Kasteel Born

Het huidige kasteel bestaat uit de ruïne van een classicistisch rechthoekig oud-adellijk huis met vier hoektorens en een afzonderlijk gelegen voorburcht en voormalige kasteelboerderij. Deze voorburcht bestond oorspronkelijk uit drie aaneengesloten vleugels rondom een binnenplaats; een noordelijke vleugel bestaande uit een rentmeesterswoning en stallen, een middenvleugel met stallen en schuren en een zuidelijke vleugel met een koetshuis, een tiendschuur en paardenstal. De middenvleugel is in de 18e eeuw afgebroken en in 1989 is op deze plaats een moderne nieuwbouw gebouwd. Het kasteel, gelegen binnen een omgrachting, is op 28 augustus 1930 door brand verwoest. Het was opgetrokken in Maaslandse renaissance bouwstijl met hardstenen raamomlijstingen en mergelbanden als biezen op de hoeken van de hoektorens en als aflijning van de verdiepingen.

De eerste vermelding is het jaar 1150 toen sprake was van een middeleeuws kasteel gelegen op de plek van de huidige ruïne en dat eigendom was van Gozewijn I van Born, de oudst bekende Heer van Born. Hij verkocht het kasteel in 1154 aan Hendrik van Leyen, prins-bisschop van Luik en (wellicht?) zoon van Hendrik I, graaf van Limburg en Aarlen. Vervolgens kwam het kasteel in eigendom van achtereenvolgens de geslachten ‘Van Valkenburg’ en ‘Van Salm’. Tijdens de Armenkruistocht van 1309 vond op het kasteel van Born een pogrom plaats: 110 Joden, afkomstig uit Sittard en Susteren, en door Jan van Valkenburg op het kasteel in bescherming genomen, werden door een meute afgeslacht, waarbij het kasteel in brand werd gestoken.[1] In 1400 verkocht Jan van Salm het kasteel aan hertog Willem III van Gulik.

In 1538 werd het versterkte huis Born deels afgebroken. Na een korte bewoning door de familie van Drimborn, kwam het kasteel weer in handen van de van Guliks. In 1647 verkocht Wolfgang Willem van Palts-Neuburg, graaf van Gulik, de restanten aan Jan Arnold van Leerode, een graaf uit het Duitse Heinsberg. Hij laat in 1666 het huidige kasteel als een pronkslot bouwen vlak bij het oude kasteel. De laatste graaf van Leerode die het kasteel bewoont is Frans Adam. Hij is tevens de laatste die de titel van rijksgraaf voert.

Er wordt getwijfeld aan de feitelijke juistheid van het volgende gedeelte Raadpleeg de bijbehorende overlegpagina voor meer informatie, en pas na controle desgewenst het artikel aan. Opgegeven reden: Merkwaardig, een heerlijkheid die pas in 1813 wordt opgeheven, bijna 20 jaar na de inlijving bij Frankrijk. Wat is de bron?

In 1813 wordt Maximiliaan van Leerode, die tot dan toe de heerlijke rechten had die op zijn bezittingen rustten, door de Fransen gedwongen om zijn bezittingen, waaronder de kastelen Born en Grasbroek en de bij deze kastelen gelegen watermolen en windmolen te verkopen. Dit betekende tevens het einde van de Heerlijkheid Born en Maximiliaan vertrok vervolgens naar zijn Pruisische stamslot.

Nieuwe eigenaar werd Lodewijk Matheus Gilissen, een industrieel uit Maastricht. De erfgenamen van Gilissen verkochten op hun beurt de goederen aan de grondeigenaar Hendrik de Cramer, gehuwd met Elise Ransonnet. Hun erfgename was dochter Joanna Clementina de Cramer, gehuwd met Jean Baptist Barbou de Roosteren en later met de Belgische graaf Amédé du Puis de Watremont. Haar zoon Johannes Barbou erfde het kasteel Grasbroek met aanhorigheden en haar zoon uit het tweede huwelijk, Henri du Puis de Watremont, erfde het kasteel Born met aanhorigheden. Henri overleed in 1906 waarna ook het kasteel Born eveneens aan Jean Barbou verviel. Zijn zoon Etiënne erfde het kasteel en was de laatste bewoner tot het in augustus 1930 door brand werd verwoest.

In 1955 verkocht de familie van Barbou de Roosteren het kasteel aan de gemeente Born. Tot een herbouw is van het afgebrande kasteel is het nooit gekomen. Wel werd de kasteelboerderij en de voorburcht in de jaren 1989-1990 volledig hersteld, terwijl gelijktijdig de nieuwe middenvleugel werd gebouwd. Hierna werden deze gebouwen gebruikt als stadhuis van de gemeente Born. Na een gemeentelijke herindeling in 2001, werd Born opgenomen in de nieuwe gemeente Sittard-Geleen en werden de gebouwen gebruikt als gemeentelijk archief. Achter de kasteelruïne ligt het kasteelpark dat tegenwoordig als wandelpark en dierenpark is ingericht. Zo vindt men hier onder meer lynxen, kamelen, flamingo's en berberapen.

Om de kasteelruïne voor verder verval te behoeden is men in 2000 gestart met een consolidatieproject.

• Officiële website van Kasteelpark Born