staan

Nederlands
Uitspraak
  • Geluid:  staan    (hulp, bestand)
  • IPA: / stan /
  • IPA: /staːn/
Woordafbreking
  • staan
Woordherkomst en -opbouw
  • In de betekenis van ‘overeind zijn’ voor het eerst aangetroffen in het jaar 901 [1]
  • afkomstig van:
Middelnederlands: staen
Oudnederlands: stān
Germaans: *stānan
Indo-Europees: *steh₂-
  • Verwant in Germaans:
West: Engels: stand (Angelsaksisch: standan), Duits: stehen, (Oudhoogduits: stān, stēn), Fries: stean (Oudfries: stonda)
Noord: Zweeds/Deens/Noors: stå, (Oudnoords: stá), Faeröers: stá
Oost: Gotisch: standan
stamtijd
onbepaalde
wijs		 verleden
tijd		 voltooid
deelwoord
staan
stond
gestaan
klasse 6 volledig

Werkwoord

staan

  1. inergatief zich in verticale toestand van rust bevinden
    • Hij stond al een uur in de rij. 
  2. hulpwerkwoord ~ te: duratief hulpwerkwoord: tijdens het staan iets doen
    • Hij staat buiten te telefoneren. 
    • Hij heeft een hele tijd staan telefoneren. 
  2. hulpwerkwoord ~ te: hulpwerkwoord van een, vaak dreigende, onmiddellijke toekomst
    • Dat staat te gebeuren. 
Opmerkingen
  • [2] In samengestelde tijden vervalt te.
Hyponiemen
   
Afgeleide begrippen
   
Uitdrukkingen en gezegden
   
  • Als een paal boven water staan
Iets is helemaal zeker
  • Als een vlag op een modderschuit staan
ergens helemaal niet bij passen
  • Als het melk regent, staan mijn schotels omgekeerd
  • Bekend staan als de bonte hond
onder geen goede naam bekend staan
  • Bij iemand in het krijt staan
Een schuld bij iemand hebben
  • Dat staat als een paal boven water
dat is zeker
  • De beste stuurlui staan aan wal.
het is makkelijker om kritiek te geven dan om zelf iets te bereiken; diegenen die het moeilijke werk niet doen hebben wel de grootste kritiek en aanmerkingen, maar hebben er zelf geen ervaring mee en denken het toch beter te weten
  • De boog kan niet altijd gespannen staan.
aan een stuk doorwerken is niet gezond, er moet ook rust tussendoor zijn
  • De muts zich verkeerd staan
een slecht humeur hebben
  • Die staat ziet toe dat hij niet valle.
mensen die alles denken te weten of kunnen, moeten zelf maar oppassen voor fouten en problemen
  • Er als een zoutpilaar bij staan
  • Iemand te woord staan
naar iemand luisteren en uitleg geven
  • In / op de bres staan / springen
  • In een goed blaadje staan
erg aardig gevonden worden
  • In een slechte reuk staan
iemand die niet goed bekend staat
  • In het krijt staan
  • In vuur en vlam staan
hevig branden ofwel: gauw kwaad zijn of erg driftig zijn
  • In zijn hemd staan
een belachelijke indruk maken
  • Liegen of het gedrukt staat
heel erg hard liegen
  • Met de mond vol tanden staan
niet weten wat je moet zeggen/ergens versteld van staan
  • Met de rug tegen de muur staan
geen kant op kunnen, hooguit een laatste uitweg
  • Met één voet in het graf staan
iemand gaat bijna dood
  • Met het ene been in het graf staan
niet lang meer te leven hebben
  • Met lege handen staan
niets meegenomen hebben
  • Niet erg vast in de schoenen staan
zich gemakkelijk laten ompraten
  • Niet graag in iemand schoenen staan
niet graag willen ervaren hoe het is iemand anders te zijn die in een moeilijke of onprettige situatie zich bevindt
  • Nog niet op eigen benen kunnen staan
nog niet zichzelf volledig zelfstandig kunnen redden
  • Op de achterste benen staan
erg kwaad worden
  • Op de keien staan
werkloos zijn
  • Op goede voet staan met iemand
goed kunnen opschieten
  • Op losse schroeven staan
helemaal niets zeker zijn
  • Op poten staan
In een brief nergens omheen praten
  • Op zijn achterste poten staan
Vreselijk boos worden
  • Op zijn strepen staan
  • Op zijn stuk staan
zich niet laten ompraten en bij de eigen mening blijven
  • Paf staan
verbaasd of verbijsterd zijn
  • Pal staan (voor iets)
Onbeweeglijk stilstaan ofwel: niet twijfelen aan de eigen mening
  • Perplex staan
  • Schaakmat staan
geen oplossing meer weten
  • Te goeder naam en faam bekend staan
bekend staan voor goede dingen
  • Voor hetere vuren gestaan hebben
wel moeilijkere dingen gedaan hebben
  • Voor schut staan
een blunder begaan voor de ogen van anderen (en schamen)
  • Vragen staat vrij.
iedereen heeft de gelegenheid om vragen te stellen
  • Zijn pruik staat scheef.
hij is gehumeurd
  • haaks op iets staan
  • in lichterlaaie staan
met uitslaande felle vlam branden
  • op de stoep staan
  • zijn haren gingen (recht) overeind staan
Anagrammen
Vertalingen
    1. zich in verticale toestand van rust bevinden   
    haaks op iets staan   
  • Duits: im Widerspruch zu einer Sache stehen
    in lichterlaaie staan   
  • Duits: lichterloh brennen
    op de stoep staan   
  • Duits: vor der Tür stehen
    Zijn haren gingen (recht) overeind staan.   
  • Duits: Ihm sträubten sich die Haare.

Gangbaarheid
  • Het woord staan staat in de Woordenlijst Nederlandse Taal van de Nederlandse Taalunie.
100 %van de Nederlanders;
100 %van de Vlamingen.

Meer informatie

Verwijzingen
  1. "staan" in: Sijs, N. van der Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen. 2e druk (2002) Veen, Amsterdam / Antwerpen; op website dbnl.org; ISBN 90 204 2045 3
This article is issued from Wiktionary. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.