Tramlijn Utrecht - Vreeswijk

De lijn was bedoeld als versnelling van de sinds 1870 bestaande stoombootdienst van de Reederij 'Vereeniging' (RV) tussen de drie plaatsen. De eerste exploitant, de IJsel Stoomtramweg-Maatschappij (IJSM), hanteerde in eerste instantie een drieklassensysteem. De lijn was aanvankelijk geen succes en daarom verpachtte de IJSM de exploitatie al in 1886 aan de RV. Twee jaar later werd de lijn geheel overgenomen door de RV en ingebracht in de Stoomtram- en Bargedienst 'Vereeniging' (SBV) te Jutphaas. Nog steeds waren de inkomsten matig en rond 1893 werd de stoomtram vervangen door een paardentram, aangezien dit voordeliger was. De naam van de SBV werd daarbij veranderd in Tram- en Bargedienst 'Vereeniging' (TBV).

Voor de aanleg van tramlijn 1 van de Gemeentetram Utrecht was het noodzakelijk dat de rails van de tram Utrecht - Vreeswijk werden verwijderd over de Catharijnesingel wegens de afwijkende spoorwijdte. Vanaf 11 december 1905 werd begonnen met dit werk. Hierdoor verviel het traject tussen station Utrecht NRS (na 1909 Centraal Station geheten) en de Westerkade.[1] Over het algemeen werd een uurdienst gereden met twee trams, bestaande uit twee tot drie wagens en getrokken door twee paarden.

Op 17 augustus 1923 werd de paardentram vervangen door de tractortram. Hierbij reed een bus tussen Utrecht CS en de Westerkade, waar het paardentramrijtuig achter de bus werd gehangen. Vervolgens ging het geheel als tractortram naar Vreeswijk. Vanaf daar reed de autobus solo verder naar Vianen.

In de jaren twintig kreeg de tram concurrentie van verschillende wilde busdiensten, tot wel zes aan toe, onder meer van Van de Wijngaard.[2] Op 1 januari 1929 reed de tractortram voor het laatst en ging de tram verder als bus. De TBV veranderde opnieuw van naam, nu in N.V. Autobusdiensten 'Vereeniging' (AV), en werd in 1942 een der participanten in de vervoermaatschappij De Twee Provinciën.

In 1983 kregen de voormalige dorpen Jutphaas en Vreeswijk, inmiddels opgegaan in de satellietstad Nieuwegein, door middel van de Utrechtse sneltram opnieuw een tramverbinding met Utrecht.

Rijtuig 1 van fabrikant Herman de Groot ter hoogte van het eindpunt in Vreeswijk.

Hier bestond het reizigersmaterieel, gebouwd door Herbrand te Keulen, uit stoomtramrijtuigen voor 1e/2e en geheel 2e klasse (vijf stuks uit de IJSM-serie 1-25 uit 1882-1885) en voor 3e klasse (twee stuks, de afwijkende 26 en 27 uit 1885). Deze zeven rijtuigen gingen in 1888 over naar de RV / SBV. Na de overgang van stoomtram- naar paardentramexploitatie in 1893 verkocht de TBV de zeven rijtuigen aan de Tweede Noord-Hollandsche Tramweg-Maatschappij als 13-19. Wagen 18, een van de twee voormalige 3e klasse-rijtuigen, brandde in Amsterdam in 1895 uit. De overige rijtuigen bleven tot 1932 in gebruik.[3]

Van het paardentrammaterieel is niet alles bekend. In elk geval werden de open paardentramwagens 156 en 157 van de Rotterdamsche Tramweg Maatschappij overgenomen. Later kwamen ook rijtuigen van de Stichtse Tramway Maatschappij, de tramlijn Utrecht - Zeist en de rijtuigen 216, 569 en 603 uit de collectie Amsterdamse paardentrams, toen de Amsterdamse lijn 12 werd geëlektrificeerd.[4] In 1922 werden voor dit trambedrijf de wagens 103 en 253 aangekocht uit de grote vloot van Amsterdamse paardentrams,[5] ofschoon andere bronnen dit ontkennen.[6]

Bij het begin in december 1883 reden dagelijks 11 retourritten met een rijtijd van 50 minuten enkele reis. In 1888 werden 10 retourritten uitgevoerd tussen Utrecht en Vreeswijk. Op zon- en feestdagen werd daarnaast in de avond een extra rit aangeboden. In de gecombineerde paardentram- en bootdienstregeling van 1912 reden 15 paardentrams dagelijks heen- en weer tussen de Westerkade en Vreeswijk, waar aansluiting werd geboden op een omnibus naar Vianen.[6]

• In de overgang van wegdek naar brug van de Jeremiebrug was tot aan de verplaatsing van de brug in 2012 nog een paar centimeter van het voormalige tramspoor te zien.

	Utrechtse tram
Sneltramlijnen: Sneltram Utrecht - Nieuwegein - IJsselstein · Uithoflijn Trammaterieel: Zwitserse trams · Weense trams (afgevoerd) · Spaanse trams (Urbos; in aanbouw) Voormalige tramlijnen: Paardentram · Elektrische stadstram Utrecht (lijn 1 · 2 · 3 · 4 · 5) · Stadstram Amersfoort · Houten Voormalige interlokale tramlijnen: Utrecht - Zeist · Amersfoort - Arnhem · Utrecht - Vreeswijk · Oudewater - Papekop · Soest - Baarn · Den Dolder - Soesterberg