Stalbrand

Een stalbrand gebeurt wanneer een stal voor de huisvesting van vee in brand vliegt en geheel of gedeeltelijk wordt verwoest. Hierbij kunnen de aanwezige dieren om het leven komen en schadelijke stoffen vrijkomen, naast financiële en materiële schade voor de eigenaars en omwonenden.

Wake bij De Knorhof in Erichem, in juli 2017 verwoest door een stalbrand.

België

Problematiek

Volgens Prevent Agri wordt er nog te weinig rekening gehouden met stalbranden in België. Vaak zijn er geen brandblusapparaten aanwezig en andere veiligheidsmaatregelen blijven dikwijls achterwege omdat dit de veebedrijven veel geld kost en men in de boekhouding geen oog heeft voor mogelijke ongelukken. Er is ook geen betrouwbare ongevallenstatistiek beschikbaar, omdat registratie ervan niet verplicht is voor bedrijfsleiders, alleen voor werknemers.[1]

Vlaams Parlementslid Hermes Sanctorum (destijds lid van Groen!) vroeg op 10 mei 2011 aan Vlaams minister-president Kris Peeters, tevens Vlaams minister van landbouw, hoeveel stalbranden er de afgelopen jaren waren gebeurd en hoeveel dieren daarbij waren omgekomen, en of, en zo ja hoe, de minister van plan was hiertegen maatregelen te nemen. Peeters antwoordde in juni dat er tussen 1 mei 2006 en 1 mei 2011 in heel België 143 stalbranden waren geweest, waarvan er in 62 gevallen dieren omkwamen. Het dodental bedroeg 192.862 dieren, waaronder 27.851 varkens, 196 runderen, 164.000 pluimvee (geschat/afgerond, vooral kippen), 8 paarden, 7 geiten en enkele konijnen. Van alle branden in België was ongeveer 4% een stalbrand, die meestal werd veroorzaakt door elektriciteit, oververhitting of kortsluiting van machines. Het Koninklijk Besluit van 19 december 1997 regelt de brandveiligheid van gebouwen; hier is op 15 augustus 2009 bijlage 6 aan toegevoegd die de brandveiligheid van industriële gebouwen regelt, waaronder gebouwen die dienen voor het bedrijfsmatig houden van dieren. Bijlage 6 bevat strengere brandveiligheidsmaatregelen dan daarvoor, maar geldt alleen voor nieuwbouwstallen; stallen ouder dan 2009 voldeden mogelijk nog niet aan de nieuwe veiligheidseisen. Peeters rondde af met het noemen van enkele potentiële veiligheidsvoorschriften, maar zei dat brandveiligheid een federale bevoegdheid was (en de Vlaamse overheid dus geen extra maatregelen mocht nemen).[2]

Grote stalbranden

Vermeld worden branden waarbij meer dan 1000 dieren omkwamen.

Canada

Problematiek

De Canadian Coalition for Farm Animals evalueerde dat er tussen januari 2015 en oktober 2018 610.000 boerderijdieren waren gestorven in branden, waaronder 5.000 koeien, 13.000 kalkoenen, 82.000 varkens en 450.000 kippen. Nationale statistieken over de oorzaak van de branden worden niet bijgehouden, maar de provincie Ontario rapporteerde dat 40 procent van de stalbranden waarbij de oorzaak kon worden vastgesteld te wijten was aan de verslechtering van elektrische systemen, hetgeen ernstig kan zijn in een omgeving waar veel stof, vochtigheid en corrosieve gassen voorkomen.[8] De bouwbesluiten in verscheidene provincies vereisen momenteel niet dat stallen branddetectors en alarmsystemen hebben. De provincies baseren hun eigen besluiten op de National Farm Building Code van de National Research Council. Een nieuwe versie van de code is voorzien voor 2020, maar deze bevat mogelijk geen extra veiligheidsmaatregelen, omdat stallen worden gezien als "laagbezette" gebouwen. Hoe het ook zij, alleen nieuwe bouwwerken moeten aan de nieuwe normen voldoen.[9][10][11][12][13] Daarnaast worden brandveiligheidsvoorschriften opgenomen in de vrijblijvende praktijkrichtlijnen die de National Farm Animal Care Council publiceert; deze worden vaak toegepast door producenten.[14]

Sterfgevallen van dieren trekken, behalve de lokale pers, meestal weinig aandacht van de media, tenzij het gaat om huisdieren of paarden.[9]

Grote stalbranden
Stalbrand in Manitoba in 2008.

Vermeld worden branden waarbij meer dan 1000 dieren omkwamen.

  • 13 maart 2015: 100.000 kippen omgekomen in Saint-Bernard-de-Michaudville, Quebec.[15]
  • 25 maart 2015: 2.200 varkens omgekomen in Kola, Manitoba.[16][17]
  • 17 april 2015: 3.000 varkens omgekomen in Sainte-Anne-des-Chênes, Manitoba.[18]
  • 6 september 2015: 22.000 kippen omgekomen in Zorra, Ontario.[19]
  • 27 december 2015: 3.000 varkens omgekomen in Plessisville, Quebec.[20]
  • 2 januari 2016: 50.000 eenden omgekomen in Racine, Quebec.[21]
  • 8 februari 2016: 6.500 kippen omgekomen in Sainte-Famille, Quebec.[22]
  • 17 maart 2016: 4.000 eenden omgekomen in Saint-Camille, Quebec.[23]
  • 27 september 2016: 45.000 omgekomen in Busby, Alberta.[24]
  • 16 november 2016: 27.000 hennen omgekomen in Terrebonne, Quebec.[25]
  • 17 januari 2017: 17.000 kippen omgekomen in Shefford, Quebec.[26]
  • 1 februari 2017: 4.000 varkens omgekomen in Plympton–Wyoming, Ontario.[27]
  • 10 augustus 2017: 4.000 varkens omgekomen in Watford, Ontario.[28]
  • 4 december 2017: 4.000 hennen omgekomen in Elgin, Quebec.[29]
  • 11 april 2018: 14.000 kuikens omgekomen in Port Coquitlam, Brits-Columbia.[30]
  • 27 mei 2018: 3.000 varkens omgekomen in de buurt van Otterville, Ontario.[31]
  • 5 juni 2018: 12.000 varkens omgekomen in Rosetown, Saskatchewan.[32]
  • 29 juni 2018: 60.000 hennen omgekomen in Rivière-Héva, Quebec.[33]
  • 15 oktober 2018: 30.000 kippen omgekomen in Sheffield Mills, Nova Scotia.[34]
  • 11 december 2018: 1.300 varkens omgekomen Quinte West, Ontario.[35]

Duitsland

Grote stalbranden

Vermeld worden branden waarbij meer dan 1000 dieren omkwamen.

  • 15 maart 2017: 300 schapen, 500 lammetjes, 80 koeien en 6 paarden omgekomen in Elpersbüttel nadat een boerenzoon in de stal met vuur speelde. Door rook vergiftigde dieren in een aangrenzende stal moesten waarschijnlijk ook geruimd worden.[36]
  • 8 juni 2017: 8.000 kalkoenen omgekomen in Borken, vlak bij het Nederlandse Aalten.[37]

Nederland

Problematiek
De Knorhof brandde juli 2017 af.

Oorzaken en gevolgen

Veestallen zijn vaak zeer brandgevaarlijk door de aanwezigheid van stof, stro en mestgassen, terwijl staldaken vaak gemaakt zijn van licht ontvlambaar pur-schuim, zodat een brand snel kan verspreiden.[38] Luchtwasinstallaties, die de overheid in 2012 bij veel veebedrijven verplicht stelde om de ammoniakuitstoot terug te dringen, zijn vanwege de elektriciteit brandgevaarlijk.[39] Het luchtventilatiesysteem van luchtwassers kan een brand bovendien verder aanwakkeren.[38] Ook het feit dat de dieren vaak nergens heen kunnen vluchten voor brand en kippen van zichzelf erg brandbaar zijn, verhoogt het risico op een fatale afloop.[40] De fikse toename van het aantal megastallen van 2005 tot 2013, waarin branden moeilijker geïsoleerd en geblust kunnen worden, zorgt voor een verdere toename van het aantal slachtoffers.[41] Tussen 2006 en 2011 zijn er door al deze factoren in Nederland ruim een miljoen dieren omgekomen in stalbranden.[42] Vaak zijn dieren die een stalbrand overleven zodanig vergiftigd door rook dat ze alsnog geruimd moeten worden.[39][43]

Veiligheidsmaatregelen en overheidsbeleid

Door een gebrek aan veiligheidsmaatregelen en door de overheid hiervoor opgestelde voorschriften, gaan er veel staldieren dood die gered hadden kunnen worden. Dit kan bijvoorbeeld door vluchtroutes, sprinkler- en brandmeldinstallaties te installeren.[38][44] Sommige veehouders doen dit echter niet, omdat het vaak veel geld kost[41][45] en niet verplicht is.[38][42] Dieren hadden volgens het Bouwbesluit anno 2011 dezelfde status als bijvoorbeeld kantoorspullen en machines en verdienden geen extra bescherming.[42]

De Nederlandse overheid stelde daarop, samen met boeren, verzekeraars, brandweer en De Dierenbescherming,[38] het Actieplan Stalbranden 2012–2016 in werking 'om de hoeveelheid stalbranden en dierlijke brandslachtoffers fors te verminderen'.[41] Het Bouwbesluit werd gewijzigd in 2012[46] en opnieuw in 2014: zo moesten nieuwe stallen voortaan worden gebouwd met brandwerende materialen en brandcompartimenten en moest er bluswater aanwezig zijn.[41] Het actieplan leek echter niet te werken: het aantal stalbranden en dierlijke slachtoffers nam nog verder toe.[41][47] De nieuwe brandveiligheidseisen golden ook alleen voor stallen gebouwd na 2014; oudere stallen (15.500 van de ongeveer 16.550) bleven even onveilig, en in de periode 2014–2017 vonden branden vooral plaats in stallen gebouwd vóór 2014.[38][44][47]

Ook voor de nieuwe stallen was een brandmelder, sprinkelinstallatie of nooduitgang voor dieren anno 2017 nog steeds niet verplicht.[38] Onder meer stichting Wakker Dier en de Partij voor de Dieren pleitten daarom in juli 2017 voor nog strengere maatregelen en verplichtingen.[38] Een motie daartoe van Esther Ouwehand (PvdD) en Dion Graus (PVV) werd echter verworpen door een Kamermeerderheid van VVD, D66, CDA, CU en SGP.[41] Boerenbelangenorganisatie LTO Nederland was tegen verplichte sprinklerinstallaties, omdat deze onvoldoende getest zouden zijn en te duur, vooral voor kleinere bedrijven, en omdat in de meeste stallen toch nooit brand kwam. LTO was ervan overtuigd dat stallen veiliger waren geworden sinds de introductie van het actieplan, maar vroeg zich af waarom desondanks het aantal stalbranden en slachtoffers was toegenomen.[39]

In 2018 werd het Actieplan Brandveilige Veestallen 2018-2022 uitgebracht, een vervolg op het Actieplan Stalbranden 2012-2016.[48] In het nieuwe actieplan ligt het accent op het verbeteren van de brandveiligheid in bestaande stallen. De actiegroep Varkens in Nood maakte bezwaar tegen de vrijblijvendheid van de voorgestelde maatregelen en pleitte voor extra wettelijke eisen.[49]

Vanaf 2009 ontwikkelden de Nederlandse uitvinders Peter Berlang en Sjaam Hira in samenwerking met brandweer Zuid-Oost Nederland en de Wageningen Universiteit het kabelsysteem Stable Safe. Omdat de brandweer er vaak twintig minuten over doet om een stal te bereiken, terwijl de dieren al binnen tien minuten dood kunnen zijn, kunnen ze met dit systeem automatisch naar buiten vluchten zodra er brand is. Zodra vuur wordt gedetecteerd, klappen alle schotten en staldeuren open en kan het vee de stalbrand ontsnappen. Het systeem, dat per boerderij zo'n 10.000 tot 20.000 euro kost, werd in 2015 aan de Tweede Kamer gepresenteerd. Bij een test vluchtte 65% van de varkens naar buiten, terwijl de rest op onderzoek uitging. De verwachting was dat bij echt vuur 90% van de varkens zou vluchten. Voor kippen zal het waarschijnlijk echter niet werken, omdat die bij angst plat op de grond gaan liggen.[50] Net als varkens vluchten koeien vaak niet meteen zodra er gevaar dreigt; paarden doen dat wel.[40] De Spoordonkse varkenshouder Kees van der Meijden heeft na een stalbrand in 2013 naar eigen zeggen de 'meest brandveilige stal van Europa' gebouwd met tal van maatregelen tegen noodgevallen, waaronder een vernevelingsinstallatie die beter zou werken dan sprinklers, en leidt varkenshouders op in hoe zij hun beroep zo zorgvuldig mogelijk kunnen uitvoeren.[39]

Bij de enige varkensvleesketen in Nederland met drie sterren van het Beter Leven keurmerk in Echt kwamen in 2016 bij een stalbrand geen varkens om, doordat zij naar buiten konden.[51]

Met ingang van 2020 gebruikt Brandweer Nederland een landelijke eenduidige manier van onderzoek en registratie van (stal)branden, waarbij er per kwartaal gerapporteerd wordt.[52]

Maatschappelijke discussie
Honderden demonstranten hielden op 24 augustus 2017 een wake op de Dam om gestorven dieren te herdenken en dierenleed aan te kaarten met teksten zoals "Stop stalbranden. Verplicht melders en sprinklers in elke stal" en "Bedenk goed welke inkopen je doet".[53][54]

Volgens het Verbond van Verzekeraars waren er in 2015 15, in 2016 26 en in 2017 28 stalbranden waarbij dieren omkwamen.[55] Door de reeks schrikbarend grote stalbranden in 2017, met name in de zomer met als dieptepunt De Knorhof in Erichem, barstte er in Nederland veel maatschappelijke discussie los over brandveiligheid in stallen en dierenwelzijn.[56] Al in januari 2017 was de actiegroep Burning Souls opgericht door Petra Spoor, die verontwaardigd was over het feit dat media vaak meldden dat er 'geen slachtoffers zijn gevallen', maar wel honderden of duizenden dode dieren, alsof dieren geen 'slachtoffers' zijn. De groep houdt wakes bij afgebrande stallen om de omgekomen dieren te gedenken met bloemen, kaarsen en minuten stilte, roept overheden op tot strengere maatregelen en burgers om hun consumptiepatroon diervriendelijker te maken door minder of geen vlees meer te eten.[57][58][59][60] Een soortgelijk initiatief werd genomen door de actiegroep Eyes on Animals na de stalbrand in Oirschot die in april 2016 10.000 varkens het leven kostte.[61]

De Nederlandse Vereniging voor Veganisme reageerde dat het sympathiek is dat er wakes voor verbrande dieren worden gehouden, maar vreemd dat niemand wakes houdt voor de circa 1,24 miljoen dieren die dagelijks in Nederland worden geslacht, en dat elk dood dier betreurenswaardig is, ongeacht de manier waarop het sterft.[62] GeenStijl-blogger Bas Paternotte uitte eind juli 2017 eveneens zijn medeleven met de dode dieren en kritiek op het feit dat de politiek steeds geen strengere maatregelen nam, al bleef hij zelf vlees eten.[63] Varkens in Nood lanceerde een burgerinitiatief voor een algeheel beroepsverbod voor Adriaan Straathof, eigenaar van de Knorhof, dat meer dan 40.000 keer werd getekend, hetgeen betekent dat de Tweede Kamer zich over de kwestie zal moeten buigen. Straafhof had al een beroepsverbod in Duitsland vanwege dierenmishandeling; Varkens in Nood wil dat verbod Europees maken.[64]

Grote stalbranden
Bij de verwoestende brand van juli 2017 kwamen 20.000 varkens om op De Knorhof in het Gelderse Erichem
Bloemen en protest tegen dierenleed in Agelo

Vermeld worden branden waarbij meer dan 1000 dieren omkwamen.

  • 4 mei 2004: 1.600 varkens omgekomen in Wintelre.[65]
  • 2005 in totaal: 149 runderen, 4.054 varkens en 78.000 kippen of kalkoenen omgekomen in 21 branden in heel Nederland.[66]
  • 2006 in totaal: 13 runderen, 1.203 varkens en 294.934 kippen of kalkoenen omgekomen in 21 branden in heel Nederland.[66]
  • 2007 in totaal: 24 runderen, 5.970 varkens en 3.919 kippen of kalkoenen omgekomen in 22 branden in heel Nederland.[66]
  • 2008 in totaal: 760 runderen, 3.856 varkens en 236.292 kippen of kalkoenen omgekomen in veertig branden in heel Nederland.[66][67]
  • 2009 in totaal: 470 runderen, 8.641 varkens en 98.789 kippen of kalkoenen omgekomen in 38 branden in heel Nederland.[66]
  • 2010 in totaal: 181.000 dieren omgekomen in twintig branden in heel Nederland.[68]
  • 2011 in totaal: 319.000 dieren omgekomen in achttien branden in heel Nederland.[69]
  • 2012 in totaal: 120.000 omgekomen dieren omgekomen in elf branden in heel Nederland.[68]
    • 8 augustus 2012: bij twee gelijktijdige maar ongerelateerde branden kwamen meer dan duizend dieren om: in Drempt ruim 700 zeugen en biggen en in Aalten meer dan 300 dieren.[69]
  • 2013 in totaal: 69.000 dieren omgekomen in zeventien branden in heel Nederland.[68]
  • 2014 in totaal: 32.000 dieren omgekomen in veertien branden in heel Nederland.[68]
  • 2015 in totaal: 160.000 dieren omgekomen in heel Nederland, waaronder 4.105 varkens in vijf branden en 129.000 kippen in drie branden.[50][73]
  • 2016 in totaal: 202.000 dieren omgekomen in heel Nederland, waaronder 13.592 varkens in vier branden en 185.000 kippen in vijf branden.[73][74]
  • 2017 in totaal: 231.700 dieren omgekomen in heel Nederland, waaronder 35.352 varkens in elf branden en 196.000 kippen in drie branden.[77][74]
  • 2018 in totaal: 122.000 dieren omgekomen in twintig branden in heel Nederland.[68]
  • 2019 in totaal: 175.000 dieren omgekomen in zeventien branden in heel Nederland, waarvan 100.000 kippen als gevolg van brandstichting.[52]
  • 2020

Verenigde Staten

Problematiek

In een analyse van nieuwsberichten van 2013 tot 2017 kwamen in totaal 2,7 miljoen omgekomen dieren naar voren in 326 stalbranden verspreid over het Amerikaans grondgebied. Dit dodental omvat 2,6 miljoen kippen, 71.300 varkens, 34.200 kalkoenen, 2.600 koeien en 1.100 geiten en schapen.[98][99]

In gevallen waarin de brandoorzaak kon worden vastgesteld, bleken verwarmingsinstallaties de helft van alle oorzaken te zijn; tweederde van de stalbranden geschiedde tussen de maanden oktober en maart, wanneer het weer meestal kouder is. Dit verklaart ook waarom de noordoostelijke en midwestelijke staten de meeste gemelde stalbranden met omgekomen dieren bevatten: New York (31), Pennsylvania (29), Michigan (28), Minnesota (26) en Wisconsin (23). Deze gegevens zijn echter incompleet, omdat veebedrijven niet verplicht zijn om branden waarbij boerderijdieren betrokken zijn te melden.[98][99]

Een van de bouwvoorschriften van de National Fire Protection Association, de NFPA 150, betreft specifiek faciliteiten waarin dieren worden gehouden: stallen, maar ook laboratoria, kennels, dierentuinen en andere. In de meest recente versie (gepubliceerd in augustus 2018) wordt meer nadruk gelegd op agrarische faciliteiten dan in eerdere edities. Naast het aanbevelen van detectiesystemen die bij de meeste huidige bouwwerken nog ontbreken, pleit de NFPA voor preventieve maatregelen, zoals training voor werknemers, inspecties en het verminderen van aanwezige brandbare stoffen in en rondom de faciliteiten om het risico op verwoestende branden te beperken. Het toepassen van de aanbevelingen van de NFPA door lokale autoriteiten, bedrijven en controleprogramma's gebeurt op vrijwillige basis.[99][100][101]

Boerderijdieren worden niet gedekt door de federale Animal Welfare Act, die wel enige bescherming biedt voor dieren in bijvoorbeeld dierentuinen en laboratoria.[98]

Grote stalbranden

Vermeld worden branden waarbij meer dan 1000 dieren omkwamen.

Zie de categorie Barn fires van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.