Smeerenburg

De traankokerij van de Amsterdamse kamer van de Noordse Compagnie op Smerenburg. Schilderij van Cornelis de Man (1639) gebaseerd op het schilderij Dansk hvalfangststation ("Deense traankokerij") van ABR Speeck (1634)

Overblijfselen van grote blubberovens in Smeerenburg

Kaart van het oorspronkelijke Smeerenburg, deze Nederlandse nederzetting duurde 1617-1646. De magazijnen (rood) worden aangeduid met de naam van de stad die ze in eigendom had. De traankokerijovens (groen) zijn aangegeven met cirkels.

De walvisjacht vond plaats vanuit walvissloepen, de relatief traag zwemmende en lang drijvende Groenlandse walvis was een favoriete prooi. De walvis werd in z'n geheel aan land getrokken en daar verwerkt, of te water in stukken gesneden die naar een traankokerij werden vervoerd.

De nederzetting bestond uit pakhuizen, woningen en een smederij. Tussen 1614 en circa 1660 beheerden verschillende Nederlandse steden die deelnamen aan de Noordsche Compagnie hun eigen traankokerij op Smeerenburg. Amsterdam had er twee en verder waren er traankokerijen van Rotterdam, Hoorn, Middelburg, Enkhuizen en Delft. Waarschijnlijk hadden ook Veere en De Zaanstreek er een traankokerij. In hoefijzervormige traanovens werd uit het spek van de gedode walvissen walvistraan gewonnen. Deze olie was onder andere zeer bruikbaar als lampolie.

In het verleden hebben verschillende bronnen het aantal mensen dat gedurende de zomer in Smeerenburg zou hebben verbleven geschat op 1.000 tot 10.000 personen.[1] Uit archeologisch onderzoek is echter gebleken dat er 16 à 17 huizen hebben gestaan, genoeg voor de huisvesting van enkele honderden personen. Aan het einde van de 17e eeuw was de populatie Groenlandse walvissen dusdanig uitgedund dat moest worden uitgeweken naar andere vangstgebieden, Smeerenburg was als seizoensnederzetting toen al opgegeven.

Sinds 1973 zijn de resten van Smeerenburg beschermd als onderdeel van het Noorse nationale park van Noordwest-Spitsbergen.

De naam Smeerenburg verwijst waarschijnlijk zowel naar het vet (smeer) van een walvis, als naar de zeer smerige bezigheid die het slachten en koken van de walvisblubber vormde.

Bij opgravingen door Nederlandse archeologen in de jaren zeventig en tachtig zijn tal van gebruiksvoorwerpen uit de Nederlandse periode gevonden. Deze voorwerpen werden eerst in Nederland bewaard, onder andere door het Rijksmuseum Amsterdam. Op 19 november 2005 werd de Smeerenburgcollectie overgedragen aan de Noorse dienst voor Monumentenzorg in Oslo[1]. De collectie zal op Spitsbergen worden opgeslagen en zal daar deels worden tentoongesteld. Een deel van de collectie is in het Rijksmuseum Amsterdam achtergebleven.

Het derde deel uit de serie Gilles de Geus heet Smeerenburg en gaat over een verblijf op dit eiland.

• de Smeerenburgcollectie

Zie de categorie Smeerenburg van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.