Associatieovereenkomst tussen de Europese Unie en Oekraïne

De partijen hebben toegezegd om samen te werken en economisch beleid, wetgeving en regulering op elkaar af te stemmen op een groot aantal terreinen, waaronder gelijke rechten voor arbeiders, stappen naar visumvrije beweging van mensen, het uitwisselen van informatie op terreinen zoals justitie, de modernisering van Oekraïnes energie-infrastructuur en toegang tot de Europese Investeringsbank. De partijen zijn overeengekomen om regelmatig conferenties te houden en vergaderingen tussen ministers, ambtenaren en deskundigen.

De overeenkomst verplicht Oekraïne tot economische, gerechtelijke en financiële hervormingen om zijn beleid en wetgeving af te stemmen op die van de Europese Unie. Oekraïne heeft toegezegd om geleidelijk te voldoen aan EU-normen voor techniek en consumenten.[3] De EU heeft toegezegd om Oekraïne te voorzien van politieke en financiële steun, toegang tot onderzoek en kennis en een voorkeurstoegang tot EU-markten. De overeenkomst verplicht beide partijen ertoe om een geleidelijke convergentie te bevorderen met betrekking tot het Gemeenschappelijk veiligheids- en defensiebeleid, het Europees Defensieagentschap, en verplicht tot ratificatie, uitvoering en/of het overwegen partij te worden bij een groot aantal verdragen.

De overeenkomst is het resultaat van een periode van meer dan twintig jaar waarin de partijen trachtten de banden aan te halen. Enerzijds wil de Europese Unie haar import van graan en aardgas uit Oekraïne veiligstellen en haar eigen export van goederen naar Oekraïne, zodat deze niet worden bedreigd door instabiliteit in de regio, in de overtuiging dat deze kan worden gereduceerd middels sociaal-politieke en economische hervormingen in Oekraïne.[4][5] Anderzijds wil Oekraïne zijn export uitbreiden door van vrijhandel met de Europese Unie te profiteren terwijl het wenselijke externe investeringen aantrekt. Daarnaast wil het nauwere banden smeden met de sociaal-politieke entiteit waar veel Oekraïeners een sterke culturele verwantschap mee voelen. West-Oekraïne blijkt over het algemeen enthousiaster te zijn over EU-lidmaatschap dan Oost-Oekraïne.[6][7]

Protesten vóór het verdrag op het Euromaidan, 27 november 2013.

Het Associatieverdrag werd voor het eerst voorgesteld in 2012. Aanvankelijk waren zowel aanhangers van de Partij van de Regio's van president Viktor Janoekovitsj als aanhangers van de oppositie voorstander van het verdrag.[8] De EU stelde als voorwaarde voor tekening de vrijlating van oppositieleidster Joelia Tymosjenko. Zij verloor in 2010 nipt de presidentsverkiezingen van Janoekovitsj en werd vervolgens in 2011 opgesloten op verdenking van corruptie, hoewel het Westen het zag als een politiek gemotiveerd proces. Rusland dreigde Oekraïne met strafmaatregelen als het land het verdrag zou tekenen.[9]
Onder zware Russische druk besloot de Oekraïense regering tegen de verwachtingen in op 21 november 2013, 8 dagen voordat de Associatieovereenkomst getekend zou worden, om de onderhandelingen op te schorten. De oppositie reageerde woedend, Rusland reageerde verheugd.[10] Dezelfde dag begonnen op het Majdan Nezalezjnosti in Kiev spontane straatprotesten van burgers die voorstanders van het verdrag met de EU waren; het plein werd al spoedig omgedoopt tot het "Euromaidan" ("Europlein"). De protesten groeiden elke dag aan en werden feller, waarna botsingen met de politie volgden die uitmondden in rellen.[11] Na maandenlange voortslepende en steeds bloediger wordende rellen die ook elders in het land plaatsvonden, ontvluchtte Janoekovitsj de hoofdstad, werd hij door het parlement afgezet en Oleksander Toertsjynov als interim-president aangesteld.[12] Kort na de revolutie werd de interim-regering-Jatsenjoek gevormd en ontstond de Krimcrisis toen etnische Russen en Oekraïeners en Krim-Tataren slaags raakten, het Russische leger intervenieerde en vervolgens via een referendum de bewoners van de Krim in meerderheid vóór aansluiting bij Rusland kozen. Ondertussen slaagde de overgangsregering erin om de rust elders in het land te herstellen, behalve in het oosten waar het tot een regelrechte oorlog kwam tussen het Oekraïense leger en door Rusland gesteunde rebellen.
Het Associatieverdrag werd uiteindelijk op 21 maart 2014 getekend;[13] hiermee traden de Preambule, Artikel 1 en Titels I, II en VII voorlopig in werking.[1] Titels III, V, VI en VII van het Associatieverdrag en de daaraan gerelateerde Annexen en Protocollen worden voorlopig toegepast sinds 1 november 2014.[2] Op 12 september 2014 werd de toepassing van Titel IV en de daaraan gerelateerde Annexen en Protocollen uitgesteld tot 31 december 2015. Het verdrag trad op 1 september 2017 in werking, na ratificatie door alle verdragspartners.[1]

Laatst bijgewerkt op: 10 juni 2017[14]

Verdragspartij	Datum	Instelling	Voor	Tegen	Onthouding	Depot ratificatie
België
	23 april 2015	Kamer van volksvertegenwoordigers	102	17	19	1 februari 2016
	13 mei 2015	Koninklijke goedkeuring	Verleend
	1 juli 2015	Waals Parlement (Gewest) (Gemeenschap)	63	2	4
			61	2	4
	22 juni 2015	Duitstalige Gemeenschap	16	2	1
	24 juni 2015	Franse Gemeenschap	71	0	8
	20 november 2015	Brussels Hoofdstedelijk Parlement	69	3	3
	20 november 2015	GGC (Frans) (Nederlands)	53	3	1
			14	0	2
	17 juni 2015	Vlaams Parlement (Gewest) (Gemeenschap)	82	18
			87	19
	24 juni 2015	Raad van de COCOF	71	0	8
Bulgarije	24 juli 2014	Narodno Sobranie	90	2	1	9 september 2014
	28 juli 2014	Presidentiële goedkeuring	Verleend
Cyprus	29 oktober 2015	Huis van Afgevaardigden	Goedgekeurd			29 januari 2016
	6 november 2015	Presidentiële goedkeuring	Verleend
Denemarken	18 december 2014	Folketing	102	8	0	18 februari 2015
Duitsland	8 mei 2015	Bondsraad	69	0	0	22 juli 2015
	26 maart 2015	Bondsdag	567	64	0
	27 mei 2015	Presidentiële goedkeuring	Verleend
Estland	4 november 2014	Riigikogu	65	1	0	12 januari 2015
13 november 2014	Presidentiële goedkeuring	Verleend
Europese Unie en Euratom	16 september 2014	Europees Parlement	535	127	35	11 juli 2017
	11 juli 2017	Raad van de Europese Unie	Verleend
Finland	10 maart 2015	Eduskunta	Goedgekeurd			6 mei 2015
	24 april 2015	Presidentiële goedkeuring	Verleend
Frankrijk	7 mei 2015	Sénat	Goedgekeurd			10 augustus 2015
	25 juni 2015	Assemblée nationale	Goedgekeurd
	8 juli 2015	Presidentiële goedkeuring	Verleend
Griekenland	18 november 2015	Vouli	Goedgekeurd			6 januari 2016
	24 november 2015	Presidentiële afkondiging	Verleend
Hongarije	25 november 2014	Országgyülés	139	5	0	7 april 2015
	5 december 2014	Presidentiële goedkeuring	Verleend
Ierland	27 januari 2015	Dáil Éireann	59	19	0	17 april 2015
Italië	10 september 2015	Senaat van de Republiek	145	39	14	11 december 2015
	11 juni 2015	Kamer van Afgevaardigden	245	112	31
	29 september 2015	Presidentiële goedkeuring	Verleend
Kroatië	12 december 2014	Hrvatski Sabor	118	0	0	24 maart 2015
18 december 2014	Presidentiële goedkeuring	Verleend
Letland	14 juli 2014	Saeima	79	0	0	31 juli 2014
18 juli 2014	Presidentiële goedkeuring	Verleend
Litouwen	8 juli 2014	Seimas	87	0	1	29 juli 2014
11 juli 2014	Presidentiële goedkeuring	Verleend
Luxemburg	18 maart 2015	Kamer van Afgevaardigden	52	2	3	12 mei 2015
	12 april 2015	Groothertogelijke afkondiging	Verleend
Malta	21 augustus 2014	Huis van Afgevaardigden	Goedgekeurd			29 augustus 2014
Nederland	7 april 2015	Tweede Kamer	119	31		15 juni 2017
	7 juli 2015	Eerste Kamer	55	20
	8 juli 2015	Koninklijke goedkeuring	Verleend
	6 april 2016	Referendum	38,1%	61,1%
	23 februari 2017	Tweede Kamer (post-referendum)	89	55
30 mei 2017	Eerste Kamer (post-referendum)	50	25
31 mei 2017	Koninklijke goedkeuring (post-referendum)	Verleend
Oekraïne	16 september 2014	Verchovna Rada	355	0	0	26 september 2014
16 september 2014	Presidentiële bekrachtiging	Verleend
Oostenrijk	8 juli 2015	Nationale Raad	134	47	0	6 augustus 2015
	24 juli 2015	Bondsraad	Goedgekeurd
	31 juli 2015	Presidentiële goedkeuring	Verleend
Polen	4 december 2014	Senaat	76	0	0	24 maart 2015
	28 november 2014	Sejm	427	1	0
2 maart 2015	Presidentiële goedkeuring	Verleend
Portugal	20 maart 2015	Assembleia da República	Goedgekeurd			13 mei 2015
	23 april 2015	Presidentiële goedkeuring	Verleend
Roemenië	2 juli 2014	Kamer van Afgevaardigden	293	0	0	14 juli 2014
	3 juli 2014	Senaat	113	1	1
9 juli 2014	Presidentiële goedkeuring	Verleend
Slovenië	13 mei 2015	Državni Zbor	68	3	1	27 juli 2015
	21 mei 2015	Presidentiële goedkeuring	Verleend
Slowakije	24 september 2014	Nationale Raad	132	0	2	21 oktober 2014
16 oktober 2014	Presidentiële goedkeuring	Verleend
Spanje	15 april 2015	Senaat	Goedgekeurd			19 mei 2015
	19 februari 2015	Congres van Afgevaardigden	296	1	12
		Koninklijke goedkeuring	Verleend
Tsjechië	10 december 2014	Senát	52	3	12	12 november 2015
	17 september 2015	Poslanecká sněmovna	107	29	2
	27 oktober 2015	Presidentiële goedkeuring	Verleend
Verenigd Koninkrijk	9 maart 2015	Hogerhuis	Goedgekeurd			8 april 2015
	23 februari 2015	Lagerhuis	Goedgekeurd
	19 maart 2015	Koninklijke goedkeuring	Verleend
Zweden	26 november 2014	Riksdag	250	44	0	9 januari 2015

De wet tot goedkeuring van het verdrag werd in Nederland in 2015 aangenomen door de Tweede en Eerste Kamer. Het CDA, de ChristenUnie, de SGP, de VVD, Houwers, Klein, de Groep Kuzu/Öztürk, 50PLUS, Van Vliet, D66, GroenLinks en de PvdA stemden voor en SP, PVV, Partij voor de Dieren stemden tegen. In de Eerste Kamer stemde tevens de Onafhankelijke Senaatsfractie voor.

GeenPeil, een initiatief van weblog GeenStijl, het Burgercomité-EU en het Forum voor Democratie, voerden in Nederland actie om een raadgevend referendum te houden "over de wenselijkheid van het Associatieverdrag".[15] GeenPeil maakte gebruik van de Wet raadgevend referendum, die sinds 1 juli 2015 voorschrijft dat een raadgevend referendum wordt gehouden als eerst 10.000 inleidende verzoeken worden ingediend binnen vier weken, gevolgd door minstens 300.000 geldige definitieve verzoeken binnen zes weken.[16] Op 27 september gaf Geenstijl aan dat er meer dan 450.000 verzoeken waren ontvangen, die werden doorgestuurd naar de Kiesraad. Als er daarvan minstens 300.000 verzoeken geldig waren, zou er binnen een halfjaar een referendum worden gehouden.[17] De ratificatie van Nederland is noodzakelijk voor inwerkingtreding van het verdrag, dat in maart 2016 nog niet door de EU-lidstaat Nederland, de EU zelf en Euratom was geratificeerd. Wel worden delen voorlopig toegepast, voor zover het EU-bevoegdheden (en geen nationale bevoegdheden) betreft. Het referendum was raadgevend, niet bindend, maar inwerkingtreding van de goedkeuringswet na een afwijzing bij referendum zou opnieuw goedkeuring door de Eerste en Tweede Kamer vereisen.[18]

Het referendum werd op 6 april 2016 gehouden.[19][20] Bij een opkomst van 32,28% stemde 61,1% tegen de goedkeuringswet.

Op 15 december 2016 namen de staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten van de Europese Unie, in het kader van de Europese Raad bijeen, een besluit waarin de associatieovereenkomst geïnterpreteerd wordt op een wijze die naar hun oordeel tegemoetkomt aan de bezwaren die tijdens het referendum werden geuit, zoals dat Oekraïne daarin geen EU-lidmaatschap in het vooruitzicht wordt gesteld en geen militaire bijstand wordt beloofd.[21][22] Op 27 januari 2017 diende de Nederlandse regering een wetsvoorstel in, strekkende tot regeling van de inwerkingtreding van de wet tot goedkeuring van de associatieovereenkomst. Dit wetsvoorstel werd op 23 februari 2017 na hoofdelijke stemming door de Tweede Kamer aangenomen, met 89 stemmen voor en 55 stemmen tegen. De Eerste Kamer aanvaardde het wetsvoorstel op 30 mei 2017 na stemming bij zitten en opstaan.[23]

Sinds 2014 behoeven associatieverdragen niet meer de goedkeuring van de senaat en is op federaal niveau alleen de Kamer van volksvertegenwoordigers betrokken. Aangezien het verdrag ook de gewesten en de gemeenschappen raakt, moet het ook worden goedgekeurd in het Vlaams Parlement (voor het Vlaamse gewest en de Vlaamse gemeenschap), het Parlement van de Franse Gemeenschap, het Waals Parlement, het Parlement van de Duitstalige Gemeenschap en het Brussels Hoofdstedelijk Parlement (en de Verenigde Vergadering van de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie; die uit dezelfde leden bestaat). Goedkeuring is verkregen van al deze parlementen.[24][25][26][27][28]

• Oekraïne en de Europese Unie

• Associatieovereenkomst tussen de Europese Unie en de Europese Gemeenschap voor Atoomenergie en haar lidstaten, enerzijds, en Oekraïne, anderzijds zonder bijlagen - Tractatenblad 2014-160
• Associatieovereenkomst tussen de Europese Unie en de Europese Gemeenschap voor Atoomenergie en haar lidstaten, enerzijds, en Oekraïne, anderzijds met bijlagen - Publicatieblad van de Europese Unie 2014 - L 161