Basgitaar

De basgitaar is een snaarinstrument (doorgaans viersnarig) dat in vele vormen van moderne niet-klassieke muziek wordt gebruikt. De stemming is standaard EADG; zoals een contrabas en gelijk aan de laagste vier snaren van een gitaar, maar dan een octaaf lager. Meestal wordt een basgitaar uitgevoerd met frets, hoewel fretloze basgitaren ook bestaan.

Basgitaar
Fender Precision basgitaar
Classificatie
Bereik
Gerelateerde instrumenten
elektrische gitaar, gitarron
Fabrikanten
Fender, Ibanez, Music Man
Meer artikelen
gitaar, fret, flageolet
Portaal    Muziek
Een Fender Jazz Bass
Fretloze basgitaar
De Steinberger headless basgitaar

De meeste basgitaren zijn elektrisch of semiakoestisch, maar er zijn ook akoestische basgitaren gemaakt. De akoestische basgitaar is zonder versterking niet echt goed toe te passen en wordt meestal gebruikt in akoestische ensembles zoals mariachi-orkesten (daar wordt meestal gebruik gemaakt van een gitarron (mexicano), een zeer grote zessnarige akoestische basgitaar met een zeer grote klankkast). De klank lijkt wel meer op die van een pizzicato bespeelde contrabas.

Ontstaan

De basgitaar werd ontwikkeld in de jaren dertig. In eerste instantie was het idee om een bas te ontwerpen die makkelijk mee te nemen was. Tot die tijd was het belangrijkste basinstrument de contrabas. Deze was echter onhandig om mee te nemen. De eerste elektrische basgitaar werd in 1936[1] gebouwd door Audiovox Manufacturing Company uit Seattle en was geen succes. Leo Fender ontwikkelde een basgitaar die een kruising tussen de contrabas en de elektrische gitaar was.

In 1951 bracht Fender de Fender Precision Bass uit. Dit is de eerste in serie geproduceerde elektrische basgitaar. Ontwerper Leo Fender bedoelde het instrument als vervanging van de contrabas, die hij spottend hondenhok noemde. Onder jazzmusici sloeg de Precision Bass aanvankelijk niet aan, maar de popmuziek, die in opkomst was, omarmde het instrument en maakte het tot een enorm commercieel succes. De Precision Bass wordt nog steeds gebouwd en is in feite de grootvader van de basgitaren. De basgitaar heeft een grote invloed gehad op het ontstaan van rock en popmuziek, en op de ontwikkeling van met name de jazz. De basgitaar is een deel van de ritmesectie en vormt een brug tussen ritmiek (drums) en harmonie (akkoordinstrumenten zoals bv. piano en gitaar). De relatie tussen en samensmelting van bas enerzijds en basdrum, snaredrum en hihat anderzijds maakt wat een partij doet 'grooven'.

De traditionele basgitaar

Een traditionele basgitaar met vier snaren is standaard in E-A-D-G gestemd, net als de contrabas waarop de basgitaar is gebaseerd. Ook de "Drop-D" stemming komt voor, waarbij de E-snaar omlaag is gestemd naar een D.

Andere typen

Sommige basgitaren zijn fretloos. Verder bestaan naast de traditionele viersnarige basgitaren ook vijf-, zes- en negensnarige basgitaren. Vijfsnarige basgitaren zijn in B-E-A-D-G of in E-A-D-G-C gestemd. Zessnarige basgitaren zijn in B-E-A-D-G-C of als gitaar E-A-D-G-B-E gestemd. Natuurlijk bestaan er ook basgitaren met meerdere snaren (zoals acht-, tien- en twaalfsnarige gitaren), maar dit zijn dan meestal gewoon vier- (of meersnarige) basgitaren met voor elke snaar een snaar er vlak naast welke een octaaf hoger is gestemd. Hoewel dit soort basgitaren wel bestaan, zijn ze zeldzaam en worden ze meestal alleen op speciale bestelling gebouwd (de zogenaamde "custom bassen") Andere vormen zijn de baritongitaar die tussen de elektrische gitaar en de basgitaar in zit qua toonhoogte. Deze is doorgaans gestemd als B-E-A-D-F#-B.

Het gebruik van de basgitaar

De basgitaar is net als de elektrische gitaar en het drumstel een instrument dat feitelijk nog maar een aantal decennia bestaat. De techniek op de basgitaar heeft zich op stormachtige wijze ontwikkeld en de basgitaar is onmisbaar in allerlei genres. De eerste basgitaren hadden frets, net als de gitaar en men kon een plectrum gebruiken bij het bespelen ervan, wat een contrabassist niet snel zal doen. Bassist Paul McCartney van The Beatles, bijvoorbeeld, ziet men dan ook vaak de basgitaar bespelen met een plectrum (overigens is ook bijzonder dat McCartney een linkshandige semi-akoestische vioolbas bespeelde). Leo Fender ging er bij het ontwerpen van de precisionbass vanuit dat bassisten snaren met hun duim zouden gaan plukken en had zodoende een vingersteun voorbij de snaren gemonteerd waarop de bassist zijn wijs-en-middelvinger kon plaatsen. Op veel oude Fender-bassen zijn de schroefgaten daarvan nog terug te vinden. Het steunblokje zelf zat in de weg voor andere speelstijlen en werd dus vaak verwijderd. Al gauw ontstond echter ook de meest gebruikte speelstijl, die met de vingers, waarbij de duim vaak op een element, een duimsteun of het einde van de toets rust. Dit nodigde uit tot veel meer experimenten met de klank van het instrument. Het plukken aan en het hameren op de snaren waarbij de snaren bij de aanzet van de noot hard tegen de fretten klappen, het zogenaamde "slappen" zorgen voor een percussief geluid dat veel gebruikt wordt in stijlen als funk, soul en fusion. Enkele slappers zijn Fieldy, Mark King, Victor Wooten, Marcus Miller, Flea en de uitvinder van het "slappen", Larry Graham.

Victor Wooten wordt wel beschouwd als de uitvinder van de zgn. dubbele duim-techniek. Hierbij wordt de duim op een vergelijkbare manier gebruikt als het plectrum. Afgewisseld met het plukken van de snaren door de vingers kunnen hiermee zeer virtuoze effecten worden bereikt. Ook het gedempt spelen (door de handpalm bij de brug tegen de snaren te drukken) met de duim geeft een specifiek, introvert geluid. Een bekend voorbeeld hiervan is Sting. Veel bassisten maken ook graag gebruik van de mogelijkheden van boventonen (flageolet) op de bas, door een snaar op een bepaald punt gedeeltelijk af te dempen.

De jazzscene, waar de contrabas decennialang een zelden ontbrekend instrument was, begon in de jaren zestig met experimenten met het gebruik van de elektrische basgitaar. Dit leidde mede tot baanbrekende opnamen waarin een nieuw geluid werd gezocht, zoals in Miles Davis' Bitches Brew (1970). Een van de gevolgen van het gebruik van de elektrische basgitaar onder jazzmuzikanten was dat ook contrabassisten, die gewend zijn aan het ontbreken van frets, de basgitaar oppakten. Een aantal spelers ging ertoe over om te frets uit de hals te verwijderen. Een voorbeeld hiervan is de zeer invloedrijke bassist Jaco Pastorius, vooral bekend door zijn lidmaatschap van de toonaangevende formatie Weather Report. Zonder frets kan het voor de contrabas kenmerkende zingende geluid worden bereikt. Sindsdien brengen fabrikanten ook fretloze bassen uit. De basgitaar kan nu in de jazz zelfs worden waargenomen in traditionele ensembles als de bigband.

Versterking en klank

Akoestische basgitaren kunnen onversterkt gebruikt worden mits de klankkast groot genoeg is. De meeste akoestische instrumenten zijn wel uitgerust met een versterkingselement. Voor de elektrische basgitaar is versterking noodzakelijk. Het instrument geeft zelf nauwelijks volume.

De klank van de basgitaar wordt voor een groot deel door de bouw van het instrument zelf (hout, snaren, elementen en elektronica) en de vingers, dan wel de duim of het plectrum, bepaald. Uiteraard speelt ook de manier van aanslaan (strummen, plukken, slappen,...) en afdempen een grote rol in de klankopbouw. Ook het type versterker en luidspreker (speaker) heeft invloed op het geluid. Globaal zijn er drie typen versterkers: Versterkers met buizen in voor- én eindtrap, hybride versterkers met buizen in de voortrap en een transistor eindtrap en volledige transistorversterkers. Luidsprekers variëren in maat van 8 inch tot 18 inch en zijn met een of meerdere conussen in een kast gebouwd. Gangbare samenstellingen zijn 2×10, 4×10, 6×10, 8×10, 2×12, 1×15 en 1×18. De meeste kasten hebben ook een hoge tonen speaker met regelbare verzwakking. In sommige basversterkers zijn de speakers en (voor- en eind)versterker in één kast gebouwd. Men spreekt in dat geval van een 'combo'.

Snaren kunnen van verschillende materialen gemaakt zijn. Voor elektrische basgitaren met magnetische elementen moeten ze van een magnetiseerbaar metaal zijn. Vooral roestvrij staal en nikkel worden veel gebruikt. Voor akoestische basgitaren kunnen eventueel ook nylon snaren gebruikt worden. Als de snaren nieuw (en goed) zijn hebben ze een rijke en gelijkmatige klank. Doordat de dikte en dus het gewicht van elk stukje van de snaar even groot is, heeft de snaar veel boventonen en klinkt die fris. Naarmate de snaar ouder wordt, wordt de klank doffer. Dit komt doordat enerzijds de frets inkepingen in de snaar maken en dus de homogeniteit aantasten, en anderzijds door vervuiling van vingers en stof. Het eerste zal niet ongedaan gemaakt kunnen worden en dus uiteindelijk het einde van de snaar inluiden. De vervuiling kan echter wél tegengegaan worden door de snaren na het spelen goed te reinigen of uit te koken. Ook zijn er snaren te koop met een speciale coating waardoor ze langer meegaan.

Manipulatie van het geluid door middel van effecten is onder basgitaristen minder gangbaar dan onder gitaristen. Gebruikte baseffecten zijn effecten met invloed op

Ook hier heeft het digitale tijdperk zijn intrede gedaan met multifunctionele pods en borden.

Een opmerkelijke evolutie is de komst in 2006 van de Line 6 Variax serie basgitaren. Het signaal van een piëzo-opnemer per snaar wordt via digitale modelingtechniek omgezet naar de klank van het gekozen model basgitaar. De tijd zal uitwijzen in hoeverre deze technologie massaal zal doorbreken.
Piëzo-opnemers per snaar worden in sommige basgitaren optioneel aangeboden voor het aansturen van effectapparatuur en gitaarsynthesizers van Roland Corporation.[2]

Frequenties

Bij de westerse stemtoonhoogte van 440 Hz zijn de grondfrequenties van de afzonderlijke snaren:

E - 41,20 Hz
A - 55 Hz
D - 73,41 Hz
G - 98 Hz

Bekende basgitaristen

Basgitaarmerken

De meeste merken maken zowel elektrische gitaren als basgitaren.


Zie ook

Referenties

  1. (en) Peter Blecha, Audiovox #736 The World's First Electric Bass Guitar!, Vintage Guitar Magazin, maart 1999
  2. Godin A4 SA semi-acoustic bass, musicradar.com 7 december 2007 (recensie)
Zie de categorie Basgitaar van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.