Jadovno vernietigingskamp

Het complex bestond uit een aantal locaties:

• Bij het station van Gospić bevond zich een bestaande gevangenis die als eerste opvang diende.
• Het grootste kamp Jadovno was nabij het dorp Trnovac, ruim 10 km ten westen van Gospić. Dit kamp wordt ook Velebit genoemd naar het gelijknamige natuurgebied. Het werd gebouwd in de eerste dagen van het bestaan van de NDH en was in gebruik van half april tot 21 augustus 1941.
• Op het eiland Pag lagen twee kampen: Slana voor mannen, Metajna voor vrouwen en kinderen. Ze waren in gebruik van 25 juni tot 19 augustus 1941.

Monument voor de slachtoffers van Jadovno-Velebit.

Het aantal doden is moeilijk vast te stellen omdat de Ustaše geen nauwkeurige administratie bijhielden, wat de Duitsers in hun kampen wel deden. De meeste gevangenen werden kort na aankomst, zonder registratie, naar een ravijn gebracht. Na de oorlog wilde de socialistische regering van Joegoslavië eenheid scheppen. Het onderzoeken van de onderlinge misdaden paste daar niet bij. Er was weinig openheid in de tijd van Josip Broz Tito, het ging erom Kroaten, Serviërs en moslims bijeen te houden en de tegenover elkaar gepleegde misdrijven niet te benoemen.[14]

Franjo Lav die in 1941 in Gospić woonde en later onderzoek deed, stelt dat er bijna 38.000 mensen omkwamen. Fikreta Butic komt tot dezelfde grootte-orde: 30.000-48.000. Een bron van de Ustaša noemt alleen voor augustus 1941 al 28.500 doden; door de verwachte komst van de Italianen was het aantal die maand hoog.[15] De Encyclopedie van Joegoslavië van 1960 geeft voor Jadovno een aantal van tenminste 35.000; de editie van 1971 stelde het aantal bij naar 72.000. Historici uit de jaren 1980-1999 geven schattingen variërend van 15.000 tot 48.000 doden.[16]

Een onderzoek in 2007 door de Servische historicus Đuro Zatezalo komt, met gebruikmaking van 17 archieven, op een dodental van ruim 40.000.[17] Het betrof 38.000 Serviërs, 2.000 Joden, 88 Kroaten en 27 overigen. Hiervan ongeveer 32.000 in Jadovno-Velebit en 8.000 op het eiland Pag. De namen van 10.502 geïdentificeerde slachtoffers zijn bekend, waaronder 1029 kinderen en 55 Servisch-orthodoxe priesters.[18] Het totaal aantal omgebrachte Servische priesters zou 73 bedragen, een derde van het aantal dat in het gebied van de NDH werkzaam was.[19]

Een onderzoek in 2009 vanuit de database van het Museum van Genocide-slachtoffers in Belgrado, komt op een aantal slachtoffers van 15.300–15.900 (Gospić, Jadovno en Pag).[20] Volgens de Kroatische speleoloog Božićević ligt op de bodem van de Sara-put een laag botten van 4x6 meter en 1,35 meter dik. Volgens hem zou het aantal slachtoffers daarom minder bedragen dan enkele tienduizenden.

Na de oorlog werd het terrein van de kampen niet onderzocht. De ravijnen waarin lichamen lagen waren diep, van sommige werd de bodem in opdracht van de communistische autoriteiten van Joegoslavië bedekt met cement, aarde en takken. Enkele plekken met botten van slachtoffers werden ontdekt en blootgelegd in de jaren '80, maar ze zijn waarschijnlijk niet allemaal gevonden.[21] Door het achterwege blijven van systematisch onderzoek gedurende tientallen jaren na de oorlog, wordt het niet meer mogelijk geacht om het verschil tussen de lage en hoge schattingen van het aantal slachtoffers te verkleinen.[22]

Herdenkingsbijeenkomsten worden sinds 2009 op 24 juni georganiseerd door de Servisch-nationale raad, vertegenwoordigers van de Joodse gemeenschap in Kroatië en plaatselijke anti-fascisten. Een monument werd in 1975 geplaatst maar in 1990 voorafgaand aan de Joegoslavische oorlogen vernield. Een replica werd in 2010 geplaatst maar was binnen 24 uur verdwenen.[23] De locatie van het Jadovno-kamp is wat moeilijk te vinden.[24] Van het Slana-kamp op Pag resteert nog een stenen muur.[25]

In juni 2011 werd te Banja Luka een Jadovno-conferentie gehouden, waar onderzoekers, overlevenden en nabestaanden presentaties hielden en informatie uitwisselden. Deelnemers waren Serviërs en Joden maar (vrijwel) geen Kroaten.[26]

• Cohen, Philip J., Serbia's Secret War: Propaganda and the Deceit of History. Texas A&M University Press, College Station, Texas (1996). ISBN 978-0-89096-760-7.
• (hr) Geiger, Vladimir (2011) . Ljudski gubici Hrvatske u Drugom svjetskom ratu koje su prouzročili "okupatori i njihovi pomagači"; Brojidbeni pokazatelji (procjene, izračuni, popisi) 43 (3): 699–749 .
• Glenny, Misha; The Balkans (1804-2012); Granta, Londen (2012); ISBN 9781 78378 4523
• Israeli, Raphael, The Death Camps of Croatia: Visions and Revisions, 1941–1945. Transaction Publishers, New Brunswick, New Jersey (2013). ISBN 978-1-4128-4975-3.
• Mojzes, Paul, Balkan Genocides: Holocaust and Ethnic Cleansing in the 20th Century. Rowman & Littlefield, Lanham, Maryland (2011). ISBN 978-1-4422-0665-6.

Zie de categorie Jadovno concentration camp van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.