Uitbarsting van de Tambora (1815)

De gevolgen waren desastreus. De soldaat John Dun beschreef vanop het eiland Haruku in Indonesië de dag nadien dat hij natolt van een afschuwelijk fenomeen. Het tij bereikte in enkele ogenblikken een nooit geziene hoogte, oevers overspoelden en hij vreesde voor zijn leven. "Golven kwamen zelfs honderden meters voorbij de gebruikelijke beddingen van de rivier, waarvan sommige totaal zijn verwoest." Zijn boot, die uit Makassar binnenliep, werd vernietigd.[6] Ook de flora en fauna werd ernstig aangetast. Doordat de uitbarsting de oogst vernietigde, ontstond op Soembawa een hongersnood die gepaard ging met diarree en koorts. De gevolgen van de uitbarsting bleven niet tot Soembawa beperkt. Ook op de nabijgelegen eilanden Lombok en Bali brak hongersnood uit. Rijstvelden, graslanden en boomgaarden lagen onder het stof. Vissen dreven dood op het wateroppervlak, vogels vielen dood uit de bomen. Een kapitein schreef in zijn logboek hoe ellendig de toestand was. De enige mogelijkheid om te overleven was de import van rijst van de naburige eilanden, maar een gebrekkig transport maakte die plaatsen niet altijd bereikbaar. Op Borneo, Timor, Java en Sumatra kwamen assen neer en in Gresik bij Soerabaja staken mensen kaarsen aan tijdens het ontbijt, zo dicht was de aswolk.

In India en China veroorzaakte de klimaatverstoring een extreme zomermoesson, die in de Jangtsekiang en Ganges overstromingen teweegbracht. In China (niet slechts het noorden) mislukte de oogst en kwamen grote hoeveelheden vee om van de kou. Tot in de Zuid-Chinese provincies Jiangxi, Anhui en Taiwan werden sneeuw en vorst gerapporteerd. Voor China brak een eeuw onrust aan, aldus de geoloog Peiyuan Zhang. Hij ziet de burgeroorlog met Beijing als een rechtstreeks gevolg van de eruptie.

De Arnhemsche Courant berichtte op 11 juni 1816 over een blauwzwarte lucht. "De dag scheen eensklaps als in eenene duisteren nacht te zullen worden herschapen."[7] Europa kwam in 1816 bij van de napoleontische oorlogen (1792 tot 1815). Het weer was er niet zo extreem als in de Verenigde Staten, maar de zomer kwam gewoon niet. Het bleef koud en nat, met zware regen- en onweersbuien. In Zwitserland sneeuwde het op 800 meter hoogte en een paar keer in de diepere dalen. Ook hier mislukte de oogst, met als gevolg hongersnood, wanorde en het uitroepen van de noodtoestand. In Wales trokken families van dorp naar dorp, smekend om eten. Ierland werd door de regenval en het voedselgebrek geteisterd door een tyfusepidemie. In Duitsland en Oostenrijk deden zich hongeroproeren en plunderingen voor. Vanaf augustus trad de nachtvorst in. Op de zomer volgde een extreem koude winter. In New York daalde de temperatuur begin 1817 tot min 32 graden Celsius, waardoor rivieren en zeearmen dichtvroren. De koude winter werd opnieuw gevolgd door een koele zomer in 1817. Dit veroorzaakte bij de Giétrogletsjer in Zwitserland een ijsdam, die in de zomer van 1818 catastrofaal doorbrak.

Er is een hypothese dat de nederlaag van Napoleon bij de Slag bij Waterloo (1815) deels te wijten is aan de uitbarsting van de Tambora. De zware regenval tijdens de slag deed Napoleons artillerie vastlopen in de modder. In elk geval liep de uitbarsting parallel met Napoleons laatste poging om de Europese macht te grijpen. "De vulkaan begint te rommelen op het moment dat de Fransman ontsnapt uit een eerdere gedwongen ballingschap op het Italiaanse eiland Elba en terugkeert naar Parijs om een leger te vormen. De as van de vulkaan verschijnt boven Europa net nadat de Fransen op spectaculaire wijze zijn verslagen (...). De bloedrode zonsondergangen die in de weken daarna in heel Europa te zien zijn, hebben dan ook een toepasselijke kleur. De hemel is net zo rood als de slagvelden met hun duizenden doden."[8]

• Op 22 en 23 december 1815 vielen in het Zwitserse Vallorbe miljoenen kevers, spinnen en rupsen uit de lucht
• Op 6 juni 1816 regende het in New York dode uitheemse vogels
• In New Jersey vond men ontelbaar veel dode vissen op het strand

• Baaien verdwenen in de golven (schippers hadden geen oriëntatiepunten meer aan de kust)
• Neerkomende lava en as creëerden nieuwe kliffen en schiereilanden
• De havenstad Sangar ligt nu landinwaarts
• Lawines en aardverschuivingen
• Tsunami's en scheepsrampen
• Bliksem en hagel buiten proportie
• Klimaatveranderingen en weersextremen
• De vulkanische as bedekte voedselvoorraden, akkers en waterbronnen
• In de Europese gebergtes stierven de prooidieren door de koude uit. Roofvogels trokken naar lager gelegen gebieden.

Een inscriptie in Heiligenstein brengt het hongerjaar 1816 in herinnering

• Onheilsprofeten namen het woord, veel meer dan (onwetende) wetenschappers
• Paniek, in de omstreken dachten velen vanwege de luide knallen dat er een oorlog was begonnen
• De aanhoudende duisternis die de as veroorzaakte, deed mensen denken aan het einde der tijden. In Gresik zag een ooggetuige de paniek. Mensen waren zeker "dat het einde van alle aardse dingen was aangebroken." Hij heeft het over het Laatste Oordeel. "De lucht was gevuld met uitroepen om genade, gericht aan Hij die de aarde heeft gemaakt."
• Op 11 juli 1816 brak er in Gent een massahysterie uit. Franse en Britse kranten berichtten over Gentenaren die de deuren uit stormden en zich doodsbang tot God richtten.[9]
• Ook elders in Europa waren de zenuwen gespannen en kwam het tot diverse incidenten. In Engeland pleegde een dienstmeid zelfmoord omdat ze het einde toch nabij achtte, in Zürich werd een man aangevallen die een bliksemafleider monteerde en in Vlaanderen verscheen een gedicht op de muren over de verschrikkelijke toekomst.

• Voedseltekorten leidden tot rellen en plunderingen
• Volksoproer en chaos in verschillende gebieden op de wereld
• Prijsstijgingen van het voedsel

• Tyfus- en choleraepidemieën, dysenterie, hepatitis en chronische hoest (vulkaanstof vol zware metalen en barium is erg schadelijk voor de bloeddruk, de lever en de nieren, de hersenen en de ademhaling).

• Migratie uit Europa naar de Verenigde Staten
• In de VS begon de trek naar het Westen
• Sankt Gallen, een stad met achtduizend inwoners, werd in 1817 door 20.000 bedelaars overspoeld
• Honger en sterfte (in Zwitserland waren het vooral jongeren tussen 16 en 25, wat resulteerde in lage geboortecijfers en een vergrijzend land)

• De ramp leidde tot veel nieuwe uitvindingen, zoals het reddingsvest (na het zien van vele drenkelingen) en de loopfiets (het tekort aan haver zorgde voor een massale paardensterfte), en tot de isolatie van de pijnstiller kinine.
• De vulkanologie nam een aanvang dankzij de initiatieven van sir Thomas Raffles.
• Mary Shelley en John William Polidori verbleven in de zomer van 1816 bij Lord Byron in Zwitserland. Terwijl ze de hele vakantie binnen bleven vanwege het weer, bedachten ze duistere en griezelige verhalen: Frankenstein, The Vampyre en het apocalyptische gedicht Darkness.[10]
• Het dagboek van de burgemeester van Boësses nabij Parijs, de wijnboer Charles Pierre, is een van de betrouwbaarste weerobservaties uit het begin van de 19e eeuw. Het wordt bewaard in de Meteorologische Sociëteit van Frankrijk.
• Het waren gouden tijden voor doemdenkers. De protestantse doemdenker Johann Jung-Stilling publiceerde De Overwinning van den Christelijken Godsdienst waarin hij met bijbelcitaten het einde der tijden bewees. In Rotterdam schreef de sleutelmaker H. Nüse Sleutel van de Verborgenheid der Laatste Tyden.
• Vanaf 1815 gaat William Turner steeds meer oker gebruiken in zijn landschappen, net zoals Caspar David Friedrich in zijn Ansicht Eines Hafens.