Wereldbevolking

Twee werken waren bepalend voor een volgens John Caldwell en Thomas Schindlmayr opvallende overeenstemming halverwege de twintigste eeuw over de bevolkinggrootte vanaf 1650 tot 1900.[3] De eerste was uit 1936 van Alexander Carr-Saunders en de tweede was uit 1940 van de demograaf Walter Willcox.[4][5] Hoewel het werk van Carr-Saunders eerder verscheen, was het grotendeels gebaseerd op eerder werk van Willcox.[6] Hij verlaagde alleen de cijfers voor Afrika vanwege de invloed van de slavernij en verhoogde die voor China.

Het gezag van deze publicaties werd versterkt door de Bevolkingsdivisie van de Verenigde Naties die de schattingen weergaf in hun Population Bulletin in 1951 en in een publicatie uit 1953.[7][8] In 1965 bracht John D. Durand, hoofd van de bevolkingsdivisie, op het Wereldbevolkingsconferentie in Belgrado een aanvulling met 'World population estimates, 1750-2000'.[9] In 1973 werd ook dit onderdeel van een publicatie van de bevolkingsdivisie.[10] De schattingen werden door de VN aangevuld met cijfers voor de twintigste eeuw, waarbij eerdere lagere schattingen van de Volkenbond vervangen werden door hogere cijfers.

In die laatste twee VN-publicaties werd het gegeven dat de cijfers van Willcox en die van Carr-Saunders zoveel overeenkomsten vertoonden, gebracht als bewijs van de betrouwbaarheid, daarbij de invloed van Willcox op Carr-Saunders negerend. De originele auteurs hadden minder vertrouwen in die cijfers. Zo stelde Willcox:

They are not to be viewed with much confidence but only as a first step towards the truth. The proper way to criticize them is to displace them by more accurate figures.[11][12]

terwijl Carr-Saunders stelde:

[...] any attempt to reconstruct world population history must be a very speculative proceeding.[13]

Ook Durand was terughoudend over de betrouwbaarheid van de cijfers blijkens de enorme marge die hij aanhield bij hoge en lage schattingen en het niet geven van een schatting voor 1750.

Een vroege kritiek op Willcox kwam in 1934 van Robert René Kuczynski.[14] Willcox paste hierop in 1940 de cijfers voor China aan zodat dit land geen vijfvoudige groei meer had tussen 1650 en 1850, maar een drievoudige.

Willcox baseerde zich op zijn beurt weer op oudere bronnen. Voor Amerika, Australië en een groot deel van Europa kwamen vanaf ongeveer 1800 volkstellingen beschikbaar. Voor een groot deel van de rest van de wereld was dit pas in de twintigste eeuw het geval. Oudere schattingen waren onder meer gebaseerd op vermoedens van bevolkingsdichtheid, Bijbelse berekeningen, waarnemingen van reizigers en voor China op gebrekkige tellingen.

Historisch demografen zijn vooral geïnteresseerd in groeicijfers en absolute aantallen zijn daarbij slechts een middel om die groei vast te kunnen stellen. Willcox, Carr-Saunders en Durand hadden daarom weinig oog voor het verband tussen bevolkingsaantallen en de beschikbare middelen om die aantallen te onderhouden. Daarmee hadden zij een andere benadering dan zij die schattingen deden om toekomstige bevolkingsaantallen te kunnen bepalen en daarmee de levensvatbaarheid.

Schattingen van groei en aantallen zijn veelal cirkelredeneringen waarbij aantallen gebaseerd zijn op aannames van groei en waarna de aantallen worden gebruikt om aan te tonen dat er een zekere groei is geweest. Zo werd vooral de versnelde groei vanaf de zeventiende eeuw onderbouwd.

Voor 1650 beschikte Willcox over gegevens van Giovanni Battista Riccioli en Gregory King.[15][16] Willcox was onder de indruk van de overeenstemming van de schattingen van beide voor Europa, maar volgens Kuczynski was dit toeval, aangezien hun nationale schattingen ver uiteen lagen.[17] Naast Riccioli en King noemde Willcox ook William Petty, Isaac Vossius en William Nicholls, maar wees deze af als onbelangrijk.

Willcox stelde dat hij zich daarna baseerde op Riccioli omdat die zich volgens hem weer baseerde op de volgens Willcox betrouwbare Giovanni Botero. De aantallen van Willcox lagen echter alleen dicht bij die van Riccioli in het geval van Europa en Afrika.

Dat Willcox en Carr-Saunders voor Afrika de aantallen van Riccioli aanhielden, was opmerkelijk. Net als voor Amerika en Australië waren de bevolkingsaantallen voor Afrika tot in de negentiende eeuw een grote onbekende en varieerden tot ver in de twintigste eeuw nog in geruime mate. Nadat bleek dat de eerste twee continenten aanmerkelijk minder mensen huisvesten, brachten Willcox en Carr-Saunders de aantallen daarvoor sterk terug. Ondanks de onzekerheid over Afrika hielden zij naar de trivialiteitswet van Parkinson vast aan de oude aantallen. Een van de argumenten daarvoor was voor Willcox de overeenstemming tussen Riccioli en King. De schattingen van Dieterici op basis van bevolkingsdichtheid van rond de 200 miljoen wees Willcox af. De sterke bevolkingsgroei in Afrika was volgens hem van recente tijden, voor die tijd zou de bevolking min of meer constant zijn gebleven. Carr-Saunders verlaagde de cijfers enigszins om rekening te houden met de effecten van de trans-Atlantische en Arabische slavenhandel.

In 1915 had Willcox zelf al gesteld:

[...] as a rule with only minor exceptions, wherever Europe has gone with its outflowing currents of population, its governmental institutions or its influence, there the population, both European and native, has felt the influence as a stimulus and has increased marvelously.[19]

Dit lijkt hij echter alleen toe te passen op Azië, want in hetzelfde werk zag hij de bevolking voor Afrika juist teruglopen tussen 1882 en 1914 van 206 miljoen naar 136 miljoen. Enerzijds zou dit een bijstelling zijn van eerdere slechte schattingen, maar anderzijds zou er een daadwerkelijke daling zijn geweest door hongersnood en strijd als de mahdistische opstand waarbij zo'n zes miljoen mensen om zouden zijn gekomen. Ook de slavenhandel droeg bij aan de bevolkingsdaling, maar het zou vooral de heksenjacht zijn, waarbij hij Mary Kingsley citeerde.[20]

De slavenhandel zou volgens Caldwell en Schindlmayr geen afname van de bevolking tot gevolg hebben gehad. Er zou zelfs al zo'n 500 jaar sprake zijn geweest van bevolkingsgroei in sub-Sahara-Afrika, deels onder Europese invloed op de landbouw. De Columbiaanse uitwisseling bracht onder meer mais, cassave en de zoete aardappel naar Afrika waarmee het mogelijk werd om moeilijke bosgebieden te bebouwen waar eerder alleen jager-verzamelaars konden wonen. Zo werd ook daar de neolithische revolutie doorgevoerd. Ook zou het bevolkingsaantal zich al dicht tegen een langzaam stijgend bestaansplafond hebben bevonden, zonder uitzicht op een boserupiaanse doorbraak. Daarmee zou het verlies van als slaven weggevoerde mensen het voor anderen mogelijk hebben gemaakt om te overleven. Verder was door een combinatie van polygynie, weduwevererving en hertrouwen alleen het aantal vrouwen van belang voor de bevolkingsgroei en was slechts een derde van de weggevoerde mensen vrouw. Volgens Caldwell en Schindlmayr lag het bevolkingsaantal in Afrika in 1650 dan ook aanmerkelijk lager dan in 1900, waarbij de sterkste groei had plaatsgevonden in de negentiende eeuw. Caldwell kwam eerder in 1985 tot een schatting van 47 miljoen in 1500.[21] Mogelijk lag dit echter nog lager.

Voor China baseerde Willcox zich op de Atlas van Martino Martini en kwam daar op 70 miljoen, een getal dat ook Botero noemde in Relazioni Universali. Botero stelde dat dit getal direct afkomstig was van de Chinezen zelf, maar het zou een zeer hoge groei betekenen, waarop Willcox het in 1940 aanpaste naar 113 miljoen en stelde Perhaps all Chinese reports should be rejected. Zo raakten zijn Chinese cijfers gebaseerd op schattingen van groeitempo en niet meer op contemporaine teksten. Dit gold ook voor Japan, waar Willcox gemiddeldes nam voor 1750 en voor 1650 23 miljoen berekende, uitgaande van het hoge groeitempo dat Garrett Droppers aannam voor die periode.[22] Voor India baseerde Willcox zich op William Harrison Moreland die in 1920 uitging van 100 miljoen voor 1605, wat Willcox te hoog vond voor dat jaar, maar aannemelijk voor 1650.[23]

Er van uitgaande dat deze drie landen driekwart van de bevolking van Azië bevatten, kwam Carr-Saunders met een aantal aanpassingen op Willcox op zijn aantal voor het gehele continent.

Voor de achttiende eeuw was Johann Peter Süßmilch van groot belang voor Willcox, met daarnaast Nicolaas Struyck. Süßmilch publiceerde in 1741 Die Göttliche Ordnung waarin hij demografische patronen aanvoerde als godsbewijs.[24] Hij gebruikte de aantallen van Riccioli, Petty, Vossius, Nicholls en Struyck en vulde deze aan met eigen schattingen. Zo kwam hij op 1080 miljoen inwoners in zijn tijd – bijna 50% meer dan de huidige consensus – waarvan 650 miljoen in Azië, 150 miljoen in Afrika en Amerika en 130 miljoen in Europa.

Carl Friedrich Dieterici schatte de wereldbevolking in 1859 op 1300 miljoen.[25] Dieterici was directeur van het Königlich Preußisches Statistisches Bureau en zijn werk vormde de basis voor Ernst Behm, Hermann Wagner en Alexander Supan.

Supan verfijnde zijn schattingen tussen 1866 en 1870 in het Geographisches Jahrbuch. Tussen 1872 en 1882 werden zeven nieuwe schattingen gedaan in supplementen 'Die Bevölkerung der Erde' in Petermanns Geographische Mitteilungen, het belangrijkste vakblad voor de geografie. Die van Wagner uit 1874 beschouwde Willcox als een goed startpunt.[26]

De tweede helft van de twintigste eeuw zag een hernieuwde reeks van publicaties met in 1962 Carlo M. Cipolla.[27] Naast schattingen tot 1650 die niet veel afweken van Willcox, volgden een aantal schattingen die verder terug gingen in de tijd, beginnend met Colin Clark in 1967.[28] In 1960 had Edward Deevey zelfs een schatting gemaakt van 1.000.000 jaar geleden, waarvan hij dacht dat er 125.000 mensen waren.[29] Die getallen waren echter speculatief en Deevey zei er later over:

My own treatment of this, published some years ago in Scientific American (Deevey, 1960) was not very professional[30]

Een van de problemen daarbij was dat Deevey uitging van een toenemende groei, waarvan hij later aangaf :

If one is prepared to assume that over long times and wide areas during the Pleistocene human populations were in some sort of equilibrium, and Dr. Birdsell makes this point seem defensible [...][31]

Naast Deevey is Ansley Coale een van de meest geciteerde auteurs.[32] Coale accepteerde de gegevens van Deevey grotendeels en stelde dat de jaarlijkse groei daarmee de eerste miljoen jaar op 0,0015% lag en op 0,036% vanaf de neolithische revolutie tot het begin van de jaartelling.

Sindsdien is er consensus dat de groei ten tijde van de jager-verzamelaars beperkt was.[33]

In 1977 ging ook Durand overstag en kwam met schattingen van voor 1750, zich daarbij vooral op het werk van anderen baserend. Zijn aantallen lagen vooral door een hogere inschatting voor India aan de hoge kant.[34] Colin McEvedy en Richard Jones gingen in 1978 tot 10.000 v.Chr. terug. Daarbij volgden ze grotendeels Clark, alleen bij 1 n.Chr. zaten zij zo'n 25% lager omdat dit beter aan zou sluiten bij de verwachte groeicijfers en omdat zij vooral voor India een lagere schatting hadden.[35]

Jean-Noël Biraben baseerde zich in 1979 vooral op Durand, maar was meer geïnteresseerd plotselinge groeispurten dan in absolute aantallen.[36][37]

Angus Maddison baseerde zich in 2001 vooral op McEvedy en Jones, afgezien van de lage schatting voor 1 n.Chr. en voor na 1500, waar hij recentere gegevens gebruikte.[38]

Opvallend bij Durand, McEvedy en Jones en Maddison is dat hun schattingen voor Afrika in 1500 rond de 50 miljoen liggen en daarmee aanmerkelijk lager dan de tot dan heersende consensus. Biraben zag in tegenstelling tot de anderen wel een dip als gevolg van de slavenhandel.