Jean-Baptiste Bethune

De familie Bethune werd voor het eerst in de adelstand opgenomen door de adelverheffing van Félix Bethune (1789-1880), op 25 maart 1845. Hij was lid van het Nationaal Congres, senator en burgemeester van Kortrijk. In 1855 kreeg hij de titel van baron. In 1866 kreeg hij de titel van pauselijke graaf. In 1871 werd de barontitel overdraagbaar op alle afstammelingen Bethune. Door verschillende vonnissen tussen 1903 en 1907 werd de naam 'Bethune' gerectificeerd in 'de Bethune' voor alle overleden en levende leden van de familie vanaf de stamvader Pierre de Bethune (1672-1735). Dit betekent dat de hier behandelde persoon door het leven ging als 'Jean Bethune' en pas na zijn dood de naam werd hersteld in 'de Bethune'.

In 1848 trouwde Jean-Baptiste met Emilie van Outryve d'Ydewalle (1826-1894), dochter van ridder Eugène van Outryve d'Ydewalle en Clemence van Severen. Hij kwam in Brugge wonen bij zijn schoonouders, in het Huis Casselberg, Hoogstraat. Het gezin kreeg 9 kinderen. Zoals zijn vader werd hij Romeins Graaf (titel niet erkend in België).

Bethune kreeg zijn eerste vorming van de Ierse priester Michael Breen, die bij hem de belangstelling voor de Angelsaksische cultuur opwekte. Van 1837 tot 1842 volgde hij cursussen in Leuven aan de faculteiten Rechten en Wijsbegeerte & Letteren. Hij nam er deel aan het vrolijke studentenleven, samen met Ernest van Huele, Charles en Louis van Caloen, Auguste van den Peereboom en de wat oudere Engelsman George Mann (1804-1874) die in de relaties met Engeland zijn mentor zou worden. Zwakke gezondheid en het eerder genoemde studentenleven verhinderden Bethune examens af te leggen en weldra onderbrak hij de studies.

Bethune kreeg een artistieke basisopleiding aan de Kunstacademie van Kortrijk met leraars zoals L. Verhaegen en Jules Victor Génisson (1805-1860). Bij Paul Lauters (1806-1875) leerde hij landschappen schilderen en de beeldhouwer Charles Henri Geerts (1807–1855) ― pionier van de neogotiek ― leerde hem beeldhouwen.

In 1842-43 maakte hij een reis door Engeland, samen met zijn broer, Felix, onder de leiding van de gecultiveerde George Mann. Hij werd geïntroduceerd bij Augustus Welby Pugin (1812-1852) en bij de glazenier John Hardman (1811-1867). Deze en andere contacten wakkerden bij hem de belangstelling en weldra de liefde aan voor de middeleeuwse kunst en zouden van hem de vaandeldrager van de neogotiek in België maken.

Brugse periode: De kapel van Milanen in Zwevegem

Gentse periode: Ontwerp van glas-in-loodramen in het hoogkoor van de Sint-Germanuskerk te Tienen.

Van 1845 tot 1848 was Bethune de secretaris van provinciegouverneur Felix de Mûelenaere. Op 12 juli 1848 werd hij verkozen tot provincieraadslid van West-Vlaanderen en bleef dit tot in 1858.

In 1849 werd hij lid en in 1858 proost van de Edele Confrérie van het Heilig Bloed. In 1850 ontwierp hij de Jubelprocessie van het H. Bloed en werd hij medestichter van de Société d'archéologie du diocèse. In 1851 stichtte hij de Brugse afdeling van het Genootschap van de H. Vincentius à Paulo en in 1858 werd hij ondervoorzitter van de Hoge Raad voor België van dit genootschap.

In 1852 werd hij secretaris van de Commissie van Burgerlijke Godshuizen in Brugge. In 1854 werd hij lid van de katholieke kiesvereniging La Concorde.

Tijdens zijn Brugse periode begon Bethune zich actief te interesseren voor architectuur en aan artisanale kunstproductie. In de tuin van het huis Casselberg bouwde hij een klein atelier met oven om zijn glasramen in te bakken (zie: glazenier, glas in lood en gebrandschilderd glas).

In 1847 ontwierp hij zijn eerste bouwwerk, de kapel van Milanen in Zwevegem. In 1851 toerde hij opnieuw uitgebreid door Engeland en bestudeerde er de neogotische stijl.

In Brugge maakte hij kennis en sloot hij vriendschap met onder meer James Weale, John Sutton en Thomas Harper King (1822-1892). In de Brugse middens ondervond hij ook steun vanwege zijn oom, bisschop Joannes-Baptista Malou en van kanunnik en historicus Charles Carton (1802-1863)

Begin 1859 verhuisde het gezin Bethune naar Gent. Hij werd er onmiddellijk secretaris van de Sint-Pieterspenning. In 1862 was hij medestichter van het Werk der Vlamingen in Frankrijk en in 1863 van de Gilde van Sint-Thomas en Sint-Lucas en van de Gentse afdeling ervan. Vanaf 1873 was hij voorzitter van deze Gilde tot aan zijn dood.

In Gent nam zijn atelier voor glasramen een hoge vlucht. Hij bleef deze werkplaats leiden tot in 1875: toen werd ze overgenomen door Arthur Verhaegen.

Bethune werd bestuurslid van de Messager des sciences historiques en werkte actief mee aan de Revue de l'art chrétien. Hij werd ook lid van de Koninklijke Commissie voor monumenten en landschappen, afdeling Oost-Vlaanderen.

In 1861-62 stichtte Bethune, samen met de Broeders van de Christelijke Scholen, de Sint-Lucasschool in Gent. Er zouden nog verschillende scholen volgen, onder meer in Brussel (Schaarbeek), Antwerpen, Luik en Doornik. Deze scholen wilden een alternatief zijn voor het classicisme en de officiële kunstacademies. Zij moesten vakbekwame ambachtslieden en kunstenaars afleveren, trouw aan de christelijke neo-middeleeuwse kunstvisie van baron Jean Bethune, geïnspireerd door wat A.W.N. Pugin had voorgedaan. Gent werd de bakermat van waaruit men een nationaal net van katholieke kunstscholen wilde tot stand brengen. De inspiratiebron was de neogotische beweging, met aandacht voor de grootse synthese van de westerse christelijke cultuur, waarin alle kunsten en ambachten dienden te worden geïntegreerd.

De Broeders ontwikkelden een eigen pedagogiek, afgestemd op het opleiden van ambachtslui en beoefenaars van de nijverheidskunst, twee beroepscategorieën waaraan grote nood was tijdens de eerste jaren van de zich ontwikkelende industriële maatschappij.

Behalve een 'stijl' betekende de neogotische beweging ook een visie op mens, kunst en ambacht en gaf ze ook de aanzet tot latere moderne kunststromingen.

Bethune predikte het gebruik van streekeigen architectuur, op basis van een typisch Vlaams vocabularium, met onder meer het gebruik van baksteen. Zijn gezag en zijn onderwijs slaagden erin deze zienswijze door zijn leerlingen te doen delen. Deze zienswijze, gekoppeld aan de sterk religieuze inspiratie en de affiniteiten met de 'Gothic Revival' maakten het verschil uit tussen het onderricht in de Sint-Lucasscholen en dat in de officiële kunstacademies, die eerder in de voetsporen liepen van Viollet-le-Duc. Deze school had meer belangstelling voor restauratie van oude gebouwen of desnoods voor het identiek heropbouwen. Als ze iets nieuws ontwierpen, was dit vooral geïnspireerd door de Franse en Brabantse gotiek. Daarbij kwamen hun creaties zelden voort uit een religieuze of sociale inspiratie en veeleer uit een soort burgerlijk romantisme.

• Restauration mosaïque de la coupole du dôme d'Aix la Chapelle, 1871.
• Un testament du XIVe siècle : Marguerite Van Machline, 1375, Gent, 1879
• Cartulaire du Béguinage de Sainte-Elisabeth à Gand, Brugge, 1883
• L'ancien couvent des carmes chaussés à Gand, Gent, 1884
• Het godshuis van Sint-Jan en Sint-Pauwel te Gent, bijgenaamd de Leugemeete: Oorkonden, Gent, 1902 (samen met A. Van Werveke)
• L'église de Messines, Brugge, z. d.
• L'église de Tourhout, Brugge, z. d. [1900]

Kasteel van Loppem

Onder de vele door Jean Bethune ontworpen en onder zijn leiding opgerichte gebouwen vermelden we er hier enkele. In de meeste gevallen was hij ook de ontwerper van de binnenaankleding en van het meubilair.

• Kasteel van Loppem (aanvankelijk in samenwerking met Edward Welby Pugin, de zoon van Augustus Pugin, 1859-1862).
• Kerk, scholen, pastorie en klooster van Vivenkapelle (Damme), 1860-1870.
• Abdij van Maredsous, 1872-1889.
• Kerk van het Groot Begijnhof, Sint-Amandsberg bij Gent, 1874.
• O. L. Vrouwkapel in het klooster van de Jezuïeten, Drongen, 1877.
• Klooster van de "Clarisses de l'Épeule" in Roubaix, Frankrijk.
• Sint-Lucasschool, Doornik.
• Sint-Jozefskerk in Roubaix, Frankrijk.
• Kerk van Fontenoy, Henegouwen
• Kerk van Marke
• Kasteel van de familie Van Caloen in Loppem
• Kasteel 'Ter Heyde' van Charles van Outryve d'Ydewalle, Sint-Andries.
• Kapel van 'De Roserie', eigendom van zijn broer Paul te Aalst.
• Huis Bethune, Pontstraat Aalst, thans K. Lyceum.
• Bisschoppengalerij van het Kerkhof van Mariakerke
• Sint-Kwintenskapel in Gent

Mozaïeken in de kathedraal van Aken

Bethune heeft voor talrijke vormen van plastische of decoratieve kunsten ontwerpen gemaakt. Die ontwerpen vonden hun weg in zowat geheel Europa. Hij leverde vooral grote kwaliteit af wanneer hij zijn toegepaste kunst kon integreren in zijn bouwwerken (Loppem, Maredsous, Vivenkapelle, enz.) Al deze ontwerpen hadden een uitgesproken architecturaal, archeologisch en didactisch karakter.

Dit was ook het geval met de glasramen die hij ontwierp voor de kathedralen van Brugge, Gent, Antwerpen en Doornik. Door hen, door zijn muurschilderingen (bijvoorbeeld in het Maaltebruggekasteel, 1862–1864) en door zijn mozaïeken (kathedraal van Aken) heeft hij sterk bijgedragen tot het herleven van deze kunstvormen.

Enkele voorbeelden:

• Ontwerp voor de Tiara (de zogenaamde Belgische Tiara) die in 1871 werd aangeboden aan paus Pius IX.
• Mozaïekdecoratie van de koepel van de kathedraal van Aken 1871-1881.
• Grafmonumenten voor Monseigneur Gravez, bisschop van Namen en voor de familie Lefèvre in Sclayn.
• Ontwerp van een rijve voor de relikwie van Karel de Goede in de Sint-Salvatorkathedraal, 1883-1885.
• Ontwerp van een rijve voor de relieken van Sint Lambertus in de kathedraal van Luik, 1884.
• Collegiale kerk van Dinant: het retabel op het hoofdaltaar en meubilair.
• Ontwerpen voor aankleding van kastelen in Denée, Gesves en Spontin.

Bethune werkte als edelsmid voor het atelier Bourdon.