Tweede Kamerverkiezingen 2003
Bij de Tweede Kamerverkiezingen 2003, die op 22 januari werden gehouden, zijn bij rechtstreekse verkiezing onder de kiesgerechtigde Nederlanders 150 leden van de Tweede Kamer der Staten-Generaal gekozen. Ze zijn gehouden na de val van het kabinet-Balkenende I.
Tweede Kamerverkiezingen 2003
| |||||||
| Datum | 22 januari 2003 | ||||||
| Land |  | ||||||
| Te verdelen zetels | 150 | ||||||
| Opkomst | 80% | ||||||
| Resultaat | |||||||
| Grootste partij | CDA | ||||||
| Nieuwe minister-president | Jan-Peter Balkenende | ||||||
| Begin regeerperiode | Balkenende II | ||||||
 | |||||||
| Opvolging verkiezingen | |||||||
| |||||||
| |||||||
Op basis van deze verkiezingen kwam op 27 mei 2003 het kabinet-Balkenende II tot stand, bestaande uit CDA, VVD en D66. Na de val van dit kabinet, was de verkiezingsuitslag ook de basis voor het kabinet-Balkenende III, een rompkabinet zonder D66.
Aanleiding val kabinet
Op 15 oktober 2002 zeggen het CDA en de VVD hun vertrouwen in het eerste kabinet-Balkenende op. Vanwege de vele interne ruzies valt er met de LPF niet verder samen te werken, zeggen ze. Binnen de LPF zijn er beschuldigingen van een 'opzetje': CDA en VVD zouden de LPF, die op dat moment zeer laag staat in de peilingen, een hak willen zetten om zo de partij als politieke macht weg te vagen en zonder de LPF een nieuwe regering te vormen. Slechts kort is er sprake van een lijmpoging, maar al snel wordt er besloten dat er nieuwe Tweede Kamerverkiezingen gehouden gaan worden.
Nieuwe partijen
Om ook nieuwe partijen een kans te geven, worden de verkiezingen gehouden in januari 2003, meer precies op 22 januari. Deze kans lijkt te worden aangegrepen door Herman Heinsbroek, de LPF-minister die wegens ruzies met mede-LPF-minister Eduard Bomhoff moest opstappen. Deze ruzie vormde ook de directe aanleiding voor de val van het kabinet. Hij richt de Lijst Nieuwe Politiek op, maar trekt zich enkele weken later terug, naar hij zegt omdat hij geen geschikte kandidaten voor het Kamerlidmaatschap kan vinden. Een nieuwe partij die wel meedoet is conservatieven.nl van uitgetreden LPF-Kamerlid Winny de Jong.
Deelnemende partijen
Lijsttrekkers
De diverse politieke partijen bereiden zich ondertussen voor op de verkiezingen; daarbij moeten er allereerst lijsttrekkers gekozen worden. Bij sommige partijen is dit meteen duidelijk, maar andere hebben meer tijd nodig.
Bij Leefbaar Nederland wordt aanvankelijk fractievoorzitter Fred Teeven gekozen, maar het bestuur acht hem niet aansprekend genoeg, en schuift Emile Ratelband naar voren. De ledenvergadering moet uitkomst bieden. De meeste leden staan achter Teeven, maar deze trekt zich terug als een motie van wantrouwen tegen het bestuur niet de vereiste meerderheid haalt. Daarna wordt Haitske van de Linde als lijsttrekker gekozen; ze haalt 75 stemmen tegen 73 voor Ratelband.
GroenLinks partijleider Paul Rosenmöller maakt plotseling het besluit bekend zich uit de actieve politiek terug te trekken. Hij noemt diverse redenen, waaronder de bedreigingen tegen hem en zijn familie. Femke Halsema wordt de nieuwe politiek leider.
Bij de PvdA is er nog geen nieuwe leider na de verkiezingsnederlaag van het voorjaar. Jeltje van Nieuwenhoven is fractievoorzitter, maar dit heeft een duidelijk 'ad interim' karakter. In een intern referendum krijgt Wouter Bos een duidelijke meerderheid over Van Nieuwenhoven.
Terwijl dit alles gaande is, lijkt de SP in de peilingen de grote winnaar van de verkiezingen te worden. Rond de jaarwisseling, als de campagne echt begint, staat de partij in de peilingen rond de 20 zetels, wat een verdubbeling betekent ten opzichte van het toch al verrassend hoge aantal in mei. De LPF verliest sterk, en staat op een zeker moment zelfs maar op 2 zetels in de peilingen, tegen 26 in mei. De grote vraag lijkt te worden of CDA en VVD samen een meerderheid halen, samen schommelen ze rond de 75 zetels.
Lijsttrekkersdebat
Het lijsttrekkersdebat waarmee de werkelijke campagne een aanvang neemt, kent Wouter Bos als overduidelijke winnaar, en in de peilingen schiet de PvdA omhoog. Twee weken later lijkt de PvdA zelfs in staat het CDA te bedreigen als grootste partij. Wouter Bos geeft aan dat hij hoe dan ook als fractievoorzitter in de Tweede Kamer zal plaatsnemen, zelfs als de PvdA de grootste partij zal worden en dan mogelijk de premier in een PvdA-CDA kabinet mag leveren. In zijn plaats wordt Job Cohen, de burgemeester van de gemeente Amsterdam, naar voren geschoven als kandidaat-premier. De strijd om de grootste partij, en daarmee samenhangend het waarschijnlijke premierschap, trekt kiezers weg van de kleinere partijen (GroenLinks, SP, ChristenUnie) naar CDA en PvdA.
Uitslag
Op de verkiezingsdag zelf is de PvdA de grote winnaar, ze gaat van 23 naar 42 zetels. Het CDA blijft echter de grootste partij, en wint 1 zetel op 44. De VVD wint slechts licht, de LPF verliest sterk, hoewel minder sterk dan aanvankelijk het geval leek. De SP lijkt op het laatst toch veel stemmen aan de PvdA verloren te zijn, en blijft gelijk. Wel wordt het nu de vierde partij van Nederland, want ook GroenLinks verliest. De ChristenUnie verliest een zetel, en Leefbaar Nederland verdwijnt uit de kamer.
Van de nog niet in de Kamer vertegenwoordigde partijen is het de Partij voor de Dieren die de meeste stemmen haalt. Met circa 50.000 stemmen scoort de partij zelfs beter dan Leefbaar Nederland, maar niet voldoende voor een kamerzetel (daarvoor zijn er circa 64.000 nodig). In de gemeenten Amsterdam en Den Haag scoort de partij 0,9%, in Zandvoort zelfs 1,1%.
Het opkomstpercentage bedroeg 80,0%. Het in totaal op partijen uitgebrachte stemmen (dus exclusief blanco en ongeldige stemmen) bedroeg 9.654.475. De kiesdeler bedroeg dus 9.654.475 / 150 = 64.363 1/6.
| Partij | 2002 | 2003 | verschil | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| stemmen | percentage | zetels | stemmen | percentage | zetels | ||
| Christen Democratisch Appèl (CDA) | 2.653.723 | 27,9 | 43 | 2.763.480 | 28,6 | 44 | +1 |
| Partij van de Arbeid (PvdA) | 1.436.023 | 15,1 | 23 | 2.631.363 | 27,2 | 42 | +19 |
| Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) | 1.466.722 | 15,5 | 24 | 1.728.707 | 17,9 | 28 | +4 |
| Socialistische Partij (SP) | 560.447 | 5,9 | 9 | 609.723 | 6,3 | 9 | 0 |
| Lijst Pim Fortuyn (LPF) | 1.614.801 | 17,0 | 26 | 549.975 | 5,6 | 8 | -18 |
| GroenLinks | 660.692 | 7,0 | 10 | 495.802 | 5,1 | 8 | -2 |
| Democraten 66 (D66) | 484.317 | 5,1 | 7 | 393.333 | 4,0 | 6 | -1 |
| ChristenUnie | 240.953 | 2,5 | 4 | 204.694 | 2,1 | 3 | -1 |
| Staatkundig Gereformeerde Partij (SGP) | 163.562 | 1,7 | 2 | 150.305 | 1,5 | 2 | 0 |
| Partij voor de Dieren | - | - | - | 47.754 | 0,5 | 0 | 0 |
| Leefbaar Nederland | 153.055 | 1,6 | 2 | 38.894 | 0,4 | 0 | -2 |
| Partij van de Toekomst (PvdT) | 6393 | 0,1 | 0 | 13.845 | 0,1 | 0 | 0 |
| Blanco Lijst (Lijst Ratelband) | - | - | - | 9.045 | 0,0 | 0 | 0 |
| Duurzaam Nederland | 9058 | 0,1 | 0 | 7.271 | 0,0 | 0 | 0 |
| Nieuwe Communistische Partij (NCPN) | - | - | - | 4.854 | 0,0 | 0 | 0 |
| De Conservatieven.nl | - | - | - | 2.521 | 0,0 | 0 | 0 |
| Vooruitstrevende Integratie Partij (VIP) | - | - | - | 1.623 | 0,0 | 0 | 0 |
| Alliantie Vernieuwing en Democratie (AVD) | - | - | - | 990 | 0,0 | 0 | 0 |
| Lijst Veldhoen | - | - | - | 296 | 0,0 | 0 | 0 |
| Totaal | 9.501.152 | 79,0 | 150 | 9.654.475 | 79,9% | 150 | 0 |
Voor de gekozen Kamerleden, zie Tweede Kamer/Samenstelling 2003.
Na de verkiezingen volgde de kabinetsformatie.