Mandarijn (taal)

Mandarijn is de verzamelnaam van alle Mandarijnse taalvariëteiten. In China wordt het Guanhua, taal der ambtenaren/mandarijnen, genoemd. Kijkend naar het aantal moedertaalsprekers (910 miljoen mensen) is het de meest gesproken taal van de wereld. Het meest gesproken Mandarijnse dialect is het Standaardmandarijn, dat ook op scholen onderwezen wordt.

Mandarijn (taal)
Verspreiding van Mandarijn in China
Naam (taalvarianten)
Vereenvoudigd 官话
Traditioneel 官話
Pinyin Guānhuà
Jyutping (Standaardkantonees) gun1 waa2
Standaardkantonees IPA: [guːn waː]
Yale (Standaardkantonees) gun1 wa2
Dapenghua IPA: [guːn waː]

Vaak wordt het Mandarijn ook gewoon Chinees genoemd. Toch bestaat er geen taal als 'het Chinees', daar dit een verzamelnaam is voor 14 talen. Deze talen, vaak (eigenlijk foutief) "dialecten" genoemd, kunnen net zoveel van elkaar verschillen als het Nederlands van het Deens.

Het Mandarijn wordt in de noordelijke helft van China gesproken, met als centrum Peking. In het zuiden zijn andere talen als Kantonees van groter belang. Op Taiwan wordt traditioneel geen Mandarijn gesproken, maar het Standaardmandarijn is er nu toch de officiële taal en wordt er met name gebruikt door immigranten vanaf het vasteland.

Mandarijn wordt geschreven met Chinese karakters (Hanzi), maar kan ook met het Latijnse alfabet worden geschreven. Hiervoor bestaan verschillende transcriptie-systemen. Tegenwoordig wordt meestal Hanyu pinyin gebruikt, de standaard-transcriptie van de Chinese overheid op het vasteland. Op Taiwan wordt vaak nog van andere transcriptie-systemen gebruikgemaakt.

Mandarijn (官话 of Guānhuà)
Gesproken inVolksrepubliek China, Taiwan, Singapore en andere landen
Sprekersongeveer 885 miljoen
Rang1
Taalfamilie
AlfabetHanzi
Officiële status
Officieel in
Taalcodes
ISO 639-1zh
ISO 639-2chi/zho
ISO 639-3cmn/zho
Portaal    Taal

Grammatica

De Chinese talen kenmerken zich allemaal door een zuiver isolerende grammatica. Dat betekent dat ook het Mandarijn geen verbuigingen kent, geen vervoegingen, geen werkwoordstijden, geen grammaticaal geslacht, enzovoort. Wel belangrijk zijn de vaste woordvolgorde, partikelgrammatica en het gebruik van maatwoorden.

Verschillen tussen Mandarijn en Standaardchinees

De Mandarijn-dialecten verschillen vaak sterk van de standaardtaal. De dialecten die daar het dichtst bij liggen zijn die van Peking, het Pekinees.

Verschillen tussen Mandarijn en Kantonees

Tonen

Het Mandarijn heeft 4 verschillende (contour)tonen en 1 neutrale toon. De toon waarop het woord uitgesproken wordt bepaalt mede de betekenis. In de dialecten kunnen woorden soms een andere toon hebben dan in het Standaardmandarijn. Verder kan de precieze realisatie van een toon van streek tot streek verschillen.

Het Mandarijn heeft minder tonen dan het Kantonees en de meeste andere Chinese talen. Het Kantonees heeft negen tonen. Het Wu-dialect van Suzhou heeft er zeven. Het klassieke Mandarijn heeft waarschijnlijk meer tonen gehad: minstens 5, en de neutrale toon. De vijfde toon, de "sliktoon" die in sommige dialecten nog voorkomt, is in het moderne Mandarijn verdwenen.

Klanken

Behalve minder tonen kent het Mandarijn ook beduidend minder klank-mogelijkheden dan de zuidelijke dialecten. Woorden kunnen in het Mandarijn alleen eindigen op -n, -ng of een klinker. Zuidelijke dialecten hebben ook nog de mogelijkheid woorden te laten eindigen op -m, -k of een andere klank.

Lettergrepen

Een en ander leidt ertoe dat het Mandarijn relatief weinig lettergrepen heeft, zelfs als men de mogelijkheden van onderscheid in toon meeweegt. Het gevolg is dat de Mandarijn-dialecten veel homoniemen hebben. Meer dan in andere dialecten wordt in het Mandarijn dan ook van samenstellingen gebruikgemaakt om iets uit te drukken. Daarmee komt men in feite dichter bij een systeem van meerlettergrepige woorden, wat eigenlijk onnatuurlijk is voor een Chinese taal. Mandarijn-chinezen zijn meer dan Kantonezen aangewezen op de context waarin ze woorden horen. In het schrift zijn deze problemen er niet. Elke woordbetekenis wordt daarin uitgedrukt met een eigen karakter.

Verschillen tussen Mandarijn-dialecten
Subgroepen in het Mandarijn :
东北 = Noordoost-Mandarijn (lichtblauw)
北京 = Peking-Mandarijn (blauwgroen)
冀鲁 = Jilu-Mandarijn (roze)
胶辽 = Jiaoliao-Mandarijn (lichtgroen)
中原 = Zhongyuan-Mandarijn (mosterdgeel)
兰银 = Lanyin-Mandarijn (geel)
江准 = Jianghuai-Mandarijn (felblauw)
西南 = Zuidwest-Mandarijn (donkerblauw)

Regionale verschillen in de uitspraak van het Mandarijn beperken zich niet tot de tonen. Men kan de accenten in het Mandarijn van Han-Chinezen opdelen in twee grote groepen: het Noordelijk-Han-Chinees accent 北方音 en het Zuidelijk-Han-Chinees accent 南方音. Zo zijn er binnen het Mandarijn dialecten die meer slotklanken kunnen hebben dan de genoemde -n, -ng of klinkers.

Bekend voorbeeld van zo'n extra slotklinker is de retroflex -r (IPA: [ɻ]), die ook in het Standaardmandarijn gebruikt wordt. De -r klinkt als de (mid-westelijke) Amerikaanse -r en is een typisch kenmerk van het dialect van Peking. Hoewel de juiste uitspraak zeer wordt gewaardeerd kunnen de meeste putonghua-sprekers die niet afkomstig zijn uit Peking de -r niet uitspreken.

Met name zuiderlingen hebben moeite met de retroflexen [ʈʂ] (pinyin: "zh"), [ʈʂʰ] (pinyin: "ch") en [ʂ] (pinyin: "sh") van het Standaardmandarijn. Zij spreken die klanken uit als dentalen, de "zh" wordt gerealiseerd als "z" (IPA: [ts]), de "ch" als "c" (IPA: [tsʰ]) en de "sh" als "s" (IPA: [s]). Dit leidt tot verwarring als een zuiderling Standaardmandarijn spreekt. "Zhǎo" (找, "zoeken") wordt uitgesproken als "zǎo" (早, "vroeg"), "shì" (事, "zaak", "kwestie") als "sì" (四, "vier") en "chūn" (萅, "bron") als "cūn" (村, "dorp").

Grammaticale verschillen tussen verschillende dialecten zijn er eigenlijk niet. Wel kan er variatie bestaan in vaste uitdrukkingswijzen, maar dergelijke verschillen worden niet als grammaticaal beschouwd.

De grote dialectverschillen van het Mandarijn worden kleiner door de opkomst van de standaardtaal, maar zijn ook vandaag de dag nog belangrijk. De dialecten worden in verschillende groepen onderverdeeld:

Subgroepen
Zie de Mandarijnse uitgave van Wikipedia.
Bronnen die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Wikisource:首页 op de Chineestalige Wikisource.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.