Xia-dynastie

In de Chinese historische traditie volgt de Xia-dynastie op de periode van de Vijf Oerkeizers. Er zijn zeventien namen van koningen overgeleverd. Voor het eerst in de Chinese traditie is er sprake van erfopvolging (waarbij een zoon zijn vader opvolgde). Er bestaan verschillen in de datering van de Xia:

• Volgens de traditionele Chinese chronologie (die teruggaat op berekeningen van Liu Xin, 46 v.Chr. - 23 n.Chr.) regeerde de Xia-dynastie 439 jaar, tussen 2205 en 1766 v.Chr.
• Volgens de Bamboe-annalen regeerde de Xia 431 jaar, tussen 1989 en 1558 v.Chr.
• Volgens de door Wang Guowei eind 19e eeuw gereconstrueerde versie van de Bamboe-annalen regeerde de Xia 471 jaar, tussen 1994 en 1523 v.Chr.
• In de Chinese archeologie gebruikt men een minder nauwkeurige datering: de periode tussen de 21e en de 16e eeuw, waarvan de Erlitoucultuur het tijdvak tussen de 19e en de 16e eeuw omvat.
• Het Xia Shang Zhou Chronologie Project, een in 1996 door de regering van de Volksrepubliek China officieel ingestelde commissie gaf in 2000 als data voor Xia 2070 en 1600 v.Chr. Dit zou de standaard moeten worden voor zowel schoolboeken als wetenschappelijke werken, maar het eindrapport is nooit verschenen.

Het gebied dat met de Erlitou-cultuur in verband wordt gebracht. In rood zijn de belangrijkste Erlitoucultuur opgravingen aangegeven. De in de tradities genoemde hoofdsteden van de Xia zijn zwart aangegeven (naar K.C. Chang, The Archaeology of Ancient China, p. 319).

Het machtsbereik van de Xia dynastie volgens de traditionele Chinese geschiedschrijving (en tot op heden gevolgd in werken die geen onderscheid maken tussen archeologische cultuur en politieke eenheid.)

Door Chinese archeologen wordt een archeologische vindplaats te Erlitou (bij Luoyang in Henan) gezien als een centrum van de Xia-dynastie. Zij zijn hiervan overtuigd door een combinatie van drie factoren:

• Deze plaats lag midden in het gebied dat de traditionele Chinese geschiedschrijving in verband bracht met de Xia-dynastie.
• Verder werden de vondsten gedateerd tussen 1900 en 1500 v.Chr. en pasten daarmee binnen de traditionele chronologie van de Xia dynastie.
• Ten slotte omvatte de invloedssfeer van deze cultuur een uitgestrekt gebied. De archeologische vondsten binnen dit gebied waren eenvormig, zodat men concludeerde dat er sprake moest zijn geweest van een machtige staat binnen dat gebied.

Bij westerse historici blijft scepsis bestaan. De archeologie kan het bestaan van de Xia-dynastie pas met zekerheid aantonen als er schriftelijke bronnen uit die tijd zijn gevonden. Ook is er kritiek op de methode die Chinese archeologen hebben gebruikt: de plaats van de opgravingen en de analyse van de archeologische vondsten van Erlitou werden beïnvloed door de overgeleverde tradities. Vervolgens werden die resultaten weer gebruikt om de juistheid van de overgeleverde tradities aan te tonen. Op die manier werden de archeologische vondsten ondergeschikt gemaakt aan de veel later geschreven bronnen. Toch betekent die kritiek niet dat westerse wetenschappers het bestaan van de Xia-dynastie a priori verwerpen. De traditioneel overgeleverde lijst van Shang-koningen bleek achteraf te kunnen worden bevestigd door archeologische vondsten. Dit kan ook gelden voor de overgeleverde lijst van Xia-heersers.

De Shang maakten in hun orakelbotinscripties geen enkele melding van de Xia. De eerste vermeldingen stammen uit de late Zhou-tijd. Mogelijk wilden de Zhou hun macht legitimeren door een relatie te leggen met een staat die in het verleden op een of andere manier met de Shang had geconcurreerd. Over de vraag of dit een feitelijke staat of een fictief rijk was geweest verschillen de meningen:

• Volgens Kwang-chih Chang (K.C. Chang), archeoloog en specialist op het terrein van de Chinese pre-historie, had de Xia-staat daadwerkelijk bestaan. Xia was echter geen voorganger van de Shang, zoals in de traditionele geschiedschrijving werd gesteld, maar een staat die gelijktijdig met Shang bestond. Mogelijk hebben Xia en Shang elk een tijdlang de hegemonie uitgeoefend over de tienduizend staten (萬國, wan guo). Deze term werd in de traditionele geschiedschrijving gebruikt voor de in dorpen geordende agrarische gemeenschappen gedurende de laatste periode van de pre-dynastieke tijd. Van al die staten zijn in latere bronnen alleen gebeurtenissen uit Xia en Shang opgetekend. Verder zijn deze bronnen volledig samengesteld door de Zhou. Hun redenen om alleen iets over die en niets over andere staten te vermelden blijven onbekend.
• Volgens Sarah Allan, Amerikaans sinologe en gespecialiseerd in Chinese mythologie heeft Xia als staat nooit bestaan. Het ging om een, allengs steeds minder begrepen restant van een mythe van de Shang. Die beschouwden de Xia als een mythische schaduwwereld, het omgekeerde van de werkelijke wereld. Zo associeerden de Shang hun eigen, werkelijke wereld met de zon (mythe van de tien zonnen), het oosten (zonsopgang) en het leven. De Xia werden door hen verbonden met een onderwereld, met de dood, met het westen (zonsondergang) en met water, inclusief daarin levende schepselen zoals draken en schildpadden. Deze mythische Xia werden later door Zhou beschouwd als een reële staat die ooit door de Shang was overwonnen. Die overwinning was voor de Zhou een historische legitimatie om op hun beurt de macht over te nemen van de Shang. Dit werd vervolgens door de Zhou gerechtvaardigd door het concept van het Hemels Mandaat, dat zij ontvingen toen zij de macht overnamen van de Shang, net zoals de Shang dat zouden hebben ontvangen toen zij de macht overnamen van de Xia.

Geïdealiseerd portret van Yu de mythische stichter van de Xia-dynastie, compleet met rituele hoofdkap, die sinds de tijd van de Strijdende Staten diende als symbool voor de uitoefening van macht).

De westerse scepsis over het bestaan van de Xia-dynastie werd nog verstrekt doordat Yu (禹), de stichter van de Xia-dynastie in de traditionele geschiedschrijving wordt omschreven als een cultuurheld met mythische eigenschappen. Yu zou zijn geboren uit Gun, toen die na zijn executie was veranderd in een rots. Volgens de Shiji wist hij met bijna bovenmenselijke toewijding en doorzettingsvermogen het gevaar van overstromingen te weren door persoonlijk te zorgen voor een betere afwatering van de rivieren en niet door het verhogen van dijken zoals zijn voorganger Gun deed. Shun, de toenmalige heerser, was zeer onder de indruk van deze werkzaamheden en toewijding en benoemde hem tot zijn opvolger.

De betekenis van 禹, het karakter dat de naam van Yu weergeeft is onbekend. Volgens de Shuowen jiezi (說文解字), een woordenboek uit de 2e eeuw na Chr. werd er reptiel mee bedoeld. Dit paste bij de belangrijke rol van water in de overgeleverde verhalen over Yu. Ook de betekenis van het karakter 鲧 (Gun, grote vis), de naam van de mythische vader van Yu, had met water te maken. Mogelijk waren zowel Gun als Yu oorspronkelijk watergoden met de gedaante van een dier en waren zij afkomstig uit de regio van de Jangtsekiang. Deze plaatselijke mythen werden in de geschiedschrijving tijdens de Han-dynastie samengevoegd en 'gerationaliseerd' als activiteiten ter bestrijding van overstromingen. Die bestrijding vond plaats binnen een naar het verleden toe geprojecteerd keizerrijk, dat op dezelfde wijze was georganiseerd als het rijk van de Han dynastie. Gun en Yu verloren zo hun goddelijke status en werden teruggebracht tot functionarissen in dienst van de keizer. Zij kregen dezelfde status als ambtenaren in de 2e eeuw v.Chr.

In de latere historiografie werd Yu gezien als een van de Drie Volmaakte Koningen (三王, san wang), Hij diende als voorbeeld voor latere functionarissen vanwege zijn toewijding en doorzettingsvermogen. Dit waren twee karaktereigenschappen die binnen de confucianistische traditie zeer werden gewaardeerd, waardoor zij in de traditionele, exemplarische biografieën van Yu zo sterk werden benadrukt.

De belangrijkste bronnen voor de traditionele geschiedenis van de Xia zijn de Shiji, de Shujing (Boek der documenten) en de Bamboe-annalen. De overgeleverde heerserslijst bestaat uit de namen van zeventien koningen, verdeeld over veertien generaties.

De laatste heerser

Koning Jie gewapend met een dolk-bijl (symbool van onderdrukking) en zittend op twee hofdames (symbool van machts-misbruik).
Afdruk van reliëf uit graftombe van de Wu-familie, Jiaxiang, Shandong, 150 na Chr.

Van Jie, de laatste heerser van de dynastie, werd gezegd dat hij een verdorven koning was. Dit paste geheel binnen de door Zhou geïntroduceerde doctrine van het Hemels Mandaat en de dynastieke cyclus. Hierbij was de laatste vorst door zijn incompetentie steeds oorzaak van de val van zijn dynastie. De wreedheden van Jie zijn in de traditionele geschiedschrijving zo breed uitgemeten dat zijn naam 桀 (jié) uiteindelijk een synoniem werd voor wreedheid.

Jie werd onttroond door Tang, de leider van het Shangvolk en stichter van de Shang-dynastie. Hij zou Jie hebben verslagen in de Slag van Mingtiao (鳴條之戰, mingtiao zhizhan). Volgens de Shiji moet de veldslag, zelfs op grote afstand hebben geklonken als een donderbui. De Franse sinoloog Marcel Granet (1884 – 1940) stelde echter dat de traditionele overlevering van Jie was gebaseerd op die van de laatste Shangkoning. Een aantal wandaden die Jie zou hebben begaan, zoals de aanleg van het vleesbos en het wijnmeer zijn door de traditie ook toegeschreven aan Zhou (紂), de laatste heerser van de Shang-dynastie en dus volgens de doctrine van het Hemels Mandaat eveneens verdorven. David Nivison (1923-2014), een Amerikaanse sinoloog en gespecialiseerd in de Bamboe-annalen beschouwt Jie dan ook als een bedenksel van de latere Chinese historiografie en laat de Xia-dynastie eindigen met Fa.

Lijst van heersers volgens de Shiji en de Bamboe-annalen. De traditionele chronologie is die volgens de 'Hoofdlijnen en details in de doorlopende spiegel' (Tongjian gangmu, 通鑑綱目) door Zhu Xi (1130-1200). Hoewel de chronologie door de jaartallen zeer exact lijkt, is in beide gevallen slechts sprake van een pseudo-chronologie, gebaseerd op speculatief-kosmische berekeningen en niet op feitelijke gebeurtenissen.