Chronologie

Chronologie of tijdrekenkunde is de hulpwetenschap voor het lokaliseren van gebeurtenissen in de tijd en maakt deel uit van het vakgebied van de geschiedenis. Dit in tegenstelling tot de chronometrie of tijdmeetkunde dat deel uitmaakt van de natuurkunde. Het woord chronologie komt van de Griekse woorden χρονος (tijd) en λογος (wetenschap of leer).

Een detail van de sarcofaag van Paus Gregorius XIII, met de viering van de invoering van de gregoriaanse kalender.

Dankzij de chronologie kunnen oude gebeurtenissen herleid worden tot een moderne vorm van tijdrekening. Zo kan de Anno Urbis Conditae-jaartelling, die omstreeks 400 na Christus voor het eerst systematisch werd gebruikt door Orosius, gemakkelijk omgerekend worden naar de Anno Domini jaartelling aan de hand van de formule AD 1 = AUC 754.

Leo Depuydt stelde over de studie van chronologie:

In the house of history studying chronology is like puttering about the basement working on the plumbing or furnace instead of joining the conversation in the dining room. But it is occasionally useful to check the basic apparatus.[1]

Bij archeologisch en historisch onderzoek wordt onderscheid gemaakt tussen een relatieve en een absolute chronologie:

Geschiedenis

De kalender, een voorbeeld van cyclische tijdordening, en jaartelling, een lineair systeem van genummerde kalenderjaren, zijn twee complementaire fundamentele begrippen van de chronologie. Zo was de bij de rond het jaar 525 door Dionysius Exiguus geïntroduceerde en rond het jaar 725 door Beda Venerabilis (672-735) in gebruik genomen christelijke jaartelling behorende kalender gedurende acht eeuwen de juliaanse kalender, na het jaar 1582 vervangen door de gregoriaanse kalender.

Ook bij oudere beschavingen was veelal een vorm van jaartelling die tegenwoordig gebruikt voor de datering van die samenlevingen. Zo zijn van de nodige dynastieën koningslijsten bekend waarmee een relatieve chronologie kan worden vastgesteld. Deze overlappen echter niet altijd, zodat hier regelmatig afwijkende interpretaties mogelijk zijn.

Om tot een absolute chronologie te komen, moet de relatieve chronologie geijkt worden met meestal een astronomisch fenomeen zoals een zonsverduistering of astronomische observaties van de beschaving zelf, zoals de Venustablet van Ammisaduqa. Door ontbrekende of onduidelijke kennis zijn er regelmatig afwijkende interpretaties, wat kan leiden tot meerdere chronologieën voor een regio. Zo kent de chronologie van het Nabije Oosten een lange, midden-, korte en ultrakorte chronologie. Ook vergelijkingen met andere chronologieën kunnen bijdragen aan een beter begrip. Zo worden de Egyptische chronologie en de chronologie van India wel vergeleken met die van het Nabije Oosten en diende die van Egypte weer als basis van de Minoïsche chronologie.

Een andere belangrijke chronologieën is de chronologie van de Chinese oudheid.

Geochronologie

Het vaststellen van de geologische geschiedenis van de Aarde wordt geochronologie genoemd. Hierbij wordt gebruikgemaakt van de geologische tijdschaal, die veel verder terug reikt dan de tijdsindelingen uit de geschiedenis en archeologie.

Belangrijke gebeurtenissen uit het geologische verleden zijn bekend dankzij het onderzoek van aardlagen (stratigrafie) of fossielen (paleontologie). Belangrijke gebeurtenissen of omschakelingen, zoals het massaal uitsterven van soorten of grote meteorietinslagen, worden vaak gebruikt als grenzen tussen verschillende tijdperken.

Stratigrafie, het onderzoek van aardlagen, is gebaseerd op een drietal wetmatige principes, die bekend zijn als de wetten van Steno, naar de Deense natuurvorser Nicolaus Steno (1638 - 1686). Volgens het principe van superpositie worden jongere aardlagen normaal gesproken bovenop oudere gevormd. Bij opgravingen zijn daarom steeds oudere lagen te vinden. Het principe van horizontale vervolgbaarheid stelt dat aardlagen in alle richtingen doorlopen, tenzij ze door erosie verdwenen zijn. Wanneer op een bepaalde plek niet duidelijk is wat zich onder een bepaalde aardlaag bevindt, kan dit op andere plaatsen wel vastgesteld worden. Als gevolg van deze principes is het mogelijk de volgorde van gebeurtenissen uit het geologische verleden te bepalen.

Om naast de volgorde van gebeurtenissen ook te bepalen hoelang geleden ze plaatsvonden, wordt radiometrische datering gebruikt. Als een aardlaag op een bepaalde plek gedateerd is, kan dit ook op andere plekken als referentiepunt worden genomen.

Zie ook

Andere bekende chronologische onderwerpen zijn bijvoorbeeld:

Onderwerpen van de christelijke chronologie zijn bijvoorbeeld:

Noten
  1. Depuydt, L. (1995): 'On the Consistency of the Wandering Year as Backbone of Egyptian Chronology' in Journal of the American Research Center in Egypt, Volume 32, p. 43-58
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.