De bom

De bom werd geschreven door keyboardspeler Ernst Jansz begin 1982. Hij schreef het nummer als reactie op de Koude Oorlog en het voorstel van de Amerikaanse regering om kruisraketten te plaatsen in Nederland. Op 9 april 1982 speelde de band het nummer voor het eerst op het No Nukes Festival, dat plaatsvond in de De Jaarbeurs in Utrecht. Dit festival, waarop naast Doe Maar onder andere The Stranglers en The Sound speelden, werd georganiseerd als protest tegen de oplopende kernbewapening. Deze versie van het nummer leek echter nog in weinig op de versie die later op single zou verschijnen.

Nadat Henny Vrienten zich had gebogen over het arrangement van het nummer en enkele tekstuele aanpassingen had gedaan, kreeg het zijn definitieve vorm. Ernst Jansz zou hier later over zeggen: "Als Henny er niet aangezeten had, was het geen hit geworden". Vrienten stelde voor het nummer op naam van de gehele band te zetten om zo de royalty's te delen. Jansz zag dit niet zitten, niet vanuit financieel oogpunt, maar omdat hij De bom toch bovenal zijn artistieke creatie vond. Dit conflict had tot gevolg dat Vrienten in latere sessies weigerde arrangementen van Jansz te verbeteren, met name in het nummer Grote broer, wat indirect leidde tot de breuk van de band.[1]

In het najaar van 1982 besloot Doe Maar de studio in te gaan om het nummer De bom op te nemen als single, zonder hierbij de intentie te hebben het deel te laten uitmaken van een eventueel toekomstig album. In de maanden ervoor had de band drummer René van Collem ontslagen en vervangen door Jan Pijnenburg. Pijnenburg raakte echter, na zijn tweede optreden voor de band, bij een auto-ongeluk zwaargewond en was lange tijd uit de roulatie. Voor de single werd hierom besloten het nummer met zijn drieën in te spelen. Voor de drums maakte de band gebruik van een Linn drumcomputer, die werd ingeprogrammeerd door Vrienten en door de band liefdevol "onze vriendin Linn" werd genoemd.[2] Ernst Jansz nam het merendeel van de vocalen voor zijn rekening, maar in de langzame brug van het nummer was Vrienten de leadzanger. De gitaarsolo na het tweede refrein was de solo van Jan Hendriks, waardoor alle drie de kernleden van de band een rol op de voorgrond hadden in het nummer.

Voor het ontwerp van de hoes, greep de band terug op het ontwerp van Skunk: een groen-roze voorkant met gele opdruk in harde neonkleuren. Dit ontwerp werd tijdens de opnames van Skunk bedacht door Vrienten, die het aldaar demonstreerde met potjes roze en groene ecoline. De kleuren roze, groen en geel groeiden in de jaren erna uit tot de vaste kleuren van Doe Maar.[5] Het enige verschil tussen de album- en de singlevoorkant is dat de diagonale kleurscheiding op het album van linksonder naar rechtsboven liep en op de single van linksboven naar rechtsonder. Daarnaast stond op het album de bandnaam linksboven en de titel op het diagonaal, terwijl op de single de titel rechtsboven stond en de bandnaam diagonaal. Zowel voor de single als het album werd hetzelfde lettertype gebruikt.

Eind oktober 1982 werd De bom gedistribueerd naar de platenwinkels. Het nummer wist goed de tijdgeest te omschrijven en werd in korte tijd erg populair. Doe Maar had met de singles Doris Day en Is dit alles van het album Doris Day en andere stukken al twee top 10 hits weten te scoren. Op 6 november 1982 kwam het nummer de Nederlandse Top 40 binnen en in zijn tweede week wist het nummer als de top 10 te bereiken. Op 4 december bereikte het, mede door de aankopen voor Sinterklaas, de eerste plaats, waar het vier weken zou blijven staan. Hierna zakte het in vijf weken geleidelijk uit de Top 40. In totaal zouden er zo'n 250 duizend exemplaren verkocht worden.[5] In België was het nummer beduidend minder populair dan in Nederland, maar toch wist het uiteindelijk de 7e plaats in de Radio 2 Top 30 te behalen.[6]

In 2007 werd het nummer opnieuw uitgegeven op cd-single door CNR Records. Het stond toen drie weken genoteerd in de Tipparade, maar wist uiteindelijk de Top 40 niet te bereiken.[7]

Sinds 1999 staat het nummer steevast genoteerd in de Radio 2 Top 2000. In het jaar 2000, ten tijde van de eerste reünieconcerten in Ahoy Rotterdam, bereikte het nummer zijn hoogste notering op plaats 224. Hierna zakte het snel.

Begin jaren 80 was de nucleaire wapenwedloop tussen de Verenigde Staten en de Soviet Unie op een hoogtepunt. De Amerikaanse regering, onder leiding van Ronald Reagan, was voornemens om kernwapens te plaatsen in Nederland. Dit plan leidde tot grote betogingen. Zo werd op 21 november 1981 een grote demonstratie gehouden op het Museumplein in Amsterdam, georganiseerd door Interkerkelijk Vredesberaad, waar ongeveer 400 duizend deelnemers op afkwamen.

In het nummer is dit engagement duidelijk te horen. De bom kan dan ook betiteld worden als een protestlied tegen kernwapens. Het lied somt allerlei zaken op om nog te doen voordat een kernwapen de wereld vernietigt.

In het nummer is ook sprake van een liefdesgeschiedenis. Ondanks dat Jansz zich in de tekst lijkt te berusten in een naderende kernoorlog, vraagt hij zich af wie het onbekende meisje is dat hij ontmoet heeft.

Ten derde geeft Jansz in het nummer een beschrijving van het dagelijks leven. In de eerste twee coupletten kiest hij voor het persoonlijke perspectief en bezingt hij zijn eigen leven in de ik-vorm. Wat hierbij opvalt is dat hij over onderwerpen zingt, die veelal betrekking hebben op volwassenen, als zijn werkcarrière, agenda, cheques en verzekeringen. In het derde couplet wisselt Jansz van perspectief naar de jij-vorm en lijkt hij zich direct op jongeren te richten. In dit laatste couplet heeft hij het over huiswerk, het moeten behalen van een diploma en de relativiteitstheorie van Einstein.

Het nummer eindigt met een opsomming van Duitse voorzetsels, die betrekking hebben op de derde naamval, gevolgd door een geigerteller die geluid maakt dat wijst op een plotseling toegenomen radio-activiteit.[2]

Begin jaren 80 lieten meerdere artiesten in binnen- en buitenland van zich horen met nummers met een anti-oorlogs- of -bewapeningstekst, waarmee zij inhaakten op de actualiteit. De Britse band Fischer-Z maakte bijvoorbeeld het nummer Cruise missiles en de Duitse zangeres Nena 99 Luftballons.

De bom was een livefavoriet van Doe Maar, die bij vele concerten gespeeld werd. In die hoedanigheid is het ook te horen op het live-album Lijf aan lijf uit 1983. Ook bij de twee afscheidsconcerten die de band gaf op 14 april 1984 stond het nummer op de setlijst en in die hoedanigheid verscheen het ook op de cd- en dvd-registratie hiervan.

In 2000 kwam Doe Maar bij elkaar voor een serie reünieconcerten, die in mei en juni van dat jaar gehouden werden in Ahoy Rotterdam. Tijdens deze concerten was De bom het slotnummer. Een liveversie hiervan is te horen op het album en de dvd Hees van Ahoy. Ook tijdens de optredens in De Kuip Rotterdam en Werchter Boutique, die de band hield in 2008, werd het nummer gespeeld. Een liveversie van Werchter Boutique is opgenomen in De Doos van Doe Maar, die in 2012 werd uitgegeven door Top Notch.[2]

De band werd hierna gevraagd voor een reeks Symphonica in Rosso, waarbij popacts zich laten bijstaan door een klassiek orkest. Ook bij deze concerten, die plaatsvonden in 2012 in het Gelredome, stond De bom op het programma, zoals terug te horen is op de cd- en dvd-registratie.[8]

In 2013 kwam de band voor de laatste keer bij elkaar voor een clubtour, die zijn de Glad ijs tour noemden. Tijdens deze concerten was De bom opgenomen in de eerste toegift van het concert.

Rond het uitbrengen van de single in 1982 speelde Doe Maar De bom diverse malen op televisie. Zo was het nummer te horen in AVRO's Toppop, Nederland Muziekland en op de Belgische televisie in de kerstspecial Een verhaal van vrede. Ondanks dat de eerder ontslagen René van Collem niet meespeelde in het nummer, was hij, als tijdelijk vervanger van Jan Pijnenburg, wel te zien in alle televisieoptredens van de band. Alle optredens, die bekend zijn van dit nummer zijn geplaybackt. Voor het optreden in Nederland Muziekland is wel een afwijkende geluidsband gebruikt.

In 1983 maakte Doe Maar, met grafisch ontwerper Jaap Drupsteen als regisseur, een videospecial voor de TROS. In deze special voorzagen zij een aantal van hun nummers van een videoclip. Er werden zeven nummers gekozen uit het oeuvre van de band, van tussen 1980 en 1983. Ook De bom werd voorzien van een videoclip. In de clip speelt Jansz een kantooremployée, die gekweld wordt door Vrienten, die opduikt in zijn aktetas. Naast Jansz en Vrienten zijn ook gitarist Hendriks en drummer Pijnenburg te zien in een rol. Voor de opnamen is een chromakeytechnologie gebruikt. Aan het einde loopt het nummer over in het nummer Walska, de instrumentale afsluiter van het album 4us.[2]

In 1983 schreef Henk van der Molen voor Kinderen voor Kinderen het nummer Brief aan Ernst (van Doe Maar). Het nummer gaat over een meisje, dat een bewonderaar is van Doe Maar. Zij richt zich in de tekst direct tot Jansz en geeft haar reactie geeft op de negatieve lading van het nummer De bom. Het nummer wordt in de tekst onder andere beangstigend, somber en stom genoemd.

Het nummer De bom valt nooit van Herman van Veen uit 1983 is volgens schrijver Willem Wilmink een reactie op De bom. In de albumhoes van het verzamelalbum In Vogelvlucht geeft hij meer uitleg bij het nummer:

De bom valt nooit is een reactie op regels als "Jij moet nog huiswerk maken, voordat de bom valt", in het liedje "De bom" van de popgroep Doe Maar:
het doemdenken als reden om je huiswerk niet te maken. Die vlieger gaat niet op, kinderen!

In 1995 samplede Osdorp Posse De bom in het nummer Carrière maken op het album Afslag Osdorp. Tijdens de fade-out van het nummer is een vertraagde sample te horen van Jansz, die "carrière maken" zingt. In 2000 zou Def P van de Osdorp Posse zelf meerappen in het nummer Aan de bewoners van dit pand op het album Klaar van Doe Maar.