Backgammon

Backgammon is een race waarbij beide spelers stenen over het veld naar een andere kant moeten laten lopen volgens de worpen van de dobbelstenen. De tegenstanders lopen in tegengestelde richting. Losse stenen van de tegenstander kunnen worden geslagen. Het doel van het spel is om je 15 stenen als eerste naar de andere kant te brengen en daar uit het spel te halen. Wie dit als eerste heeft gedaan wint het spel.

afbeelding in de Codex Manesse

Backgammon wordt gezien als een van de oudste bordspellen ter wereld en de wortels van het spel liggen mogelijk duizenden jaren terug in de Soemerische cultuur in Mesopotamië, het hedendaagse Irak en Iran.

Het spel is niet in een keer ontstaan maar heeft een lange evolutie doorlopen. Het spel uit Mesopotamië was waarschijnlijk een voorloper maar het speelbord had niet precies dezelfde indeling. Maar overeenkomsten waren zeer duidelijk aanwezig. Waar en wanneer het eerste moderne backgammonbord is ontstaan is onduidelijk.

Wel bekend is dat het speelbord in zijn huidige vorm in vele oude beschavingen is terug te vinden overal ter wereld. De oude Egyptenaren speelden een soortgelijk spel, de oude Grieken speelden het (Plato heeft het spel ooit genoemd en benadrukte de populariteit ervan) en ook de oude Romeinen speelden het. Ook heeft het spel een enorme populariteit gekend ten tijde van de Renaissance in Frankrijk. In de roman van Walewein komt het spel voor als werptafelspel.

Uit 1920 dateert de verdubbelingsdobbelsteen met de waarden 2, 4, 8, 16, 32 en 64. De regels zoals wij die nu kennen zijn in 1931 bedacht in de Verenigde Staten. In de jaren zestig werd backgammon steeds populairder. Dit kwam mede doordat de van afkomst Russische prins Alexis Obolensky wereldkampioenschappen had georganiseerd op de Bahama's. In de jaren 70 werd het spel herontdekt door fanatieke gokkers in Amerika waardoor het spel een wereldwijde opleving kende. Er kwamen veel toernooien, waarbij aanzienlijke bedragen konden worden gewonnen.

In de jaren 80 nam de populariteit weer wat af en anno 2008 is Backgammon overal op internet te spelen en lijkt de populariteit weer wat te groeien.

Backgammon kent mede door de evolutie die het spel heeft doorgemaakt vele varianten. Nederland heeft een eigen variant die Tric Trac of Triktrak wordt genoemd. Door de Romeinen werd het spel Tabulae (tafeltje), Tali (kleine stenen), Alea (dobbelsteen) of Ludus Duodecim Scriptum (spel met twaalf lijnen) genoemd. In Frankrijk heet het Tric Trac en in Spanje Tables Reales. In Griekenland is Tavli een nationaal volksspel. Het bestaat uit drie aparte spelletjes: Portes, Plakoto en Fevga. Ook in Turkije, Libanon, Israël, Irak en Iran is het spel in zijn eigen varianten nog steeds populair.

De naam backgammon komt van het Engels back (terug) en game (spelen).

Het speelbord bestaat uit vier kwadranten, ieder weer bestaande uit zes driehoeken (de zogenaamde punten). De punten zijn vanuit de speler gezien genummerd van 1 (rechtsonder voor een speler die, vanuit de foto gezien, onderaan zit, voor de andere speler is het andersom) via 12 (linksonder), 13 (linksboven) tot 24 (rechtsboven). De punten 1 tot en met 6 worden het 'thuisvak'genoemd. Beide spelers hebben bij aanvang 15 schijven, die als volgt verdeeld zijn (zie de illustratie, die bezien wordt vanuit de witte speler):

• 5 schijven op punt 6
• 3 schijven op punt 8
• 5 schijven op punt 13
• 2 schijven op punt 24

De spelrichting voor beide spelers is verschillend. Eén speler (wit op de foto) speelt tegen de klok in terwijl de andere speler met de klok mee speelt. Het doel van het spel is om als eerste alle eigen schijven van het bord te verwijderen.

Indien een speler al zijn schijven verwijderd heeft en zijn tegenstander nog geen enkele, wint hij een 'gammon'. Een gammon is twee keer de inzet waard. Heeft een speler al zijn schijven verwijderd en zijn tegenstander heeft niet alleen geen enkele schijf uit, maar heeft ook nog een schijf in het thuisvak van de tegenstander staan, dan wint hij een 'backgammon': een backgammon telt voor drie keer de inzet.

Ruzie over een kaartspel, Jan Steen, 1664/1665, Staatliche Museen

Door met twee dobbelstenen te gooien, bepaalt een speler hoeveel plaatsen hij een, twee en in sommige gevallen zelfs drie of vier schijven mag verplaatsen. Als een speler een 3 en een 6 gooit, mag hij een schijf eerst 3 en dan 6 punten opschuiven, of een schijf 3 en een andere schijf 6 punten. Hierbij is het belangrijk dat de punt waarop de schijf terecht zal komen niet bezet is door 2 of meer schijven van de tegenstander. Daarom is het ook niet toegestaan om één schijf direct 9 punten te verplaatsen; alle tussenliggende zetten moeten legaal zijn, de punt 3 plaatsen verder of 6 plaatsen verder dient vrij te zijn.

Indien een speler met zijn dobbelstenen gelijke cijfers gooit (bijvoorbeeld tweemaal een 5), dan telt deze worp dubbel. De speler mag dan 4 schijven over 5 punten verplaatsen. Uiteraard mag de speler dan ook viermaal met dezelfde schijf bewegen, indien dit mogelijk is.

Indien de punt waarop de schijf terecht zou komen bezet is door slechts één schijf van de tegenstander, mag de verplaatsing wel uitgevoerd worden. De schijf van de tegenstander wordt dan geslagen, en op de balk in het midden gelegd. Indien schijven van een speler geslagen zijn, moeten deze eerst weer terug in het spel worden gebracht voordat andere verplaatsingen toegestaan zijn. Het terugbrengen van schijven gebeurt door de schijf in het kwadrant rechtsboven (het verste kwadrant van de speler) terug te zetten volgens de gegooide worp met de dobbelsteen. Een worp van 1 betekent dat de schijf teruggezet mag worden op punt 24, een worp van twee op punt 23, etc. Ook hier geldt dat als deze punt bezet is door twee of meer schijven van de tegenstander, de eigen schijf niet in het spel gebracht mag worden via deze punt.

Als een speler slechts één van zijn twee gegooide cijfers kan uitvoeren, maar hij kan kiezen welke, dan moet hij verplicht het hoogste cijfer uitvoeren. Als een speler geen reglementaire verplaatsing tot zijn beschikking heeft, moet hij passen.

Een speler mag zijn eigen schijven verwijderen van het speelbord als eerst al zijn schijven in zijn thuisvak zijn gebracht. De schijven worden dan weer verwijderd volgens de gegooide dobbelstenen: een worp van 1 en 4 betekent dat er een schijf van punt 1 en een schijf van punt 4 verwijderd mogen worden. Als de worp een punt betreft waarop geen schijf ligt, moet er een normale verplaatsing gebeuren. Als de gegooide worp echter hoger is dan het hoogste nummer van een punt waarop nog schijven aanwezig zijn, moet de speler een schijf van het nog hoogst bezette punt verwijderen. De speler die het eerste al zijn schijven van het bord verwijderd heeft is de winnaar.

Backgammon wordt vaak gespeeld om punten, bijvoorbeeld als er voor geld wordt gespeeld. Er wordt dan onderscheid gemaakt hoeveel punten je krijgt bij winst.

• Je krijgt 3 punten als je een backgammon hebt gehaald. Dit betekent dat je tegenstander nog schijven op de balk heeft liggen. Ook indien je tegenstander je thuisvak niet heeft kunnen verlaten is er sprake van een backgammon.
• Je krijgt 2 punten als je een gammon hebt gehaald. Dit betekent dat alle schijven van je tegenstander nog op het bord liggen.
• Je krijgt 1 punt als je tegenstander ook al bezig was met het verwijderen van zijn stukken van het bord.

Verdubbelen

De verdubbelings-dobbelsteen

De verdubbelingssteen is door gokkers aan het spel toegevoegd en is sindsdien een belangrijk onderdeel van het spel. De regels worden bij alle belangrijke Casinotoernooien toegepast. De dubbeldobbelsteen ook wel cube genoemd is de vaak grotere dobbelsteen met daarop de cijfers 2, 4, 8, 16, 32 en 64.

Backgammon speel je om een bepaald aantal punten of inzet (de stake). De verdubbelsteen is aan het spel toegevoegd zodat een speler die op een bepaald moment in een spel voorstaat de mogelijkheid heeft om de inzet te verhogen. Hij doet dit door de cube op te pakken en te draaien waardoor de 2 boven komt. Hij overhandigt de cube vervolgens aan zijn tegenstander die hem kan weigeren (het spel eindigt nu en de dubbelende speler wint nu met één keer de inzet) of hij accepteert de aangeboden dubbel. Het spel wordt nu doorgespeeld met de dubbele oorspronkelijke inzet. De speler die zojuist gedubbeld heeft kan nu niet nog een keer dubbelen. Door het aanbieden van de cube heeft hij het recht de cube te hanteren aan zijn tegenstander gegeven. Indien het spelverloop zich nu zou draaien in het voordeel van de andere speler dan kan die ervoor kiezen de cube terug te geven met de inzet op 4 x de oorspronkelijke inzet. Er zijn enkele aanvullende regels met betrekking tot het gebruik van de cube. Deze hebben betrekking op verschillende soorten matches (matchgame of single game) en zijn nooit tegelijkertijd van toepassing, wel combinaties ervan. Hier de regels met korte beschrijving:

Crawford regel: Wanneer een spel op matchpoint komt mag er die betreffende game niet gedubbeld worden. Deze game wordt ook wel Crawford match genoemd. Jacoby regel: Wanneer er gedurende een spel niet gedubbeld is zijn gammons of backgammons niet geldig en win je dus altijd maar één keer de oorspronkelijke inzet. Beavers: Wanneer je een dubbel krijgt aangeboden kun je direct terugdubbelen in dezelfde beurt zonder het eigendom over de cube te verliezen. Raccoons: Als aanvulling op Beavers mag nu de oorspronkelijke dubbelaar de cube nog een keer verhogen binnen dezelfde beurt (als aangegeven bij beavers). Echter blijft het eigendom bij de speler die de beaver inzette.

Er zijn veel boeken geschreven waarin de strategie van Backgammon wordt beschreven.[3]

Het is belangrijk te anticiperen op de race. Loop je achter of loop je voor. Indien je voor loopt is het zaak voorzichtig te spelen en veilig je tegenstander te passeren zodat je je voorsprong behoudt. Loop je achter dan is het zaak een val voor je tegenstander te zetten zodat je hem kunt slaan en achter kunt houden. De term hiervoor is Timing.

Een andere strategie is om in het begin van het spel agressiever te spelen en de strategische punten in het veld te bezetten waardoor je kans om het spel tot een goed einde te brengen vergroot wordt. Het belangrijkste punt om te bezetten is het zogenaamde Golden Point. Dit is het vijfpunt in het thuisveld van je tegenstander. Wanneer je dit punt bezet heb je een goede kans om met een hoge dubbel te vluchten en je belet je tegenstander om een muur te maken die lang genoeg stand kan houden om jou tegen te houden.

Ieder jaar worden er nog steeds grote backgammontoernooien georganiseerd. Zo wordt elk jaar in Monte Carlo het wereldkampioenschap gehouden. In 2006 wist de Nederlander Philip Vischjager dit toernooi als eerste Nederlander ooit te winnen. In 1995 won de Nederlander Evert van Eick het Europees kampioenschap backgammon. Van 1988 tot 1998 vond elke twee jaar ook de wereldbeker backgammon plaats. Het grootste jaarlijkse backgammontoernooi is het Nordic Open.

Herberginterieur met een oude man, die zich amuseert met de waardin, en triktrakspelers, bekend als ‘Tweeërlei spel’, Jan Steen, tussen 1660 en 1679, Rijksmuseum Amsterdam

De Nederlandse variant Tric Trac kent enkele afwijkende spelregels:

• Er wordt begonnen met een leeg speelveld, pas als een speler al zijn 15 stenen in het startveld heeft geplaatst mag hij deze verder verplaatsen.
• Er mogen maximaal 5 stenen op een rij geplaatst worden.
• Bij een worp van ...
  • 1 en 2 (dit heet een Tric Trac) mag in oplopende volgorde dubbel 1, dubbel 2, dubbel 5 en dubbel 6 worden verplaatst. (score = 28)
  • 2 dezelfde getallen worden eerst deze 2 getallen verplaatst en daarna de getallen aan de onderzijde. (score = 14)
  • 2 verschillende getallen (behalve bij een Tric Trac) moet eerst het laagste getal en daarna het hoogste getal worden verplaatst.
• Als niet alle getallen van een worp kunnen worden ingezet dan vervallen alle getallen na het eerste getal dat niet ingezet kan worden.
• Eenmaal in het eindveld mogen de stenen hierin niet meer worden verschoven, het is dan enkel nog afleggen of niets.
• Als een speler dubbel gooit dan mag deze speler nogmaals gooien, tot een maximum van 3 worpen.
• Het eindveld van een speler is voor hem verboden terrein als deze speler nog stenen in het startveld of op de bar heeft staan.

In de beeldende kunst is het triktrakspel het symbool van de luiheid,[1] een van de zeven hoofdzonden. Het komt voornamelijk voor in de Nederlandse kunst van de zestiende en zeventiende eeuw.[1]

• http://www.backgammonspelregels.nl

Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Backgammon op Wikimedia Commons.