Khusro I

Khusro I of Chosro I (Kesra Nushin-Ravan, Kasra), bijgenaamd Anoshirvan (Onsterfelijke ziel), (regeerperiode 531-579) was sjahansjah, koning der koningen, van de Iraanse dynastie der Sassaniden. Hij was een zoon van zijn voorganger Kavad I.

Khusro I
Khusro I in een jachtscène afgebeeld op een zilveren schaal
Shahanshah van het Sassanidische Rijk
Regeerperiode13 september 531 - 31 januari 579
VoorgangerKavad I
OpvolgerHormazd IV
VaderKavad I
MoederZus van Bawi
Geboren496
Ardestan
Gestorven31 januari 579
Ctesiphon
ReligieZoroastrisme

Geboorte en familie

Khusro werd in Ardestan geboren, een oude stad die door de Achaemeniden was gebouwd, dicht bij de grote stad Spahan. Hij was Kavads derde zoon en zijn drie broers heetten Xerxes, Zamasp en Kawus. Khosrows moeder was de zuster van Bawi en zo was hij verbonden aan het Parthische Huis van Ispahbudhan.

Op zijn sterfbed in 531 benoemde Kavad zijn derde zoon Kosrow tot zijn opvolger. Khusro I had, naast het conflict met Byzantium, ook in zijn eigen land te maken met onrusten. De Mazdakieten, de volgelingen van de profeet Mazdak gaven hun steun aan Kawus, Kavads oudste zoon. De edelen en zoroastrische Magi steunden Khusro. De twee zonen raakten slaags en Khusro versloeg zowel zijn broer Kawus als de Mazdakieten. Mazdak en het merendeel van zijn volgelingen werden om hun ketterse geloof geëxecuteerd en Khusro nam plaats op de Sassanidische troon. Toen hij van de samenzwering hoorde om Zamasp tot koning te maken, liet hij al zijn broers en hun kinderen ombrengen, samen met Bawi en andere edelen, die bij het complot betrokken waren.

In 550 kwam zijn zoon Anoshazad tegen hem in opstand en ook met dit gevaar wist Khusro I af te rekenen.

Oorlogvoering

Byzantium

Khusro I tekende in 532 een verdrag met keizer Justinianus van het Byzantijnse Rijk dat eeuwige vrede tussen Byzantium en Perzië beloofde. Het verdrag was gunstig voor de Perzen: ze ontvingen goud om de Kaukasus-passen te beschermen, behielden de macht over het grootste deel van Armenia en Iberia en de Romeinen gaven hun bases in Mesopotamia op.

In 540 begon Khusro een campagne in het westen, nadat hij door de Gothische koning Witiges was geïnformeerd dat Justinianus Noord-Afrika en Italië binnenviel en hij bovendien Armeense smeekbeden ontving voor Perzische hulp. Khusro viel Mesopotamia en Syria binnen en nam Antiochië in. Hij viel in 540 ook Armenia binnen en de oorlog duurde tot 557 toen er een verdrag werd opgesteld, dat tot Justinianus' dood in 565 standhield. Khusro trok daarop naar het oosten. Een inval in 542 vond wegens een plaag geen doorgang. De oorlogvoering werd in 543 hervat en de Romeinen werden in Armenia verslagen. In 544 belegerden de Perzen Edessa, waarbij ze de inwoners een groot bedrag aan goud lieten betalen.

In 562 werd er een nieuw verdrag gesloten (voor 50 jaar dit keer), waarin de Byzantijnen meer schatting gingen betalen, maar wel Lazica terugkregen. Het Byzantijnse Rijk had zijn handen vol op andere fronten en Perzië werd onder Khusro's leiding steeds machtiger. Justinus II volgde Justinianus op en hij eiste de heerschappij over Suania op, wat tot oorlog leidde. Khusro won tot 573 gebieden in de Kaukasus, Mesopotamia en Syria en nam Dara opnieuw in. Onder Tiberius waren er onderhandelingen over Mesopotamia, maar de oorlog ging in 574-575 verder in de Kaukasus en daarna in Mesopotamia. Gedurende de regering van Mauricius ging deze oorlog verder en duurde daarna tot in de 7e eeuw.

Oosten

In de jaren 557-558 versloeg Khusro de Hephtalieten en bracht het land tot aan de Oxus onder zijn controle. Tussen 572 en 558 hield hij de invallen van de Turken in het Nabije Oosten tegen.

Zuiden

Khusro kreeg een vaste voet aan de grond in het Arabische schiereiland, tot aan Yemen toe.

Bouw en cultuur

De ruïne van Taq-i Kisra, het paleis dat Khusro I in 540 liet bouwen
De leeuwenkoning doodt de onschuldige stier Sanjivaka (Schanzabeh), terwijl links de sluwe jakhals Damanaka (Dimna) en rechts zijn broer Karataka (Kalila) toekijken, versie (1429) van Pancatantra die Khusro in Perzië introduceerde.

Hij liet in 540 het paleis Taq-i Kisra bouwen. Om de grenzen van het rijk te versterken bouwde hij verdedigingsmuren op de vier grenzen: in het noordoosten langs de Gurgan-vlakte tegen de Hephtalieten, in het noordwesten bij de toegangswegen tot de Kaukasus, in het zuidoosten en een 'muur van de Arabieren' (war i tazigan) in het zuidwesten.

Onder zijn regering werd Gondesjapoer beroemd om de Academie van Gondesjapoer: een centrum voor geneeskunde, filosofie, theologie en natuurwetenschappen.

Uit Rome kwamen muziekinstrumenten, verscheidene wetenschappelijke werken, geneeskundige verhandelingen en filosofische teksten, maar ook met India bestond er uitwisseling. Khusro I liet Burzoë, zijn lijfarts, rond 570 de Pancatantra vertalen van het Sanskriet in het Oud-Perzisch (Pahlevi). Het kreeg de titel Kalila u Dimana, naar de jakhalzen Karataka (Voorzichtig) en Damanaka (Sluw), die in de Pancatantra voorkomen. Het boek heette het levenselixer te zijn, dat de doden (onwetenden) weer deed opstaan. Burzoë nodigde Indiase en Chinese geleerden uit om naar Gondesjapoer te komen. Zij vertaalden er Indische teksten over astronomie, astrologie, wiskunde, geneeskunde en Chinese teksten over medicinale kruiden en religie. Khusro I werd ook wel Plato's Filosoof Koning genoemd. Er kwamen filosofen uit Athene naar Khusro's hof, vooral na de sluiting van de Neo-Platonische School door de Byzantijnse keizer Justinianus I.

Bozorgmehr was zijn vizier. Bozorgmehr wist te bedenken hoe het schaakspel gespeeld moest worden, dat door een Indiase koning ten geschenke was gegeven. Zelf verzon Bozorgmehr het spel Nard (Backgammon).

Hervormingen

Khusro voerde administratieve en militaire vernieuwingen door en voltooide de hervormingen van zijn vader Kavad. Hij verdeelde het rijk in vier kwadranten en stelde over elk gebied een generaal (spahbed) aan. Daarvoor was er slechts een generaal geweest, de Eran spahbed. Hij liet de Daylamieten het leger versterken.

Er waren belastinghervormingen, waarbij de belasting niet alleen bepaald werd door de hoeveelheid land, maar ook door het type product.

Opvolging

Khusro I werd opgevolgd door zijn zoon Hormazd IV.

Shahnameh

Nushzad

In Ferdowsi's Shahnameh[1] komt Khusro I voor als Kesra Nushin Ravan, die onder meer met de dochter van de Romeinse keizer getrouwd was en een zoon had met de naam Nushzad. Nushzad verwierp de Zend-Avesta en nam het romeins-christelijke geloof van zijn moeder aan. Hij werd in zijn paleis in Jondeshapur opgesloten, maar hij bevrijdde zich toen het gerucht ging dat Kesra was overleden. Met een leger van 30.000 man onder leiding van Shemas, de leider van de christelijke priesters en patriarchen, nam hij het op tegen Kesra's generaal Ram-Borzin en Piruz-Shir. Nushzad werd door pijlen doorzeefd en vroeg ondanks zijn berouw om een christelijk graf.

Bozorjmehr, Mehran Setad en Borzui

De Shahnameh vertelt hoe Bozorjmehr als jongeling werd ontdekt in een Zend-Avesta school en als enige de nachtmerrie van Kesra kon verklaren, waarbij een zwijn uit zijn beker dronk: er was een jongeman in zijn harem, die zich als een van zijn 70 vrouwen voordeed. De jongeman en zijn geliefde, de dochter van de heer van Chaj, werden als straf ondersteboven opgehangen. Bozorjmehr werd adviseur en opgenomen onder de 70 wijzen aan Kesra's hof en bracht het tot vizier.

Kesra stuurde Mehran Setad als ambassadeur naar de Chinese keizer om diens aanbod met een van zijn dochters te huwen te aanvaarden, die de mooiste koos met de minste opschik.

De Indiase raja van Qanuj stuurde een schaakspel naar Kesra zonder de spelregels erbij te vertellen. Kesra moest het inzicht van zijn hof bewijzen en zelf de spelregels uitvinden. Alleen Bozorjmehr kon de juiste spelregels bedenken en werd naar India gestuurd met geschenken. De Indiase raja kreeg op zijn beurt het 'spel van nard', dat Bozorjmehr verzonnen had, om op te lossen. Het Indiase hof slaagde er niet in te bedenken hoe het spel gespeeld moest worden en daarom betaalde de raja aan Kesra tribuut.

Kesra's arts Borzui had in een Indiaas boek gelezen over een plant op een berghelling, dat zo bereid kon worden dat het , gesprenkeld over de doden, hen liet spreken. Hij werd door Kesra naar Qanuj in India gestuurd om de plant te vinden. Het bleek een symbool te zijn voor spraak, kennis en het boek Kalileh (Pancatantra), terwijl de berg voor kennis stond en de doden voor onwetende mensen. Borzui kopieerde in het geheim het boek, waarna Bozorjmehr het overschreef.

Ten slotte werd Bozorjmehr gevangengezet in zijn paleis, omdat tijdens Kesra's dutje tijdens de jacht een zwarte vogel de juwelen uit zijn armband stal en Bozorjmehr verdacht werd. Bozorjmehr las de diefstal als een teken dat zijn geluk in ongeluk zou veranderen en verklaarde daarom niet wat er zich had voorgedaan. Hij werd zelfs geketend in een diepe put, toen hij niet wilde toegeven dat hij ongelukkiger was dan de koning. Daarna werd hij geplaatst in een metalen kist met spijkers er in en zijn hoofd in ijzeren banden gezet. Pas na vier dagen werd hij vrijgelaten. Toen de keizer van Byzantium een gesloten, verzegeld gouden kistje stuurde en diens bode vroeg wat er in zat, wist alleen de inmiddels blinde Bozorjmehr zonder het kistje aan te raken te voorspellen, dat na opening zou blijken, dat het ging om een doorstoken, half doorstoken en gave parel. De uitkomst betekende dat Byzantium nog steeds tribuut moest betalen en invallen van Perzische legers kon verwachten.

Hormozd

Op 74-jarige leeftijd benoemde Kesra van zijn zes zonen de oudste, Hormozd, tot zijn opvolger en stierf het jaar daar op.

Literatuur

  • Daryaee, T. (2009), Sasanian Persia, I.B.Tauris & Co Ltd, New York, ISBN 9781780763781
Achaemeniden:Cyrus · Cambyses · Smerdis · Darius I · Xerxes I · Artaxerxes I · Darius II · Artaxerxes II · Artaxerxes III · Darius III
Macedoniërs:Alexander de Grote · Philippos III Arridaios · Alexander IV
Seleuciden:Seleucus I Nicator · Antiochus I Soter · Antiochus II Theos · Seleucus II Callinicus · Seleucus III Ceraunus · Antiochus III de Grote · Seleucus IV Philopator · Antiochus IV Epiphanes
Parthen:Arsaces I · Arsaces II · Priapitius · Phraates I · Mithridates I de Grote · Phraates II · Artabanus I · Mithridates II de Grote · Gotarzes I · Orodes I · Sinatrukes · Phraates III · Mithridates III · Orodes II · Phraates IV · Tiridates II · Phraataces · Orodes III · Vonones I · Artabanus II · Tiridates III · Vardanes I · Gotarzes II · Sanabares · Vonones II · Vologases I · Vardanes II · Vologases II · Pacorus II · Artabanus III · Vologases III · Osroes I · Mithridates IV · Vologases IV · Osroes II · Vologases V · Vologases VI · Artabanus IV
Sassaniden:Ardashir · Sjapoer I · Hormazd I · Bahram I · Bahram II · Bahram III · Narses · Hormazd II · Sjapoer II · Ardashir II · Sjapoer III · Bahram IV · Yazdagird I · Bahram V · Yazdagird II · Hormazd III · Peroz · Valash · Kavad I · Zamasp · Khusro I · Hormazd IV · Khusro II · Bahram VI · Kavad II · Ardashir III · Boran · Hormazd V · Yazdagird III
Ghaznaviden:Alptigin · Sebük Tigin · Ismail · Mahmud · Mohammed · Mas'ud I
Il-kans:Hulagu · Abaka · Teguder · Arghun · Geikhatu · Baidu · Ghazan · Öljeitü · Abu Sa'id · Arpa · Musa · Mohammed
Timoeriden:Timoer Lenk · Pir Mohammed · Shahrukh Mirza · Abu'l-Qasim Bābar · Sjāh Mahmūd · Ibrāhim · Sultān Abu Sa'id Gūrgān · Yādgār Muhammad · Sultān Hussayn · Badi ul-Zamān · Muzaffar Hussayn
Safawieden:Ismail I · Tahmasp I · Ismail II · Mohammad Khodabanda · Abbas I · Safi · Abbas II · Suleiman I · Soltan Hoseyn I · Tahmasp II · Abbas III · Suleiman II · Ismail III
Afshariden:Nadir Sjah Afshar · Adil Sjah Afshar · Ebrahim Sjah Afshar · Shahrokh Sjah Afshar
Zand:Karim Khan · Mohammad Ali Khan · Abol Fath Khan · Sadiq Khan · Ali Murad Khan · Jafar Khan · Lotf Ali Khan
Kadjaren:Agha Mohammed Khan Kadjar · Fath'Ali Kadjar · Mohammad Sjah Kadjar · Ali · Hossein Ali Kadjar · Naser ed-Din Kadjar · Mozaffar ed-Din Kadjar · Mohammed Ali Kadjar · Soltan Ahmad Kadjar · Ali Reza Khan-e Kadjar · Nasir al-Mulk · Mohammed Hassan Mirza
Pahlavi:Reza Pahlavi · Mohammad Reza Pahlavi
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.