Borstvoeding

Anatomie van de borst (schematisch).

Oestrogenen zorgen voor de ontwikkeling van de melkklieren, zodat ze melk kunnen produceren. In elke borst zijn 15 tot 20 afzonderlijke melkklieren aanwezig. Een melkklier bestaat uit kleine eenheden die alveoli (enkelvoud: alveolus) worden genoemd. Alveoli die melk produceren vormen dan een soort van druiventrosjes. Door het groeien van de melkklieren ontstaat een verdeling in verschillende 'lobben'. Een zo'n lob bestaat uit de verzameling alveoli van één melkklier en heeft één melkgang die uitmondt in of vlak voor de tepel.

Progesteron is nodig voor de optimale ontwikkeling van de melkklieren. De stamcellen in de borst, de glandulaire stamcellen, differentiëren zich in secretoire en myoepitheelcellen. De secretoire cellen zorgen voor productie van melk. De myoepitheelcellen stuwen de melk de borst uit als ze samentrekken. Onder invloed van prolactine, groeihormoon, insuline, cortisol en EGF trekken deze spiercellen samen.

Halverwege de zwangerschap zijn de melkklieren al in staat om moedermelk te produceren, maar wordt slechts een kleine hoeveelheid uitgescheiden. Lactatie is echter wel mogelijk als de zwangerschap wordt onderbroken in het tweede trimester.

Prolactine is noodzakelijk voor de productie van melk, maar daarnaast zijn ook verlaagde oestrogeenspiegels nodig. De prolactinespiegel blijft stijgen tijdens de zwangerschap, maar de door de productie van steroïdhormonen door de placenta wordt de uitscheiding van melk (die plaatsvindt onder invloed van prolactine) onderdrukt. Prolactine en steroïdhormonen werken samen tijdens de mammogenese, maar werken elkaar dus tegen in galactopoëse. De lactatie komt daarom pas op gang wanneer de hoeveelheid oestrogenen, progestron en hPL daalt na de bevalling door het wegvallen van de placenta.

Door het wegvallen van de placenta en de hierdoor geproduceerde hormonen (die secretie remmen), kan melksecretie plaatsvinden. Het is het hormoon prolactine dat na de bevalling zorgt voor de uitscheiding van moedermelk, en het hormoon oxytocine dat voor de samentrekking van spiercellen rond de alveolen zorgt, en op deze manier zorgt dat de melk de tepel uit kan stromen. Dit wordt de toeschietreflex genoemd. Deze hormonen worden afgescheiden in de hersenen van de moeder wanneer de tepels fysiek gestimuleerd worden door bv. het zuigen van de baby (of bijvoorbeeld door het afkolven met behulp van een zg. kolf of afkolfpomp).

De zenuwbanen (de nucleus paraventricularis en nucleus supraopticus) die betrokken zijn bij de toeschietreflex reguleren de afgifte van oxytocine door stimulatie of remming van de hypofyse. Positieve prikkels, zoals het huilen van een baby, fysieke stimulatie van de tepel en een positieve houding in de zwangerschap en borstvoeding, kunnen voor een hogere melkproductie zorgen. Seksuele prikkels kunnen melksecretie bevorderen. De verwachting om borstvoeding te geven is genoeg om afgifte van oxytocine op gang te brengen. Voor de secretie van prolactine is echter fysieke stimulatie van de tepel noodzakelijk. Aan de andere kant kunnen negatieve prikkels, zoals pijn, stress, angst, onzekerheid of een negatieve houding (ten opzichte van borstvoeding), voor een remming van de toeschietreflex zorgen. Oxytocine komt ook vrij bij een orgasme.[1]

Voor de instandhouding van lactatie is perodiek zuigen en leegdrinken van de borst nodig. Met name prolactine is nodig voor galactopoëse, maar hoge basale spiegels zijn niet noodzakelijk. Deze blijven na de bevalling dalen tot ongeveer het niveau van voor de zwangerschap. Als er geen borstvoeding wordt gegeven verloopt dit proces in 2-3 weken en valt de melkproductie stil, maar bij moeders die borstvoeding geven duurt dit proces veel langer. De stimulatie van beide tepels en een hoge frequentie van voeden leidt samen tot verhoogde prolactinespiegels. Als twee kinderen tegelijkertijd worden gevoed, is de stijging van prolactine twee keer zo hoog. Hoe het stimuleren van de tepel precies zorgt voor de afgifte van prolactine is niet bekend. Er wordt vermoed dat het komt door de remming van dopamine, wat vermoedelijk voor de remming van prolactine afgifte zorgt. Stimulatie van de tepel zorgt ook voor afgifte van oxytocine, wat de toeschietreflex verzorgt.

De benodigde energie voor lactatie wordt gehaald uit weefsels van de moeder en de voeding die zij binnenkrijgt. Fysiologische vetreserves die in de zwangerschap zijn aangemaakt worden gemobiliseerd tijdens de lactatieperiode en herstel van het oorspronkelijke gewicht en figuur worden bevorderd. Op basis van onderzoeken wordt borstvoedende moeders aangeraden om 500 kilocalorieën per dag extra in te nemen. Een inname van 2000-2300 kilocalorieën is meestal voldoende. Verder wordt ook aangeraden om boven de normale voedingsadviezen 20 gram eiwit, 20% extra vitaminen en mineralen, 50% extra foliumzuur, 33% calcium, fosfor en magnesium in te nemen. Het is niet bewezen dat extra vochtinname leidt tot hogere melkproductie. Een verlaagde vochtinname heeft ook weinig effect, want de urineproductie zal afnemen voordat de melkproductie afneemt.

Als er geen anatomische of medische complicaties aanwezig zijn, bepaalt het tijdstip van de eerste voeding wat de frequentie en duur van de volgende voedingen zal worden en of het geven van borstvoeding zal lukken of niet. Moeders en kinderen die binnen 1-2 uur na de bevalling borstvoeding beginnen, hebben een grotere kans op het slagen hiervan vergeleken met kinderen die pas een paar uren later borstvoeding krijgen. De lactatie komt het beste op gang als het kind bij de moeder kan blijven en gevoed kan worden op verzoek tijdens de eerste 24 uur. Bij de eerste voeding moet uit beide borsten worden gevoed voor ongeveer 5 minuten om de toeschietreflex op gang te brengen. In het begin zal de frequentie vaak onregelmatig zijn (8-10 keer per dag), maar na 1-2 weken ontstaat een vrij regelmatig patroon: elke 4-6 uur voeden.

Meestal drinkt de baby de eerste paar weken minimaal 7 à 8 maal per dag, maar eens in de zoveel tijd kan het voorkomen dat hij een dag lang veel vaker vraagt, zelfs tot een frequentie van elk kwartier, om te worden aangelegd aan de borst. Dit heet 'regeldagen' en deze dienen om een nieuw evenwicht van vraag en aanbod in te stellen. Als de moeder toegeeft aan de vraag van haar baby en dus vaak de borst aanbiedt, dan zal het evenwicht zich binnen een dag tot - in uitzonderlijke gevallen - een week herstellen. Voeden op verzoek maakt regeldagen minder heftig en korter van duur.

Vroege afname van melkproductie komt vaak door onvolledige lediging van de borsten. Dit kan komen door slecht drinken door de baby of door een slechte techniek van de moeder, emotionele problemen (zoals afkeer van borstvoeding geven) of medische complicaties (bv. mastitis). Late afname van melkproductie ontstaat door te veel bijvoeding, emotionele problemen, ziekte of een volgende zwangerschap.

Voldoende rust is noodzakelijk voor goede lactatie. Soms is het moeilijk om voldoende moedermelk te produceren als de moeder buitenshuis werkt. Als het niet mogelijk is om een voedingsschema te maken dat samengaat met werk, kan het nodig zijn om de borst met de hand of met een pomp leeg te kolven.

Het kan nodig zijn om flesvoeding te geven als het aanbod van de moeder blijvend inadequaat is (<50% van de benodigde hoeveelheid) na 3 weken proberen. Als kloven van de tepel of andere verwondingen afkolven onmogelijk maken, de vrouw ziek of zwanger is, kan het ook nodig zijn om borstvoeding te stoppen. Succes op de lange-termijn wordt bevorderd door regelmatige ondersteuning door medisch personeel of ervaren vrijwilligers.[1]

Stoppen met borstvoeding wordt ook wel 'spenen' genoemd. Blijft men het kind zogen, dan kan de lactatieperiode meerdere jaren duren totdat het kind volledig gespeend is. Doorgaans stopt men in Nederland en België met borstvoeding als de baby 3 tot 6 maanden oud is, vaak door sociale factoren, hoewel er wordt aangeraden om langer door te gaan. De natuurlijke speenleeftijd van de mens ligt tussen 2,5 en 7 jaar. Het WHO en Unicef raden ook aan om minimaal 2 jaar borstvoeding te geven, waarvan de eerste 6 maanden uitsluitend borstvoeding. Het wordt aangeraden om pas te starten met bijvoeding als de baby 6 maanden oud is.

Stoppen met borstvoeding gebeurt door in een paar weken tijd het aantal voedingen per dag langzaam af te bouwen. Als het afbouwen te snel gaat, kan stuwing ontstaan en soms zelfs een borstontsteking (mastitis). Wanneer de lactatieperiode bewust gestopt wordt, kan dit soms met behulp van medicatie zoals cabergoline of bromocryptine bespoedigd worden. De aanmaak van prolactine wordt medicamenteus geremd, waardoor melkproductie niet op gang komt of geremd wordt. De hoop hierbij is dat de borsten niet gespannen staan en geen melk lekken. Als de melkproductie al op gang was heeft deze methode doorgaans weinig nut. Voor vrouwen die na de bevalling flesvoeding verkiezen te geven, kan op deze manier de lactatie geremd worden. Tegenwoordig wordt nog maar zelden voor het stoppen van de melkproductie door middel van lactatieremmers gekozen in verband met de beperkte effectiviteit en vele bijwerkingen op korte en langere termijn. Veelal gebeurt dit alleen nog bij ernstige complicaties zoals ernstig ziekte bij de moeder of overlijden van de pasgeborene.

Soms stopt de lactatieperiode spontaan na enkele maanden van lactatie. Dit wordt ook wel 'droogvallen' genoemd. Vaak echter worden regeldagen verward met droogvallen, en in veel gevallen is het 'droogvallen' te ondervangen door gedurende een korte periode frequenter te voeden. Oorzaken van zo'n periode van verminderde melkproductie kunnen zijn: het gebruik van een oestrogeen bevattende anticonceptiepil, het op gang komen van de cyclus van de moeder, zwangerschap van de moeder of verminderde vraag van kind o.i.v. ontwikkeling of bijvoeding.

Links voormelk; rechts achtermelk

De eerste melk die bij een voedingssessie wordt gegeven, de voormelk, is dorstlessend. De melk die later tijdens een voeding gedronken wordt noemt men achtermelk en bevat meer vet. In normale gevallen, als de baby op verzoek drinkt en net zo lang aan de eerste borst mag drinken als hij wil, dan zal hij vanzelf voldoende achtermelk krijgen. Alleen als een vrouw een zeer grote productie heeft, dan kan de hoeveelheid melk zo groot zijn dat er relatief minder achtermelk gedronken wordt.

Moedermelk is licht verteerbaar, heeft een ideale samenstelling, heeft de juiste temperatuur, is beschikbaar op het juiste moment en is vrij van bacteriële contaminatie. Doordat borstvoeding lichter verteerbaar is dan kunstvoeding, hebben geborstvoede baby's minder last van spugen en darmonstekingen. Het colostrum, de melk geproduceerd vlak na de bevalling, bevordert het loskomen van het meconium, de eerste (donkergroene) ontlasting van de baby. Kinderen die borstvoeding hebben gekregen hebben ook een lagere incidentie van: diarree, infectie van de lagere luchtwegen, middenoorontsteking (otitis media), longontsteking, urineweginfectie, necrotiserende enterocolitis (een ontsteking van de darmen waarbij delen afsterven), invasieve bacteriële infectie en wiegendood.[1]

Mogelijk is er ook een verlaagd risico op type 2 diabetes[4],[1] de ziekte van Crohn, colitis ulcerosa, lymfomen en allergieën. Dit geldt voornamelijk voor allergisch astma, koemelkeiwitallergie en voor atopisch eczeem. Moedermelk bevat antistoffen tegen allerlei ziektes, zodat baby's die borstvoeding krijgen minder snel ziek worden en een beter immuunsysteem ontwikkelen. Dit is een vorm van passieve immunisatie. De kans op een infectie neemt af en de ernst van infectie neemt ook af.

Het risico op obesitas is ook lager. Op de lange termijn hebben geborstvoede baby's als volwassenen een lagere bloeddruk, lager cholesterol gehalte en presteren ze beter op intelligentietesten.[4] Het drinken aan de borst zorgt bij de baby's en kinderen voor minder gaatjes, een rechter gebit en betere kaakspieren. Zij hebben minder kans op osteoporose (in de volksmond botontkalking genoemd).[5]

Verder wordt ook de band tussen moeder en kind versterkt. Cognitieve ontwikkeling en intelligentie kunnen ook hoger zijn bij geborstvoede kinderen.[1]

Het geven van borstvoeding is gemakkelijk, economisch en emotioneel bevredigend voor de meeste vrouwen. Het helpt om de baarmoeder samen te laten trekken en versnelt het proces waarbij de baarmoeder weer kleiner wordt en terugkeert naar de normale grootte, ook wel involutie genoemd. Bloedverlies, na de bevalling, van de moeder is minder bij borstvoedende vrouwen. De emotionele binding tussen moeder en kind wordt bevorderd en geeft zelfvertrouwen.[1] Tijdens de borstvoeding produceert de moeder hormonen die haar tot rust laten komen. Het al eerder genoemde hormoon oxytocine staat om die reden ook wel bekend als het 'relaxhormoon'. Eenzelfde rustgevende werking heeft ook het hormoon cholecystokinine (CCK), dat in de loop van een voeding in zowel het lichaam van de moeder als van de zuigeling wordt aangemaakt. Ook het hormoon prolactine dat de melkaanmaak regelt speelt een rol in de slaappatronen van moeder en kind.

De motiliteit van de darmen en opname van voedingsstoffen is bevorderd in de vrouw. Als de moeder volledige borstvoeding geeft, wordt door de ovulatieremmende werking van prolactine de terugkeer van de menstruatiecyclus en daarmee de vruchtbaarheid van de vrouw vertraagd.[1] Deze vorm van anticonceptie (de LAM-methode) heeft de eerste 4 maanden een betrouwbaarheid die vergelijkbaar is met die van een spiraaltje (0,32), mits aan alle voorwaarden van LAM wordt voldaan. Daarom werkt het alleen maar als volledige en exclusieve borstvoeding op verzoek wordt gegeven en de menstruatie nog niet op gang is gekomen. Daarom heeft men in Nederland de neiging om bij het zogen altijd anticonceptie aan te raden, ook als de gekozen vorm een remmende invloed op de lactatie kan hebben en daardoor een goede borstvoedingsrelatie in de weg kan staan.

Het risico op borst-, baarmoeder- en ovariumkanker is ook verlaagd bij vrouwen die langer dan zes maanden borstvoeding geven.[1] De mortaliteit van reumatoïde artritis is ook verlaagd in lacterende vrouwen. Het HDL-cholesterol ('gezond' cholesterol) wordt ook verhoogd.

Wereldwijd wordt als voordeel van borstvoeding aangevoerd dat dit de emotionele band tussen moeder en kind zou versterken. Vanouds heeft men dit ook altijd aangenomen. In de Bijbel wordt al de band die borstvoeding schept genoemd o.a. in Hooglied 8:1, Jesaja 49:15, Psalm 22:9.

Onlangs kwam er uit Nederlands literatuuronderzoek dat de weinige onderzoeken die zijn gedaan over dit onderwerp geen overtuigend bewijs lieten zien die het positieve effect van borstvoeding op de band tussen moeder en kind onderschrijven.[6] De wereldwijde consensus blijft echter dat borstvoeding de binding tussen moeder en kind versterkt, en omgekeerd, dat directe nabijheid en binding tussen moeder en kind cruciaal zijn voor het doen slagen van de borstvoedingsrelatie.[7] Stap 4 en stap 7 van de tien regels voor het geven van Borstvoeding van de WHO gaan hier ook van uit. (Volgens de ‘10 regels’ dienen alle instellingen voor moeder- en kindzorg er voor te zorgen dat: stap 4: moeders binnen een uur na de geboorte worden geholpen met borstvoeding geven; stap 7: moeder en kind dag en nacht bij elkaar op één kamer mogen blijven;

Het geven van borstvoeding is soms niet makkelijk te verenigen is met werk. Dit kan natuurlijk opgelost worden door te kolven. De werkomgeving is wettelijk verplicht een zogende moeder hierin volledig tegemoet te komen. In de praktijk blijkt echter dat niet iedere werkgever dit doet. Bovendien moet uiterst hygiënisch met de moedermelk worden omgesprongen en moet het meteen na het afkolven gekoeld of ingevroren worden, om bederf en contaminatie te voorkomen. Het kan tot slot lastig zijn om van borstvoeding over te stappen op -al of niet afgekolfde- voeding met de fles. De baby is immers gewend aan de borst te drinken en alleen door de moeder gevoed te worden, en bovendien vereist drinken uit de fles een andere techniek. Dit kan tot hardnekkige problemen leiden, waarbij het kind weigert flesvoeding te drinken. Als het moederschapsverlof afgelopen is en het kind nog zoogt is dat geen probleem, immers met 9 maanden is het volgens o.a. de beroepsvereniging van tandartsen raadzaam om flesgebruik geheel af te bouwen en op een beker over te gaan. Werkgevers zijn verplicht in Nederland om de eerste negen maanden mee te werken aan het kunnen geven van borstvoeding.

Vrouwen die een borstvergroting hebben ondergaan kunnen vaak wel borstvoeden, maar de kans op het mislukken is toegenomen met 25%. Als het gevoel in de tepel is verloren is borstvoeding onmogelijk. Andere factoren die ontstaan als gevolg van een operatie, zoals pijn in de borsten, contracturen en druk op de borst van de implantaten, kunnen het geven van borstvoeding belemmeren. Vrouwen die een borstverkleining hebben ondergaan kunnen vaak niet borstvoeden, omdat de melkgangen zijn doorgesneden.

De tepels van de vrouw zijn soms ingetrokken, waardoor de baby een richtpunt om toe te happen mist. Ingetrokken tepels maken borstvoeding op zich niet moeilijker of onmogelijk, omdat een baby bij het toehappen niet het puntje van de tepel, maar de gehele tepelhof in de mond neemt. Door verkeerd zuigen van de baby kunnen pijnlijke tepelkloven ontstaan. En er kan een pijnlijke candida-infectie van de tepel ontstaan, wat bij het kind weer tot spruw kan leiden.

Er bestaan ook absolute contra-indicaties voor borstvoeding. Dit zijn onder andere:

• Het gebruik van (hard)drugs
• Overmatig alcoholgebruik
• humaan T-cel leukemie type 1 (een vorm van leukemie die door een virus wordt veroorzaakt. Dit virus is overdraagbaar via moedermelk.)
• Borstkanker
• Actieve herpes-simplexinfectie van de borst
• Actieve pulmonaire tuberculose
• Humaan T-cel lymfotrofisch virus type I of II
• Galactosemie van het kind (de afbraak van suikers, onder andere de suikers in moedermelk, is niet mogelijk, waardoor toxische stoffen zich ophopen)
• Gebruik van chemotherapie door de moeder
• Recent gebruik van radioactieve isotopen (voor behandeling of diagnostiek) bij de moeder
• Blootstelling aan radioactief materiaal

Medicatiegebruik kan ook een contra-indicatie zijn voor borstvoeding en moet worden besproken met de behandelend arts. HIV wordt in sommige landen (o.a. Verenigde Staten) als contra-indicatie beschouwd, omdat het kind geïnfecteerd kan raken. Er is ook een kans op verticale transmissie van infecties van moeder op kind. Vaak wordt in ontwikkelde landen, waar andere voorzieningen voor de voeding van kinderen beschikbaar zijn, daarom ervoor gekozen om geen borstvoeding te geven. In derdewereldlanden wordt echter aangeraden om wel borstvoeding te geven (ondanks de HIV-infectie), omdat dit noodzakelijk is voor de overleving van het kind.[1]

Moeders die positief zijn voor hepatitis B-antigeen of die zijn geïnfecteerd met hepatitis C kunnen wel borstvoeding geven. Hetzelfde geldt voor infectie met het cytomegalovirus. Er moet echter wel worden opgelet bij kinderen met een laag geboortegewicht.

Lacterende vrouwen met cystic fibrosis hebben moedermelk met hoge natrium gehaltes en het kind loopt dan risico op hypernatriëmie. Moeders met varicella zoster kunnen pas borstvoeding geven als het kind passief is geïmmuniseerd en er geen zweertjes zijn op de borsten. Er mag in dit geval dan alleen afgekolfd melk worden gegeven.

Roken gedurende de periode dat borstvoeding wordt gegeven kan ook reacties in het kind geven, zoals overgeven, diarree en onrust. Fors alcohol-gebruik door de voedende moeder is tijdens de borstvoeding schadelijk voor het kind. Per eenheid alcohol geldt een afbraaktijd van 3 uur. Over het gebruik van marihuana tijdens borstvoeding zijn er te weinig gegevens om een conclusie over schadelijkheid voor het kind te trekken, maar het lijkt onverstandig voor de moeder om marihuana te gebruiken.

Moedermelk kan in de koelkast bewaard worden en kan ook ingevroren worden. Als moedermelk gekoeld bewaard wordt, scheidt deze zich in verschillende componenten. Het opvallendste is de vetlaag die op de melk komt te staan. Die ziet eruit als slagroom en mengt zich weer met de rest van de melk als deze verwarmd wordt. Volwassenen vinden moedermelk vaak zuur ruiken en twijfelen dan, onterecht, aan de kwaliteit van de melk. Afgekolfde moedermelk kan net als kunstvoeding worden opgewarmd in een flessenwarmer, of au bain-marie in een pannetje met lauwwarm water.

Afgekolfde moedermelk mag in de magnetron worden opgewarmd. Men dient dit echter met beleid te doen: de reden hiervoor is dat de vetdeeltjes in de moedermelk hete bolletjes kunnen vormen waaraan de baby zich brandt. Ook kunnen kostbare eiwitten en afweerstoffen in de magnetron afgebroken worden als de melk te snel en plaatselijk te warm wordt. In de magnetron opwarmen mag uitsluitend bij de laagste opwarmstand. Ook dient de melk 2 tot 3 keer tijdens het opwarmen geschud te worden om te voorkomen dat hot spots ontstaan. Het is belangrijk dat de moedermelk niet warmer wordt dan 30-35 °C. Dit is een goede drinktemperatuur. Afgekolfde moedermelk verliest namelijk beschermende stoffen bij temperaturen boven 50 °C.

Afgekolfde moedermelk kan verschillend van kleur zijn. Afgekolfde moedermelk is nooit (spier)wit, maar roomkleurig of groenig of blauwig. Het heeft niets te maken met het bedorven zijn van de melk, maar met de samenstelling van de melk op dat moment.

In het Jodendom wordt waarde gehecht aan borstvoeden. Meestal gebeurt dit 24 maanden, maar er wordt een maximum gegeven van vijf jaar. Het geven van borstvoeding door de moeder, maakt het kind afhankelijk van haar, net als de mens afhankelijk is van God.[9]

In de Bijbel komt het geven van borstvoeding op verschillende plaatsen voor.[10] Er worden geen expliciete regels gegeven. Borstvoeding komt er voor als iets vanzelfsprekends en goeds.

In de Koran wordt specifieker ingegaan op het geven van borstvoeding.

Moeders zullen hare kinderen twee volle jaren zogen, ... En indien gij verkiest, eene min voor het kind te nemen, zal dit geene zonde zijn, ingeval gij haar ten volle betaalt wat gij haar hebt beloofd. (delen van Surat al-Baqarah 2:233)[11]

...en de tijdruimte der zwangerschap en de zoging tot aan zijne spening, is dertig maanden. ... (deel van Surat al-Ahqaf 46:15)[12]

Er wordt aangeraden om borstvoeding te geven tot de leeftijd van twee jaar. Het was in die tijd (ca. 800 na Chr.) de gewoonte om kinderen te laten borstvoeden door een min en dit wordt in de Islam ook toegestaan.

In de geschiedenis van zuigelingenvoeding is de achttiende eeuw een breekpunt. In die tijd zijn mannelijke artsen zich zijn gaan toeleggen op zwangerschap, bevalling en ook zuigelingenzorg. Zuigelingenzorg was traditioneel een vrouwendomein.[15] Volgens de historicus Rima Apple ligt hier de oorsprong van het 'wetenschappelijke moederschap', dat eind 19e eeuw opkomt. Het is een ideologie waarin vrouwen in eerste instantie hun plaats vinden binnen het gezin als moeder en echtgenoot en waarbij het (op)voeden van haar kinderen alleen succesvol zal zijn als zij zich door experts laat informeren inzake de nieuwste wetenschappelijke inzichten.[16]

In de achttiende eeuw werd de arbeidsdeling tussen de seksen gelegitimeerd met het wetenschappelijke argument dat het voor vrouwen - net zoals bij dieren - natuurlijk was om hun kinderen te zogen en op te voeden.[17] In deze tijd komt het accent te liggen op de moeder in de discussies rond zuigelingenvoeding, terwijl het daarvoor nog vooral over het kind, of over de moeder-kind-binding ging.[18] Regeringen in Europa in de achttiende eeuw maken zich zorgen over een tekort aan arbeidskrachten door de afnemende bevolkingsgroei door met name kindersterfte. De makkelijkste manier om de bevolkingsgroei te stimuleren, was de kindersterfte terug te dringen door verloskundigen, vroedvrouwen en vooral moeders te onderwijzen.

Men zag als een van de oorzaken van de kindersterfte het gebruik van een min of minnemoeder voor zuigelingen. Vrouwen uit de hogere en middenklasse, lieten het borstvoeden over aan vrouwen die geacht werden dichter bij de natuur te staan, zoals boeren, of in de koloniën aan inheemse en zwarte vrouwen. Er ontstond een campagne tegen het laten borstvoeden door een min. Dit werd gedaan via pamfletten en soms via wetten. Dit kwam overeen met de tendens om vrouwen uit het publieke leven te weren en hen te verwijzen naar de huiselijke sfeer waarbij de rol van moeder en echtgenoot verheerlijkt werd.[19] De bioloog en arts Linnaeus, de Engelse arts Cadogan, Rousseau en de vroedvrouw Anel le Robours beschreven de voordelen en noodzakelijkheid van het borstvoeden door de moeder zelf en de afkeurenswaardigheid van het gebruik van de min.[20]

Voor de kraamvrouw werd het zelf zogen ook van belang geacht. Men ging uit van de humorenleer, daarbij zouden de baarmoedercontracties na de geboorte veroorzaakt door het zogen, de grote hoeveelheid humoren die te maken hadden met de zwangerschap naar de borsten doen vloeien.[21]

Moedermelk werd aan de ene kant gezien als een wonderbaarlijk vocht dat mensen kon genezen en wijsheid kon overbrengen. Philosophia-Sapientia, de traditionele personificatie van de wijsheid, zoogde filosofen aan haar borst die met dat vocht wijsheid en morele deugden binnenkregen.[22] Aan de andere kant was lactatie datgene wat de mens verbond met de dierenwereld. In de verhandelingen tegen het gebruik van de min werden regelmatig vergelijkingen gemaakt met de dierenwereld. Linnaeus is in die tijd bezig het dierenrijk te classificeren en het is niet toevallig dat hij de categorie 'quadrupedia' (viervoetigen) veranderde in de categorie 'mammalia' (zoogdieren, of letterlijk: van de borst). Daarmee maakt hij de vrouwenborst tot kenmerk van deze dierenklasse, waarbij hij ook de mens indeelde.[23]

Historicus Rima D. Apple beschrijft dat in de negentiende eeuw de meerderheid van de kinderen geborstvoed werd in Amerika.[24] Omstreeks 1860 werd volgens een onderzoek in Zeeland gemiddeld 67% van de kinderen gezoogd, maar er waren grote plaatselijke verschillen.[25] Het was 'de plicht' van de vrouw haar kind te zogen. Toentertijd werd verwacht dat een moeder borstvoeding gaf als ze hiertoe in staat was.[26] Vrouwen die hun kind niet de borst wilden geven werden scherp veroordeeld, vrouwen die niet konden zogen waren meelijwekkend. Ook in Nederland vond men: “Misdadig zijn die moeders uit den gegoeden stand, die uit wereldsgezindheid hare kinderen het beste voedsel onthouden, ongelukkig zijn zij die niet kunnen zogen of wier zog onvoldoende is in hoeveelheid of hoedanigheid”.[27]

J. Vitringa Coulon schreef in 1841 over “schandelijk pligtverzuim” van “ontaarde schepsels” die de voeding en de verzorging van haar kind niet op zich wilden nemen.[28] Moedermelk was het beste voor een kind, maar onderzoek had aangetoond dat de samenstelling daarvan wisselde. De kwaliteit van het zog was alleen maar gewaarborgd als de moeder zich hield aan een gezond dieet, regelmatig lichaamsbeweging en een rustige gemoedstoestand had.[29] In Europa (vooral Frankrijk) en in geringere mate in Amerika was het gebruikelijk om in de hogere en middenklasse een min in dienst te nemen. Maar omdat het erg moeilijk was een goede min te vinden, nam men ook wel zijn toevlucht tot kunstvoeding. Dit kwam niet heel veel voor en kunstgevoede baby’s achtte men ten dode opgeschreven.[30]

Aan het begin van de 20e eeuw gaf meer dan twee derde van de moeders borstvoeding. In de onderzoeken die hierop volgden begon dit percentage echter te dalen. Tussen 1911 en 1915 was dit ongeveer 70%. Tegen 1926-1930 was dit gedaald tot 50%. Tijdens de periode 1946-1950 gaf slechts 25% van de vrouwen borstvoeding. Het dieptepunt werd bereikt in 1972, toen 22% van de vrouwen borstvoeding gaf.

Na 1975 begon echter een groter deel van de moeders te borstvoeden. In 1975 was dit 33%, maar in 1980 was dit gestegen tot 54%. Vier jaar later in 1984 was dit bijna 60%. Hierna volgde echter een kleine dip tot aan het begin van de jaren negentig, toen het percentage weer steeg tot het niveau van begin jaren tachtig. Na de explosieve stijging in de jaren zeventig, bleef dit percentage dus vrij stabiel tussen 1980 en 1995. In dat jaar gaf 60% van de moeders borstvoeding vlak na de geboorte. Na 6 maanden gaf nog 20% borstvoeding. Deze percentages stegen licht in de twee jaar hierop, naar 62,4% na de geboorte en 26% na zes maanden.[31]