Belgische excuses aan Congo

Begin jaren 2000 vond in België een parlementaire onderzoekscommissie plaats die tot doel had de precieze omstandigheden waarin Patrice Lumumba werd vermoord en van de eventuele betrokkenheid daarbij van Belgische politici vast te stellen. Op 16 november 2001 werd het verslag van de commissie uitgebracht.[1] Er werd onder andere geconcludeerd dat België een "morele verantwoordelijkheid" droeg bij de moord op Lumumba. Commissievoorzitter Geert Versnick drong aan op excuses aan de familieleden van Lumumba, en Agalev en Ecolo drongen verder aan op schadevergoedingen die de Congolese bevolking ten goede zouden komen.[2] In 2002 bood toenmalig eerste minister Guy Verhofstadt (VLD) namens België excuses aan voor de betrokkenheid van Belgen bij de moord in 1961 op Patrice Lumumba, de eerste premier van het onafhankelijke Congo.[3] Minister van buitenlandse zaken Louis Michel (MR) legde op 5 februari 2002 een verklaring af in de Kamer van volksvertegenwoordigers waar hij excuses namens de Belgische regering heeft aangeboden aan de families Lumumba, Mpolo, en Okito, en de Congolese bevolking. Michel sprak evenwel niet over "morele verantwoordelijkheid", maar voegde toe dat sommige regeringsleden en andere Belgen duidelijk verantwoordelijk waren voor evenementen die leidden tot de dood van Lumumba.[4]

In 2018 huldigde Brussels burgemeester Philippe Close (PS) de Patrice Lumumbasquare in in Brussel.[5][6] Dit plein ligt in de buurt van het Troonplein, waar sinds lang een groot standbeeld van koning Leopold II staat. De verzuchting naar straatnamen van Lumumba bestond reeds langer. Het stadsbestuur van Gent gaf in januari 2018 aan dat het tevens een straat of plein naar Lumumba wil noemen.[7]

Geregeld worden standbeelden van koning Leopold II in België besmeurd of gevandaliseerd. Zo werd het standbeeld van Leopold op het Brusselse Troonplein al meermaals met verf beklad.[8][9]

Een gepland bezoek van koning Filip van België aan het pas vernieuwde AfricaMuseum werd afgelast, "omdat het debat nog altijd loopt".[10][11][12][13] Het museum werd in 1897 opgericht door koning Leopold II[13] als koloniale tentoonstelling in de marge van de Wereldtentoonstelling van 1897 in Brussel. Leopold II was op dat moment Souverein en privé-eigenaar was van de Onafhankelijke Congostaat, waarbij in Congo een schrikbewind werd gevoerd.

In augustus 2018 kwam het op Pukkelpop tot een incident waarbij racistische koloniale gezangen weerklonken onder enkele festivalgangers.[14] Dit incident werd politiek veroordeeld. De zangers werden door het openbaar ministerie verplicht om de Holocaustmuseum van de Dossinkazerne in Mechelen te bezoeken.[15]

Van november 2018 tot januari 2019 werd op Canvas de docureeks Kinderen van de kolonie uitgezonden.

Nadat de VN-expertencommissie Experts on People of African Descent in februari 2019 een rapport publiceerde dat aangaf dat excuses voor het koloniale verleden aangewezen zouden zijn,[16][3] toonden verschillende politici zich bereid het debat hierover te voeren.[17]

Eerste minister Charles Michel (MR) vond het rapport "heel vreemd".[18] Louis Michel, de vader van premier Michel, noemde Leopold II in 2010 nog "een held met ambitie voor een klein landje als België".[19][20][21][22][23][24][25] De kritiek van de experten op het vernieuwde AfricaMuseum vond minister van Ontwikkelingssamenwerking Alexander De Croo (Open Vld) eveneens "erg vreemd".[26]

Vlaams Parlementslid Sabine de Bethune (CD&V), zelf geboren in Leopoldstad in Belgisch-Congo, diende een resolutie in om na de federale parlementsverkiezingen van 26 mei 2019 van start te gaan met historisch onderzoek naar de wandaden van de Belgische kolonisator in Congo. Oppositiepartijen Groen, Ecolo en sp.a drongen daar reeds langer op aan.[17]

Regeringspartij Open Vld gaf aan excuses te willen overwegen na de federale parlementsverkiezingen van 26 mei 2019.[27]

N-VA-voorzitter Bart De Wever pleitte in een uitzending van het Eén-debatprogramma De Zevende Dag voor een "historisch pardon" en gaf daarbij aan "naar het staatshoofd te kijken", vanwege de band tussen Congo en Leopold II.[28][29][30]

Na de gemeenteraadsverkiezingen van 14 oktober 2018 werd in de Brusselse gemeente Ganshoren Pierre Kompany (cdH) benoemd de eerste zwarte burgemeester van België. In het debatprogramma C’est pas tous les jours dimanche op RTL-TVI pleitte Kompany, die in Belgisch-Congo werd geboren, voor excuses namens België aan de Congolezen. In hetzelfde programma gaf MR-volksvertegenwoordiger Richard Miller aan "in eigen naam" een voorstander te zijn.[29]

De Congolese bisschop Laurent Monsengwo Pasinya stelde in een interview met Terzake dat er "belangrijker zaken" zijn in Congo dan koloniale excuses, "zoals de ontwikkeling van het land", zo zei hij.[31]

De gemeenteraad van Dendermonde besloot in maart 2019 om de Leopold II-laan in de stad te hernoemen tot Leopoldlaan.[32][33]

In april 2019 werd in Vlaanderen bij de bevolking gepeild naar de mening van de burger over mogelijke excuses aan Congo. Dit gebeurde in de marge naar een peiling van VRT, RTBF, De Standaard en La Libre Belgique naar de kiesintenties voor de verkiezingen van 26 mei 2019. Men peilde naar de mening van de respondenten over volgende stelling: "België moet aan Congo officiële excuses aanbieden voor misdaden begaan tijdens de koloniale periode." 51% van de respondenten verklaarde zich akkoord met deze stelling, 32% was tegen.[34]

59 jaar na de Congolese onafhankelijkheid bood eerste minister Charles Michel (MR) op 4 april 2019 in de Kamer van volksvertegenwoordigers namens België excuses aan de enkele honderden metissenkinderen. Metissenkinderen zijn kinderen van Belgische kolonialen en Congolese moeders, die bij de onafhankelijkheid van Belgisch-Congo en Ruanda-Urundi naar België werden ontvoerd.[35] De Belgisch-Rwandese muzikant Jean Bosco Safari is een van hen.

Kamervoorzitter Siegfried Bracke (N-VA) hield voorafgaand aan de excuses een redevoering waarin hij een historische achtergrondschets gaf van het verhaal van de metissenkinderen. Vervolgens nam eerste minister Charles Michel het woord. In het halfrond werden zijn excuses onthaald op applaus, zowel onder de volksvertegenwoordigers als onder het publiek. Na diens tussenkomst met de excuses werd de zitting van de Kamer tijdelijk geschorst, waarna er in een commissiezaal van de Kamer een ontmoeting volgde van de Kamervoorzitter en de eerste minister met metissenkinderen en Congokenners.

Tijdens de ceremonie waren heel wat metissenkinderen aanwezig op de publiekstribune. Ook diverse Congo-kenners waren aanwezig, zoals de oud-VRT-journalisten William Van Laeken en Walter Zinzen.

Deze excuses waren het resultaat van verschillende parlementaire resoluties in onder meer het Vlaams Parlement, de Senaat en de Kamer van volksvertegenwoordigers.

Deze excuses kregen ook in het buitenland persaandacht. Het nieuwsbericht werd onder meer opgepikt door de BBC,[36] The Guardian,[37] The Irish Times,[38] het CNN,[39] The New York Times,[40], Le Figaro,[41] de NOS[42] en de NRC.[43]

• Belgisch Congo
• Gruweldaden in Congo-Vrijstaat
• Leopold II van België
• Onafhankelijke Congostaat

Zie de categorie Atrocities of the Congo Free State van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.