Lüneburger Heide

De Lüneburger Heide strekt zich uit over meerdere Landkreise (districten), onder andere Celle, Gifhorn, Heidekreis, Uelzen, Lüneburg, Lüchow-Dannenberg, het zuidoostelijk deel van Rotenburg (Wümme) (Visselhövede, Fintel en delen van de gemeenten Scheeßel en Bothel) en Harburg. Aan de noordoostzijde daalt het gebied met een hoogteverschil van soms meer dan 100 m steil af naar het dal van de Elbe.

De Lüneburger Heide is, grofweg ca. 230.000 tot 130.000 jaar geleden, ontstaan ten tijde van de Saale-ijstijd. De meeste heuvels zijn als eindmorenes tijdens die ijstijd gevormd. Aan de zuidkant van het gebied ontstonden zgn. sandr- of spoelzandvlaktes. Evenals in Nederland de Veluwe, welk gebied veel gelijkenis vertoont met de Lüneburger Heide, is dit (van oorsprong met gemengd bos bedekte) gebied vanaf de Jonge Steentijd tot en met de 19e eeuw stelselmatig door herders voor de exploitatie van hun schaapskuddes gebruikt. Tussen ca. 500 en 1000 na Chr. was het gebied nagenoeg ongebruikt en trad tijdelijk herstel van de bosvegetatie op. De ondergrond van de vegetatie bestaat uit arme zandgrond, die zonder bemesting ongeschikt was voor akkerbouw. En evenals op de Veluwe wordt het heidelandschap met zijn karakteristieke jeneverbesstruiken door de beweiding met Heidschnucken-schapen juist in stand gehouden. De steile hellingen aan de rand van het gebied bleven bebost, alhoewel vaak wel kaalkap, gevolgd door herinplant als productiebos met naaldbomen, vooral dennenbomen, plaatsvond. De in sommige Duitse geschiedenisboeken vermelde bewering, dat de vraag naar brandhout voor de zoutwinning in de stad Lüneburg de hoofdoorzaak van de ontbossing van het heidegebied zou zijn, wordt tegenwoordig als onjuist beschouwd. Het meeste brandhout werd per schip van elders aangevoerd.

Ook was er sprake van zgn. Hudewälder, niet dichtbegroeide bossen, waarin men vee losliet en liet grazen, en die zo het gebrek aan weiland opvingen. Wanneer er voldoende heide groeide, kon men ook de imkerij gaan bedrijven. Nog steeds is er op de Lüneburger Heide sprake van een aanzienlijke productie van heidehoning. Vanaf de 9e eeuw was er sprake van enige bevolkingstoename. Ook ontstonden enige kloosters aan de rand van de heide. De dorpen bleven echter klein. Er was sprake van gemeenschappelijk bezit van de heide (Duits: Allmende); dit systeem werd pas in 1831 afgeschaft door het Koninkrijk Hannover. Veel boeren verkochten hun marke-aandeel aan een klooster of aan de overheid en verkregen hierdoor wat geld. Het zo verkregen terrein werd met snelgroeiende dennen bebost t.b.v. de hout en papier verwerkende industrie. In het eerste decennium van de 20e eeuw kwam, als protest tegen de geplande aanplant van meer naaldbos en tegen woningbouwplannen, de natuurbescherming op. In 1921 werd voor het eerst een gedeelte van het gebied onder natuurbescherming geplaatst, en wel onder de vleugels van de in 1909 opgerichte VNP (Verein Naturschutzpark). Dat is een Duitse tegenhanger van de Vereniging Natuurmonumenten in Nederland, die een groot deel van het gebied tot op de huidige dag beheert. Vanaf het eind van de Eerste Wereldoorlog tot 1994 was een gedeelte van de heide in gebruik als militair oefenterrein. Dit verstoorde het landschap weliswaar door o.a. het veelvuldig rijden met pantservoertuigen en tanks (er ontstonden enige kale zandvlaktes door) en door de schietoefeningen, maar had als voordeel, dat verder niemand het gebied mocht betreden en dus verstoren. De Hamburgse zakenman Alfred Toepfer was van 1953-1986 voorzitter van de Verein Naturschutzpark. Tevergeefs probeerde hij, de militaire oefenterreinen van de heide weg te krijgen. Omstreden bebossingsplannen wist hij voor een deel tegen te houden. Toepfers eigen visie was, grote heidevlaktes te realiseren, die begraasd werden door Heidschnucken-schapen (waarvan hij privé een grote kudde bezat). Ook was hij voorstander van vrij uitgebreide recreatiemogelijkheden voor toeristen, die de vuile stadslucht moesten kunnen ontvluchten. Dit kwam echter de biodiversiteit niet ten goede. De heide werd in zijn tijd getroffen door twee plagen: in 1975 een zeer grote natuurbrand en in 1980 een extreme wildgroei van de grassoort bochtige smele. Na 1990 werd het beheer van het gebied steeds meer aangepast aan moderne opvattingen over natuur- en landschapsbehoud. Het in 1994 ontruimde militaire oefenterrein is ook weer omgezet in een heidelandschap.

De culturele belangstelling voor de Lüneburger Heide begon in 1794, toen Jens Immanuel Baggesen, een Deense dichter, een voettocht door het gebied ondernam en er in zijn boek Labyrinth over schreef. De Romantiek was een periode, waarin veel kunstenaars de natuur opzochten; vanaf het midden van de 19e eeuw begon men de Lüneburger Heide te "ontdekken" als onderwerp voor artistiek werk. Ook Friedrich Hebbel schreef erover in 1844. Talrijke schrijvers en kunstschilders beschreven de schoonheid van de heide, vooral tijdens het bloeiseizoen ( augustus-september). Belangrijke Duitse heideschilders waren Eugen Bracht (1842-1921) en Arnold Lyongrün, een vertegenwoordiger van de Jugendstil, (1871-1935). Als belangrijkste heidedichter wordt beschouwd de politiek omstreden schrijver Hermann Löns (1866–1914), die enige tijd in een jachthuisje bij Westenholz woonde. Hij verwerkte het heidelandschap in zijn werk. Zijn verdienste is, dat hij zich inzette om de Lüneburger Heide tot het eerste natuurreservaat van Duitsland te laten worden. In 1934 werd hij in het Tietlinger jeneverbesbos bij Walsrode begraven. Veel Duitse Heimatfilms van tussen 1923 en 1979 spelen zich in dit traditierijke gebied af.

De hoogste 'berg' van de Lüneburger Heide is de Wilseder Berg met een hoogte van 169,2 meter boven Normalnull (NN) Hierlangs loopt de waterscheiding tussen de stroomgebieden van de Weser en de Elbe. Hoger dan 100 meter zijn bovendien:

• Bolterberg (160,2 m)
• Stattberg (145 m)
• Ahrberg (145 m)
• Hoher Mechtin (142 m)
• Pampower Berg (140 m)
• Turmberg (135m)
• Lüßberg (130 m); deze heuvel ligt in het fraaie Lüßwald, een 7500 ha groot gemengd bos (natuurreservaat)
• Hingstberg (126 m)
• Höpenberg bij Schneverdingen (120 m)
• Hausselberg (118 m)
• Mützenberg (115 m)
• Tellmer Berg (113 m)
• Schiffberg (107 m)
• Hummelsberg (106 m)
• Hengstberg (105 m)
• Drullberg en Thonhopsberg (beide 104 m)
• Kruckberg en Wietzer Berg (beide 102 m)

• Bad Fallingbostel
• Bispingen, een gemeente waarin veel toeristisch belangrijke dorpen liggen
• Buchholz in der Nordheide
• Celle
• Gifhorn
• Lüneburg
• Soltau
• Uelzen (niet te verwarren met Uelsen, een dorp vlak bij de Nederlandse grens ter hoogte van Hardenberg)
• Walsrode (met Vogelpark Walsrode)

Door de Lüneburger Heide lopen de Autobahnen A7, A27 en A39 alsmede verscheidene Bundesstraßen (B3, B71, B440 andere).

Afbeelding van een hunebed op de Lüneburger Heide, 1912

In het noordwesten van de Lüneburger Heide bevindt zich het Natuurbeschermingspark Lüneburger Heide. Het park heeft – vooral in de weekeinden – grote aantrekkingskracht op de inwoners van de grote steden in de omgeving zoals Bremen, Hamburg en Hannover, maar ook voor toeristen uit verdere oorden is het een geliefde landstreek voor ontspanning.

In de landelijke delen van het gebied wordt een soort platduits gesproken, dat Heidjerisch genoemd wordt naar de bewoners van de Lüneburger Heide, de "Heidjer".

Sporen van zwaar militair verkeer

Vanaf de jaren vijftig van de 20e eeuw tot heden word het gebied veel gebruikt als militair oefenterrein door het Nederlandse leger. Hiervoor was het al een oefenterrein van het Duitse leger. Het groot materieel, wordt vanuit Nederland per trein regelmatig van en naar het terrein getransporteerd.

• Op de Lüneburger Heide ligt Heinrich Himmler begraven. Himmler was de op één na machtigste man van het Derde Rijk. De exacte locatie van het graf is geheim.

• (de) Natuurpark Lüneburger Heide

Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Lüneburger Heide op Wikimedia Commons.

Landstreken in Nedersaksen

Altes Land · Ammerland · Braunschweiger Land · Eichsfeld · Elbe-Weser-Dreieck · Eemsland (Emsland) · Land Hadeln · Land Wursten · Harz · Hildesheimer Börde · Hümmling · Kehdingen · Leinebergland · Lüneburger Heide · Oldenburger Land · Oldenburger Münsterland · Oostfalen (Ostfalen) · Oost-Friesland (Ostfriesland) · Osnabrücker Land · Schaumburger Land · Solling · Zuid-Nedersaksen (Südniedersachsen) · Wendland · Weserbergland · Wümmeniederung