Sint-Lucasgilde

Het Sint-Lucasgilde was de naam van stedelijke broederschappen of gilden van kunstenaars en kunstambachtslieden onder de bescherming van Sint-Lucas.

De heilige Lucas schildert de Madonna (Rogier Van der Weyden, 1435-40)
De heilige Lucas schildert de Madonna (Maarten van Heemskerck, 1532)
Schildersatelier, gravure naar Jan van der Straet, ca. 1595
Gevelsteen van het Sint-Lucasgilde op de Waag in Amsterdam
Sint Lucas Gilde in Delft
Sint-Lucasgilde te Delft op een prent uit 1730, maker onbekend
De bestuurders van de Sint-Lucasgilde van Haarlem in 1675. Geschilderd door Jan de Bray, tweede van links

Patroon

De naam van het gilde verwijst naar de evangelist Lucas. Zijn evangelie wordt gezien als het meest beeldend, met oog voor detail en sfeer. Volgens een Byzantijnse legende uit de 6e eeuw had Lucas een portret van Maria geschilderd. Zijn auteurschap werd geclaimd voor sommige iconen van de Theotokos en later voor Europese replica's uit de 14e eeuw.

Werking

Kunstschilders, kladschilders, glazeniers, beeldhouwers, graveurs, maar ook plateelbakkers, boekdrukkers en kunsthandelaren konden lid worden van het gilde, dat zelf zorgde voor kwaliteitscontrole en de opleiding van jong talent. Van het lidmaatschap werd aantekening gehouden. De nog bestaande boeken (zie externe link) zijn van groot belang voor kennis van de kunstgeschiedenis.

Volgens typische gilderegels namen meesters een kind van twaalf tot veertien in de leer (één tegelijk en soms een tweede na een wachttijd). Om lid te worden moest een aspirant aan een aantal voorwaarden voldoen, zoals een leertijd van zes jaar, soms ook korter als hij een meesterstuk produceerde. Ongeveer een derde van de inkomsten van het gilde werd besteed aan het onderhouden van de arme leden en hun gezinnen.

In de Nederlanden

Antwerpen

Op 26 augustus 1382 werd het ambacht van de kunstenaars, later Sint-Lucasgilde genoemd, in Antwerpen opgericht. Daarmee is het wellicht een van de oudste in de Lage Landen. Het omvatte aanvankelijk de goud- en zilversmeden, borduurwerkers, emailleerders, glazeniers, beeldhouwers en schilders. Het Sint-Lucasgilde overkoepelde zowel de kunstenaars als de kunstambachten, wat in de 18e eeuw tot conflicten en uiteindelijk tot opheffing van het gilde zal leiden.

Vanaf 1480 maakte ook de rederijkerskamer De Violieren deel uit van het gilde, in 1680 gevolgd door de rederijkerskamer De Olijftak. Ook andere groepen sloten zich aan, zoals onder meer vanaf 1536 de drukkers en in 1565 de klavecimbelbouwers. Op initiatief van David Teniers wordt in de schoot van het Sint-Lucasgilde in 1663 bij koninklijk octrooi van Filips IV van Spanje de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten van Antwerpen opgericht. Ze heeft haar lokalen in de Beurs tot ze in 1811 verhuist naar de Mutsaardstraat. Het gilde zelf werd in 1773 ontbonden en daarna heropgericht, maar ten slotte op 21 november 1791 definitief afgeschaft.

Enige bekende leden van het Sint-Lucasgilde te Antwerpen:

Alexander Adriaenssen · Osias Beert · Adriaen Brouwer · Jan Brueghel de Jonge · Jan Brueghel de Oude · Pieter Brueghel de Jonge · Hieronymus Cock · Wenceslas Coeberger · Pieter Coecke van Aelst · Jan Cossiers · Gerard David · Frans Hals · Gerard de Jode · Cornelis de Vos · Cornelis Floris De Vriendt · Jan Gossaert · Jacob Grimmer · Adriaen Isenbrandt · Hans III Jordaens · Adriaen Key · Willem Key · Quentin Massys · Hans Memling · Anthonie Mor · Frans Mostaert · Abraham Ortelius · Joachim Patinir · Christoffel Plantijn · Peter Paul Rubens · Pieter Snayers · Pieter Thys · Jasper Tournay · Gillis van Coninxloo · Willem Van Haecht · Pieter Van Mol · Bernard van Orley · Lucas van Uden · Joos van Wassenhove · Johannes Vermeer · Sebastiaen Vrancx

Brugge

Gent

Brussel

Een akte uit 1306 die 36 Brusselse ambachten opsomt, noemt ook de scilderen. Het reglement van hun ambacht werd op 2 november 1387 uitgevaardigd door de Magistraat van Brussel en groepeerde hen met de glasmakers en goudslagers.[1] Het ambacht, dat deel uitmaakte van de Sint-Jansnatie, had zijn kapel in de Sint-Gorikskerk. Ze werd uiteraard verfraaid met talrijke schilderijen, al werd de Sint-Lucas tekent Onze-Lieve-Vrouw die Rogier Van der Weyden in de jaren 1430 voor de kapel maakte, opgeëist door de kanunniken van Sint-Goedele.[2] Het ambachtsreglement werd vernieuwd op 20 juni 1453.[3] De twee volgende jaren trof de stadsmagistraat bijkomende verordeningen om het conflict met het beeldsnijdersambacht over de befaamde Brusselse retabels te regelen. Het 'stofferen' van deze retabels was een belangrijke activiteit van de Brusselse schilders-vergulders.[4] Uiteindelijk haalden ze de bovenhand en bekwamen ze een alleenverkooprecht. De registers van het schildersambacht zijn slechts bewaard voor de periode 1599-1794.[5] De hieronder volgende ledenlijst is vóór die datum dus niet zeker:

Doornik

Amsterdam

De zetel van het Amsterdamse Lucasgilde was in de Waag. Door een grote opschoning begin 19e eeuw gingen de archieven verloren.[6]

Haarlem

Het bestaan van een gilde in Haarlem is voor het eerst geattesteerd in 1496, toen nog onder Sint-Elooi. De oudst bewaarde statuten dateren uit 1514.[7]

Utrecht

In Utrecht bestond een Sint-Lucasgilde dat zich in 1611 afscheidde van het Zadelaarsgilde.

Bij hun oprichting ziet de ledenlijst er als volgt uit[8]

Kunstschilders

  • Peter Jansz. van Sypenes
  • Jan van Malsz
  • Gilis Block
  • Jan Segerman
  • Abraham Bloemaert
  • Jochim wtdewael
  • Adam Willers
  • Adriaen Willemsz van Capel
  • Marcelis Gerritsz
  • Heinrick van Broeckhuysen
  • Mr. Cornelis van der Eem
  • Aert van der Eem
  • Aert Willemsz van Soest
  • Roelof van Zyl
  • Herman van Vollenhoven
  • Beernt van Hasteren
  • Marcus Ormea
  • Nicolaes Knupfer

Beeldhouwers en Antieksnijders

  • Willem Jacobszoon Colijn
  • Adriaen Fredrickzoon
  • Adriean Bosman
  • Willem van Halen
  • Wyer Bartholomeusz
  • Tonis Janz van Selmondt
  • Heynrick Jansz van Fockenborch
  • Claes Heyndrickz van Rossum
  • Nicolaas Adriaenzoon
  • Kambert Oolofzoon
  • Cornelis van Rooijen

Cleedschryvers of Grofschilders

  • Jan Adriaensz
  • Adriaen Jochimz
  • Herman Gerritsz van Honthorst
  • Gerrit Jacobsz van Hasselt
  • Claes Jacobsz van Hasselt
  • Michiel Jacobsz van Hasselt
  • Loef Gerritsz
  • Steven Claesz
  • Jacob Claesz
  • Jan Aelbertsz
  • Daniel Verhaeij
  • Gerrit Tonsz

Bekende gildebroeders waren onder andere:

Delft

Den Haag

In 1656 scheurde een groep schilders zich af en vormde de Confrerie Pictura.

Leiden

Het Leidsche St. Lucas Gilde is opgericht in 1648. Hieruit ontstonden de Leidse Tekenacademie (1694) en Ars Aemula Naturae (1799).

Leden:

Rotterdam

Arnhem

Dordrecht

In de rest van Europa

Gelijkaardige instellingen bestonden in de rest van Europa:

  • de Arte dei depintori in Venetië (eerste vermelding 1271), later de Compagnia di San Luca in de kerk Santa Maria Nuova en vervolgens Santa Maria Novella
  • de Compagnia di San Luca van Florence (1339 of 1349)[9]
  • de Accademia di San Luca in Rome (1593)
  • de Confrérie de Saint-Luc in Parijs (statuten uit 1391),[10] later de Académie de Saint-Luc (1655)[11]
  • de Lukasbunden in Duitsland (vooral het Rijnland)
  • de Lukasgillet in Lübeck (ca. 1400)[12]
  • de Cofradía of Hermandad de San Lucas van Sevilla (statuten uit 1480) had haar kapel in de Iglesia de San Antonio Abad
  • de Cofradía de San Lucas van Zaragoza
  • de Academia de San Lucas in Madrid (1603)

Gelijkaardige organisaties
  • de Cofradía de San Esteban de los Fresneros in Barcelona, later ook de Círculo Artístico de San Lucas
  • de Confrerie Pictura in Den Haag
  • de Cofradía de los Siete Dolores in Madrid (1634), gevestigd in het klooster van Santo Tomás de Aquino
  • de Worshipful Company of Glaziers and Painters of Glass en de Worshipful Company of Painter-Stainers in Londen
  • de Lukasbund aan de Weense academie (1809)

Zie ook

Literatuur
  • Peter Stabel, "Organisation corporative et production d'oeuvres d'art à Bruges à la fin du moyen âge et au début des temps modernes", in: Le Moyen Âge. Revue d'histoire et de philologie, 113, 1, 2007, blz. 91-134
  • Eduardo Morales, Cofradías bajo la advocación de San Lucas, especial protector de los pintores, en España. El caso de Navarra, in: El culto a los santos: cofradías, devoción, fiestas y arte, Instituto Escurialense de Investigaciones Históricas y Artísticas, 2008, San Lorenzo de El Escorial, ISBN 978-84-89788-71-8, blz. 829-846
  • Lorne Campbell, "The Art Market in the Southern Netherlands in the Fifteenth Century", in: The Burlington Magazine, vol. 118, 1976, nr. 877, blz. 188–198
  • Clare Ford-Wille, "Antwerp, Guild of S. Luke", in: The Oxford Companion to Western Art, Ed. Hugh Brigstocke, Oxford University Press, 2001
  • John Michael Montias, "The Guild of St. Luke in 17th-Century Delft and the Economic Status of Artists and Artisans", in: Simiolus: Netherlands Quarterly for the History of Art, vol. 9, 1977, nr. 2, blz. 93–105
  • Maarten Prak, "Guilds and the Development of the Art Market during the Dutch Golden Age", in: Simiolus: Netherlands Quarterly for the History of Art, vol. 30, 2003, nr. 3/4, blz. 236–251

Bronnen en noten
  1. Félicien Favresse, Les premiers statuts connus des métiers bruxellois du duc et de la ville et note sur ces métiers, in: Bulletin de la Commission royale d'Histoire, vol. CXI, p. 76-79
  2. Claire Dickstein-Bernard, "Rogier van der Weyden, de stad Brussel en haar schildersgilde", in: Rogier vander Weyden. Officiële schilder van de stad Brussel. Portretschilder aan het hof van Bourgondië, 1979, p. 36-40
  3. Colette Mathieu, "Le métier des peintres à Bruxelles aux XIVème et XVème siècles", in: Bruxelles au XVe siècle, 1953, p. 219-235
  4. Edmond Roobaert, "Schildersambacht en stadsmagistraat te Brussel in de 16de eeuw", in: Eigen Schoon en de Brabander, 2008, p. 173-224
  5. Alexandre Pinchart, "La corporation de peintres à Bruxelles", in: Messager des sciences historiques ou archives des arts et de la bibliographie de Belgique, 1877, p. 289-331; 1878, p. 315-332 en p. 475-490; 1879, p. 459-470
  6. I. H. van Eeghen, The Amsterdam Guild of Saint Luke in the 17th Century
  7. C. J. Gonnet, Sint Lucas Gilde te Haarlem in 1631, 1877, North Holland Archives, Haarlem
  8. Schildersvereenigingen te Utrecht door Mr. S. Muller Fz. Pagina 126
  9. Rufus Graves Mather, "Documents Mostly New Relating to Florentine Painters and Sculptors of the Fifteenth Century", in: The Art Bulletin, vol. 30, 1948, nr. 1., blz. 20–65
  10. Paul Binski, Pintores, blz. 15
  11. Jules Guiffrey, Livrets des expositions de l'Académie de Saint-Luc à Paris pendant les années 1751, 1752, 1753, 1736, 1762, 1764 et 1774, avec une notice et une table, Librairie des Arts et Métiers, Nogent-le-Roi, 1915 en 1991
  12. Gunnar Carlquist (red.), Svensk uppslagsbok, vol. 17, Malmö, Svensk Uppslagsbok AB, blz. 779
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.