Nederlandse Kaapkolonie

De geschreven geschiedenis van de Kaapkolonie (later bekend als Kaapprovincie van Zuid-Afrika) begon toen Bartolomeu Dias, een Portugese navigator, de Kaap de Goede Hoop ontdekte in 1488.[2] In 1497 zeilde Vasco da Gama langs de hele kust van Zuid-Afrika op weg naar India. De Portugezen, aangetrokken door de rijkdom in Azië, vestigden geen permanente nederzetting op de Kaap de Goede Hoop. In 1652 vestigden de Nederlanders in het gebied een permanente handelspost, die diende als een plaats waar schepen vers water en voedsel konden laden.

De Nederlandse nederzetting in het gebied begon in maart 1647 met de schipbreuk van het Nederlandse schip Nieuw Haarlem. De schipbreukelingen bouwden een klein fort dat de ze de naam "Zand Fort van de Kaap de Goede Hoop" gaven. Ze verbleven er bijna een jaar, totdat ze werden gered door een vloot van 12 schepen onder het commando van Wollebrant Geleyns de Jongh. Na terugkeer in Nederland probeerde een deel van de schipbreukelingen de Vereenigde Oostindische Compagnie over te halen om een handelscentrum in de Kaap de Goede Hoop te openen.

Een Nederlandse expeditie van 90 calvinistische kolonisten, onder het commando van Jan van Riebeeck, stichtte de eerste permanente nederzetting in de buurt van de Kaap de Goede Hoop op 6 april 1652. Jan van Riebeeck voer ook op een van de reddingsschepen, die gekomen waren om de schipbreukelingen - een paar jaar eerder - te redden. Eerder besloot hij, bij het zien van de Kaap, om eerst terug te keren naar Nederland. De missie om een handelspost te openen arriveerde op 6 april 1652 in de haven van het hedendaagse Kaapstad. Bij deze missie waren vijf schepen betrokken:

1. Reijer,
2. Oliphant,
3. Goede Hoop,
4. Walvisch,
5. Dromedaris.

Plan voor Kasteel de Goede Hoop[3]

De kolonisten bouwden oorspronkelijk een fort van klei en hout. Tussen 1666 en 1679 werd dat vervangen door Kasteel de Goede Hoop, nu het oudste gebouw van Zuid-Afrika. De kolonisten begonnen in 1671 met de aankoop van grond buiten de oorspronkelijke grenzen van het eerste fort dat gebouwd was door Van Riebeeck. De kolonisten kochten de grond van de Khoikhoi-stam(men), die door de kolonisten "Hottentotten" genoemd werden.

De vroegste kolonisten kwamen voor het grootste deel uit de arbeidersklasse. Dit kwam tot uiting in een onverschillige houding ten opzichte van de ontwikkeling van de kolonie. Nadat in 1685 een commissaris gestuurd werd om meer kolonisten aan te trekken, begon een meer specifieke groep immigranten te komen. Franse hugenoten, die na de herroeping van het Edict van Nantes gevlucht waren naar de Nederlandse (calvinistische) Republiek, begonnen via wervingen van de VOC naar de Kaap te komen. Ondanks dat zij maar een klein deel van de immigranten waren, hadden de hugenoten een duidelijke invloed op het karakter van de Nederlandse kolonisten. Als gevolg van het beleid van de VOC, dat voorschreef dat scholen uitsluitend dienen te onderwijzen in het Nederlands en een spreidingsbeleid ten opzichte van de Franse hugenoten, was hun eigen identiteit en de kennis van het Frans tegen het midden van de 18de eeuw verdwenen.

Noch de vijandigheid van de inboorlingen, noch de strijd om de landbouw in de Karoo en het Veld rendabel te maken, vertraagde de vooruitgang van de kolonie. De trage vooruitgang en langzame uitbreiding was vooral te wijten aan het tirannieke beleid van de VOC. De VOC wilde dat de Kaapkolonie alleen een verversingspost op weg naar Indië zou zijn en geen vestigingskolonie, die geld zou kosten. Daarom legde het bestuur van de Kaapkolonie, met steun van de VOC-Kamers en de Heren XVII, de volgende maatregelen op:

• het stoppen van het beleid van open immigratie naar de kolonie,
• de VOC had het monopolie op exporthandel,
• de VOC beheerde de bestuurlijke, wetgevende en rechterlijke macht in de kolonie en
• de boeren werd verteld welke gewassen zij moesten bouwen en de VOC eiste een groot percentage van de oogst van elke landbouwer (vergelijk: cultuurstelsel in het latere Nederlands-Indië.)

Deze neiging om de verdere ontwikkeling van de industrie en het bedrijfsleven te ontmoedigen zorgde voor een afkeer van de geordende overheid, vooral omdat de kolonisten vanuit een libertair oogpunt uit de republiek vertrokken waren. Dit libertarisme zou de Nederlandse kolonisten en Afrikaners nog voor vele generaties kenmerken. Op zoek naar manieren om aan de onderdrukking van de VOC te ontsnappen, trokken de boeren verder en verder van Kaapstad weg. De Compagnie vestigde, wegens controle op de inwoners, in 1745 een magistraat in Swellendam en in 1786 een magistraat in Graaff-Reinet. De autoriteiten verklaarden dat de Gamtoos (rivier) de oostelijke grens van de kolonie was, maar deze grens werd al snel overschreden door verdere uitbreidingen. Hierna kwam in 1780 de VOC met de Nederlandse kolonisten overeen dat de Grote Visrivier de definitieve grens van de kolonie zou zijn. In 1795 verdreven de boeren en kolonisten in de grensdistricten, die van de Compagnie geen bescherming kregen tegen de voortdurende aanvallen van stammen van buiten de kolonie, de ambtenaren van de kolonie en vestigden de eerste onafhankelijke Boerenrepublieken in de Republiek Swellendam en de Republiek Graaff-Reinet.

Dit was de administratieve indeling van de Kaapkolonie, aan de vooravond van de Britse bezetting in 1795.

De kolonie was verdeeld in 4 districten:[4]

Kaapkolonie met Graaff-Reinet (blauw) en Swellendam (rood) 1795/96

In 1795 werd de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, het moederland van de VOC en de Kaapkolonie, door het Franse leger onder leiding van Napoleon Bonaparte bezet. Hoewel de VOC aan het begin van de napoleontische oorlogen al reeds zeer verzwakt was, voldeed een Brits leger onder generaal James Henry Craig aan het verzoek om de kolonie veilig te stellen voor de Erfstadhouder Willem V van Oranje-Nassau tegen de Fransen. De stadhouder vroeg zelf om deze bezetting in de Brieven van Kew. De Nederlandse gouverneur van de Kaapkolonie weigerde in eerste instantie de instructies van de prins-stadhouder te gehoorzamen, maar nadat de Britse vloot gedreigd had geweld te gebruiken, capituleerde de gouverneur. De Britten namen korte tijd na hun landing in de Kaap ook de controle over Republiek Swellendam en Republiek Graaff-Reinet over.

In februari 1803 kwam de kolonie als gevolg van de Vrede van Amiens onder de bestuur van het Bataafs Gemenebest.

In 1806 bezette het Verenigd Koninkrijk opnieuw de Kaapkolonie. Ditmaal bleef de kolonisatie definitief. Koning Willem I der Nederlanden erkende in 1814 – door het tekenen van het Verdrag van Londen – de Britse heerschappij over de Kaapkolonie. Desondanks bleef de verwantschap tussen Nederland en de Nederlandse kolonisten in Zuid-Afrika minstens tot in de jaren ’60 van de vorige eeuw een grote rol spelen, gezien de opeenvolgende Boerenrepublieken, de Boerenoorlogen en, na de Tweede Wereldoorlog, de grote emigratie van Nederlanders naar Zuid-Afrika.

• Kaapkolonie (ook voor een lijst met alle bestuurders van de Kaapkolonie van 1652 tot 1910)
• Engelse Kaapkolonie
• Vereenigde Oostindische Compagnie
• Brieven van Kew
• Boerenrepublieken
• Bataafse Kaapkolonie

• Cape Colony History on Encyclopedia.com (gearchiveerd)
• Encyclopædia Britannica Cape Colony (gearchiveerd)
• Introduction to the Resolutions of the Council of Policy - History of the Cape of Good Hope