Rotszwaluw

Een rotszwaluw in de vlucht

Het lichaam, de vleugels en de staart van de rotszwaluw zijn breder dan die van andere zwaluwsoorten in Europa.[noot 1] Hij kan verward worden met de oeverzwaluw (Riparia riparia), maar is groter, heeft witte plekken op de staart en heeft geen borstband. Bovendien is de vlucht van de rotszwaluw rustiger, met minder vleugelslagen en langere glijvluchten.

Buiten Europa overlapt het verspreidingsgebied van de rotszwaluw dat van twee andere soorten uit het geslacht Ptyonoprogne, namelijk de Kaapse rotszwaluw (Ptyonoprogne fuligula) in Afrika en de Indische rotszwaluw (Ptyonoprogne concolor) in Azië. De rotszwaluw is groter en heeft grotere witte vlekken op zijn staartveren. Bovendien is de rotszwaluw donkerder en bruiner gekleurd dan de Kaapse rotszwaluw en lichter gekleurd dan de Indische rotszwaluw. Ook vertoont de rotszwaluw veel overeenkomsten met de gierzwaluw, die in zijn leefgebied veel voorkomt. Deze heeft echter langere vleugels en een kleinere staart, die bovendien gevorkt is.[noot 2]

De rotszwaluw jaagt op vliegen, mieren, kevers, spinnen en andere ongewervelden. Hij vangt meestal tot op grote hoogte vliegende insecten, maar pikt zijn prooi ook vanaf rotsen, de grond of de waterspiegel. In kliffen langs de zee waar veel golfslag is profiteert de rotszwaluw van de opvliegende insecten. In Spanje en Italië is waargenomen dat steenvliegen, schietmotten en schaatsenrijders die de rotszwaluw in en rond wateroppervlakten vangt een belangrijk deel van zijn dieet uitmaken. In de broedperiode jaagt de rotszwaluw in tegenstelling tot de meeste andere zwaluwsoorten vaak binnen zijn nestterritorium.[5]

Een rotszwaluw scheert langs de rotsen in Lerida, Spanje

De rotszwaluw is zoals alle zwaluwen een behendige vlieger. Hij kan dankzij zijn lange, flexibele slagpennen scherpe bochten in zijn vlucht maken,[4] zodat hij dicht langs de rotsen kan vliegen. In vergelijking met andere zwaluwen vliegt de rotszwaluw relatief langzaam en maakt hij veel glijvluchten.[4] De gemeten gemiddelde snelheid bij het trekken is 9,9 meter per seconde, die van een gemiddelde zwaluw is ongeveer 11 meter per seconde.[6]

De zang van de rotszwaluw is een relatief zacht en onopvallend gekwetter en is dikwijls tijdens de vlucht te horen. Het gekwetter heeft soms wat weg van dat van de boerenzwaluw en in de zang komen geluiden voor die doen denken aan geluiden van de kneu of de huiszwaluw, zoals tsjuur, tsjit en piieh. De contactroep klinkt als trek en kan onderdrukt klinken of juist hard.[3]

De slechtvalk komt voor in het rotsachtige leefgebied van de rotszwaluw en behoort dankzij zijn snelheid tot de voornaamste natuurlijke vijanden.[7] Andere vogels die de rotszwaluw in zijn leefgebied belagen zijn torenvalken, sperwers, Vlaamse gaaien en raven. Het is een enkele keer waargenomen dat de rotszwaluw werd belaagd door kraaienterwijl hij over de Himalaya trok.[8] Parasieten van de rotszwaluw zijn onder andere steekvliegen, vlooien en bloed zuigende mijten, zoals Dermanyssus chelidonis.[9]

De roodgevlekte witte eieren[noot 3]

Nest met juvenielen

De broedperiode van de rotszwaluw is van mei tot oktober. In deze periode worden één of twee broedsels grootgebracht.[3] In tegenstelling tot andere in Europa broedende zwaluwen broedt de rotszwaluw solitair of in kleine kolonies, zelden groter dan tien koppels. In het laatste geval worden de nesten met een tussenruimte van dertig meter van elkaar gebouwd en agressief tegenover soortgenoten en andere vogels verdedigd.

Het nest wordt door het koppel samen in één tot drie weken gebouwd aan de zonzijde in holten of onder overhangende rotsen, soms ook aan hoge gebouwen of onder bruggen.[3] Het is komvormig met een opening aan de bovenzijde en wordt gemaakt van modder en van binnen bekleed met zachte materialen, zoals veren en droog gras.[10] Rotszwaluwen gebruiken hun nest ook voor latere broedsels.

Een broedsel bestaat uit twee tot vijf witte eieren met roodbruine vlekken, voornamelijk aan de brede onderzijde. Gemiddeld meten ze 20,2 bij 14,0 millimeter en wegen ze 2,08 gram. De eieren worden voornamelijk door het vrouwtje uitgebroed en komen na 13 tot 17 dagen uit. Beide ouders voeren de juvenielen en vliegen elke twee tot vijf minuten aan met ongewervelde diertjes.[11] Hiervoor moet het koppel dicht bij het nest blijven jagen.[4] Na 24 tot 27 dagen verlaten de juvenielen voor het eerst het nest, maar blijven de eerste twee à drie weken nog gevoerd worden.[11] Bij een Italiaanse studie bedroeg het broedsucces 80,2 procent en waren er gemiddelde 3,1 vliegvlugge juvenielen per broedsel.[5]

De rotszwaluw heeft een voorkeur voor bergachtig gebied met veel steile rotswanden, waar hij tot op grote hoogte voorkomt. Hij is goed bestand tegen koude,[3] maar heeft een voorkeur voor droog, warm gebied met veel rotsen en kloven. Hij komt vooral voor op een hoogte van 2000 tot 2700 meter boven de zeespiegel, maar in Centraal-Azië zijn nesten aangetroffen op een hoogte van 5000 meter.[11] De rotszwaluw deelt zijn voorkeur voor de broedlocaties met die van Savi's dwergvleermuis (Hypsugo savii), die bovendien vrijwel hetzelfde verspreidingsgebied in Europa heeft. Deze twee dieren worden daarom vaak in elkaars nabijheid aangetroffen.[19] In het zuiden van Azië overlapt het leefgebied van de rotszwaluwen die van Indische rotszwaluwen en samen roesten ze in kolonies op kliffen of gebouwen. Buiten de broedperiode wordt de rotszwaluw ook wel waargenomen in andere gebieden, zoals laagland, weiden, kustgebieden, meren en moerassen.[20]

In 2004 werd de Europese populatie van de rotszwaluw geschat op tussen de 360.000 en 1.100.000 exemplaren, inclusief 120.000 tot 370.000 broedpaartjes. Op basis hiervan bedraagt de wereldwijde populatie volgens een ruwe schatting 500.000 tot 5.000.000 exemplaren. Het aantal rotszwaluwen neemt jaarlijks toe,[1] wat mogelijk te danken is aan het toenemende aantal gebouwen die gebruikt kunnen worden als nestlocaties.[21] Om deze redenen staat deze zwaluw als 'niet bedreigd' (Least Concern) op de Rode Lijst van de IUCN.[1]