Victorieplein (Amsterdam)

Het plein werd aangelegd als scharnierpunt in het Plan Zuid van Hendrik Petrus Berlage. Op de plaats kwamen de drie hoofdstraten, genaamd de Amstellanen samen in een Y-vorm. Vanuit het westen eindigden de Noorder Amstellaan en de Zuider Amstellaan op het plein; vanuit het oosten kwam de Amstellaan. De namen zijn overeenkomstig aan de situatie Noorder Amstelkanaal, Zuider Amstelkanaal en Amstelkanaal, even noordelijker van het plein. Dat plein kreeg per raadsbesluit van 23 februari 1922 haar naam Daniël Willinkplein, een vernoeming naar dichter Daniël Willink, onder andere bekend van Amstellandsche Arkadia en andere geschriften over de schoonheid van de stad etc.. Rondom genoemd plein verrees de Rivierenbuurt waarin het centraal ligt.

Op Daniël Willinkplein 1 was eind jaren dertig gevestigd restaurant, later lunchroom/banketbakkerij Delphi. Deze lunchroom werd in de Tweede Wereldoorlog alleen toegankelijk voor het Joodse deel van de Amsterdamse bevolking.[1] De zaak werd wel bezocht door Anne Frank. Tijdens de razzia van 20 juni 1943 diende het grasveldje van het plein als verzamelplaats voor de bijeen gedreven Joodse bewoners van de Rivierenbuurt. Hierna werden ze met trams weggevoerd naar het Muiderpoortstation om vervolgens te worden overgebracht naar het Kamp Westerbork.

Per raadsbesluit van 8 mei 1946 werd het plein en de erop eindigende straten hernoemd naar aanleiding van de overwinning van de Geallieerden. Het Daniël Willinkplein werd Victorieplein; de Noordelijke Amstellaan Churchill-laan, de zuidelijke Amstellaan Rooseveltlaan en de Amstellaan Stalinlaan. Die laatste naam verdween weer in 1956 na zijn rol in de Hongaarse Opstand en werd gewijzigd in Vrijheidslaan.

Het plein wordt aan de noord- en zuidoost kant begrensd door woonblokken. De woonblokken kwamen voornamelijk in de stijl van de Amsterdamse School. Zo ontwierp Jouke Zietsma voor de noordkant van het plein het blok Victorieplein 36-44, dat overgaat in Churchill-laan 2-24. De eenheid van stijl is in de loop der tijden enigszins verloren gegaan door verbouwing en renovaties. Aan die zelfde noordkant stond aan Victorieplein 26-36 een complex van architect Cornelis Kruyswijk, dat in de jaren negentig dermate vervallen was, dat er werd gekozen voor sloop. Het blok had een slechte paalfundering en ging in 1992 tegen de vlakte. In 1994 werd er een nieuw bouwblok opgeleverd naar een ontwerp van Architectenbureau DKV. Op de huisnummers 8 tot en met 24 werd in 1926 aan een blok gewerkt met woningen en winkels met daarachter een geloofsruimte van de Vrij-Religieuse Tempel. Architect van het geheel was Jan Frederik Staal, die later de woonflat ertegenover zou ontwerpen. De tempel werd geen succes en er vond in 1931 een enorme verbouwing plaats om de begane grond gereed te maken voor de komst van een garagebedrijf met 200 autos’s. De verbouwing geschiedde onder supervisie en ontwerp van Ernst Roest.[2]

De zuidelijke gevelwand is nog geheel intact in de oorspronkelijke staat. In die zuidwand staat tussen het blok van Kruyswijk en een blok van Arend Jan Westerman in een knik een school. Deze is in 1929 ontworpen door de Dienst der Publieke Werken in de Amsterdamse Schoolstijl.[3] Het gebouw is strikt symmetrisch en voorzien van enig beeldhouwwerk in de vorm van dieren door Anton Rädecker. Het gebouw valt op met haar zadeldak. In de 21e eeuw is er een kleuterspeelzaal in gevestigd.

Het plein dankt enige bekendheid aan een gedicht van Ischa Meijer, dat begint met de regels:

Soms loop ik 's nachts naar het Victorieplein

Als kind heb ik daar namelijk gewoond.

Voor het 12-verdiepingenhuis staat sinds 1966 het Standbeeld van H.P. Berlage, een creatie van Hildo Krop in een poging Berlage voor de eeuwigheid vast te leggen. De voormalige school heeft beeldhouwwerk van Rädecker. Aan de zuidzijde van het plein staat een titelloos beeld, de maker is niet bekend, net zo min als de datum van plaatsing. Het beeld was van oorsprong blauw, was enige tijd groen, kreeg toen haar alternatieve naam De Hulk, maar werd weer blauw.[4]

Tramlijn 8 had, komend vanaf de Van Woustraat, van 1929 tot 1936 zijn eindpunt met een keerlus voor de Wolkenkrabber op het Daniël Willinkplein. In 1936 werd deze lijn verlengd via de Zuider Amstellaan (tegenwoordig Rooseveltlaan) naar het Westerscheldeplein (Europaplein); in 1942 werd lijn 8 opgeheven. Na de oorlog kwam lijn 4 hiervoor in de plaats, uit de binnenstad via het noordelijk deel van de Rijnstraat, over het Victorieplein naar de Rooseveltlaan en het Europaplein.

Tramlijn 20 passeerde van 1929 tot 1930 het plein vanaf de Noorder Amstellaan naar de Amstellaan. Daarna werd deze vervangen door tramlijn 25 die van 1930 tot 2013 het plein passeerde vanaf de Noorder Amstellaan (Churchill-laan), naar de Amstellaan en, vanaf 1945, het zuidelijk deel van de Rijnstraat.

Tramlijn 12 rijdt hier sinds 1977 vanaf de Churchill-laan naar de Vrijheidslaan en het Amstelstation.

• 
  Gemeentelijk monument 37-43 (maart 2019)
• 
  Gemeentelijk monument 46-52 (maart 2019)
• 
  Fragment beeld gemaakt door Hildo Krop (maart 2019)
• 
  12-verdiepingenhuis (1971)
• 
  Victorieplein 11 (april 2019)
• 
  Victorieplein 11, beeldje van Rädecker (april 2019)
• 
  Zonder titel (april 2019)
• 
  Victorieplein 10-24 (noordzijde)(april 2019)