleegtehuis gestart. In 2008 begon de verbouw tot zorgcomplex, waarbij ook appartementen voor de patiënten worden gebouwd.
• De Binckhorst is een internaat en school voor verstandelijk gehandicapte jongeren, gelegen ten oosten van Rosmalen en ten zuiden van Kruisstraat. Van daaruit is omstreeks 1965 ook de Herman Broeren School gestart, gelegen naast De Binckhorst. In 2002 is de instelling opgegaan in de regionale zorginstelling Cello. In 2004 waren er 560 leerlingen. Op het terrein van De Binckhorst wonen 300 cliënten.

Rosmalen ligt op een dekzandrug die van Oss naar Drunen loopt. Rosmalen ligt op de overgang van deze dekzandrug in het zuiden naar een laag poldergebied in het noorden, dat in de winter vaak onder water kwam te staan wanneer de Maas overstroomde. Dit was de Polder van den Eigen en Empel. Om het water tegen te houden, werd er een winterdijk gebouwd. Deze is ten dele terug te vinden. Zo is de buurtschap Bruggen op een stuk winterdijk gebouwd.

Het gezegde Rosmalen, ellendig land: 's winters in het water, 's zomers in het zand herinnert aan de tijd dat de dijk er nog niet was. Doordat Rosmalen op genoemde dekzandrug lag, was het in de zomer snel te droog voor succesvolle landbouw. Rosmalen was hierdoor vroeger een armere plaats.

Op de dekzandrug bevinden zich een aantal landgoederen, waaronder Eikenburg.

Hoewel Rosmalen ooit een landbouwdorp was is het tegenwoordig een forensenplaats die op 's-Hertogenbosch georiënteerd is maar daarnaast ook eigen werkgelegenheid biedt. De belangrijkste bedrijven die hier hun hoofdzetel hebben zijn:

• Heijmans NV, een groot aannemersbedrijf voor bouw en infrastructuur.
• Libéma, een vastgoedmaatschappij die dierentuinen, evenementen- en sporthallen en dergelijke exploiteert.
• Jan Vis, een artiestenbureau

Jaarlijks wordt er op het terrein van het Autotron Rosmalen het Tennistoernooi van Rosmalen (de Libèma Open) georganiseerd. Dit toernooi was het eerste grastoernooi op het Europese vasteland, waardoor zij de naam van Continental Grass Tournament mochten dragen. Door de komst van het tennistoernooi in Halle is deze naam vervallen. Het toernooi in Rosmalen geldt als voorbereiding op Wimbledon.

Het centrum van Rosmalen kent vier evenementen. Met carnaval verandert Rosmalen in Zandhazendurp. Het Rosmalens carnaval duurt vier dagen, van zaterdag tot en met dinsdag. Op zaterdag wordt de prins ingehaald met een kinderoptocht. Met Koningsdag is er een vrijmarkt, welke in veel dorpen en steden wordt georganiseerd. Vanaf de eerste zaterdag in augustus is er 5 dagen lang de Rosmalense kermis op het Gildeplein. Op de tweede zondag in september is er het KOM-festival.

Studio 8FM Brabant

Rosmalen kent één lokale commerciële omroep speciaal voor Rosmalen (ROS-Kabelkrant). Deze kabelkrant is ook te ontvangen in Kruisstraat en Maliskamp. Daarnaast is er nog een aantal regionale omroepen te ontvangen, zoals TV73 en RADIO73 de commerciële omroep tevens gevestigd in Rosmalen maar richt zich op de hele Gemeente 's-Hertogenbosch. Ook Radio 8FM waarvan de studio aan de Canadasingel ligt. De Rosbode wordt wekelijks aan huis gebracht. De lokale Omroep van de gemeente 's-Hertogenbosch was Boschtion, tot 12 februari 2015 te ontvangen in de gehele gemeente op de kabel en 95,2 MHz in de ether. Boschtion had televisie, radio en internet[10]. Op het televisiekanaal was buiten de reguliere televisie-uitzendingen ook een eigen kabelkrant te lezen.

Rosmalen heeft elf basisscholen, Kindcentrum de Terp, Educatief Centrum Sparrenbos, BS De Hobbit, RK BS 't Ven, RK BS De Troubadour, Wittering, Basisschool De Groote Wielen, De Hoven, De Sprong, RK BS Den Krommen Hoek en Campus aan de Lanen. Rosmalen heeft twee scholen voor het speciaal onderwijs: de Herman Broeren School locatie Molenhoek, en het Stedelijk VSO Rosmalen. Daarnaast is er ook nog het Rodenborch-College, een middelbare school voor vmbo-t, havo, vwo, vwo-plus(talenttraject).

Jaarlijks wordt op het terrein van Autotron Rosmalen het Tennistoernooi van Rosmalen georganiseerd. Dit toernooi was gesponsord door ICT-dienstverlener Ordina, maar wordt sinds 2013 gesponsord door TopShelf en tegenwoordig door Libèma. Het toernooi geldt als voorbereiding op het grastoernooi van Wimbledon. Het toernooi kent zowel een ATP-toernooi als een WTA-toernooi.

De voetballers van OJC Rosmalen spelen in de Derde divisie zondag. De eerste keer dat OJC Rosmalen in de Hoofdklasse speelde, was na het behalen van het kampioenschap in de Eerste klasse in 1998. Deze titel zouden ze in 2002 nog een keer behalen. De hoogste klassering in de Hoofdklasse werd behaald in seizoen 2013-2014, toen OJC Rosmalen de Hoofdklasse won en daardoor promoveerden ze naar de Topklasse.

De basketbalvereniging The Black Eagles is een samenwerkingsverband aangegaan met New Heroes Basketball uit 's-Hertogenbosch. Zij spelen in Sporthal de Hazelaar en komen uit in de Eerste Divisie basketbal waar ze in het seizoen 2014/2015 landskampioen zijn geworden door Donar met 4-1 te verslaan.

Plaatsnaambord van Rosmalen.

Dorpsstraat

De regio 's-Hertogenbosch ligt vrij centraal in de Benelux met verbindingen naar Amsterdam, Rotterdam, Arnhem, Maastricht en Antwerpen. Het is dan niet verwonderlijk, dat een aantal hoofdwegen in de buurt liggen. Zo heeft Rosmalen een eigen afslag aan de A2 en twee afslagen aan de A59. Voor lokaal verkeer in de richting van Veghel kan men via de N606 volgen. Dit is de weg via Berlicum en Heeswijk-Dinther.

Rosmalen heeft ook een eigen treinstation aan de Brabantse Lijn op het baanvak 's-Hertogenbosch naar Nijmegen. Station Rosmalen kent dagelijks ongeveer 2000 in- en uitstappers en is na station 's-Hertogenbosch het op één na drukste station van de gemeente 's-Hertogenbosch. Rosmalen heeft ooit twee stations gehad. Eén bij Sprokkelbosch en één aan de Stationsstraat. Beide stations werden in 1938 gesloten. In 1981 kreeg Rosmalen weer een station, ditmaal aan het huidige Stationsplein, tegenover het toenmalige gemeentehuis aan de Hoff van Hollantlaan.

Rosmalen was ook eens bereikbaar per bus, naast de Buskeshoeven was er een busbaan, maar die is in 2014 opgeheven en in het midden van 2015 afgesloten voor motorvoertuigen. Fietsers kunnen er wel langs.

In het centrum zijn er veel winkels te vinden, onder andere (dames-)kledingwinkels en schoenenwinkels. De meeste winkels bevinden zich in de Dorpsstraat, waar ook een klein winkelcentrum, de Vreeburgpassage is. Dit vormt de passage tussen de Dorpsstraat en de Torenstraat.

Ten zuiden van de spoorlijn bevindt zich in de wijk Molenhoek de Molenhoekpassage. Iets verderop, aan de Oude Baan zijn er nog een paar buurtwinkeltjes. De wijk Sparrenburg had vroeger een eigen buurtwinkel. Deze is in 1997 definitief gesloten. Op deze plek zijn er in 2003 huizen gebouwd.

In het centrum van De Groote Wielen komt er een winkelcentrum voor het stadsdeel De Groote Wielen. In deze wijk zal er ook een medisch centrum komen.

• De klemtoon van Rosmalen ligt op de eerste lettergreep ("ros"). De naam Rosmalen wordt echter zowel buiten als binnen Brabant regelmatig verkeerd uitgesproken (met de klemtoon op "ma").
• In Rosmalens dialect wordt Rosmalen uitgesproken als Rusmolle, met klemtoon op Rus.
• Het volkslied van Rosmalen heeft dezelfde tekst en melodie als dat van Heerewaarden voor wat betreft het refrein. Alleen de plaatsnamen zijn veranderd. In het volkslied ligt de klemtoon wel op de tweede lettergreep.
• Tijdens carnaval heet Rosmalen Zandhazendurp.

Hintham, Maliskamp, 's-Hertogenbosch, Empel, Gewande, Kruisstraat, Nuland, Berlicum

• Lijst van burgemeesters van Rosmalen
• Lijst van rijksmonumenten in Rosmalen
• Lijst van gemeentelijke monumenten in Rosmalen
• Lijst van bouwwerken in Rosmalen
• Lijst van Rosmalense artikelen

• ROS Kabelkrant, de kabelkrant voor Rosmalen
• Beknopte geschiedenis Sint Lambertuskerk
• Heemkundekring Rosmalen
• Dorpsherinneringen door Krien van Hirtum
• Stratenoverzicht Rosmalen

Zie de categorie Rosmalen van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

	Plaatsen in de gemeente 's-Hertogenbosch
Hoofdplaats: 's-Hertogenbosch Stadsdelen: Binnenstad · De Groote Wielen · Empel · Engelen · Graafsepoort · Maaspoort · Muntel/Vliert · Noord · Nuland · Rosmalen Noord · Rosmalen Zuid · Vinkel · West · Zuidoost Dorpen: Bokhoven · Dieskant · Empel · Engelen · Gewande · Hintham · Kruisstraat · Maliskamp · Nuland · Oud-Empel · Rosmalen · Vinkel Buurtschappen en gehuchten: Bruggen · Deuteren · Dieskant · Heeseind · Kaathoven · Lagekant · Meerwijk · Schotsheuvel Verdwenen buurtschappen en gehuchten: Kerkenhoek · Sprokkelbosch · Varkenshoek Voormalige gemeenten: Bokhoven · Empel en Meerwijk · Engelen · Maasdonk (deels) · Rosmalen Noord-Brabant: Steden en dorpen      Nederland: Provincies · Gemeenten