Zwartland
Het Zwartland (volksmond: 'T Zwetland) is een gehucht in Zemst in de Belgische provincie Vlaams-Brabant dat aansluit bij het dorp Zemst-Bos. Het bestaat uitsluitend uit een deel van de Verbeetweg, namelijk alle huizen na de eerste bocht in de straat, die dus niet direct aansluiten op de bebouwing van de dorpskern. Het verste huis ligt op zo'n 1,2 km van de Spiltstraat. De Laarbeek vormt de westelijke grens van het gehucht.
Plaats in België .svg.png){kind=small} | |||
  | |||
| Situering | |||
| Gewest |  | ||
| Provincie |  | ||
| Gemeente | Zemst | ||
| Coördinaten | 50° 58′ NB, 4° 25′ OL | ||
| Algemeen | |||
| Inwoners (2018) | 49 inwoners (73 inw./km²) | ||
| Mannen | 59,2% | ||
| Vrouwen | 40,8% | ||
| Hoogte | Tussen 9 en 11 m | ||
| Overig | |||
| Postcode | 1980 | ||
| Netnummer | 015 en 02 | ||
Detailkaart | |||
 | |||
| |||
Naam
De naam van het gehucht is afkomstig van de grond die er ligt. Achteraan de Verbeetweg is er een deel van de bodem van een vijftal hectaren die zichtbaar donkerder is, bijna zwart. Vergeleken met grond van een halve km verder is het verschil zeer duidelijk. Vandaar de naam 'Zwartland'.
Deze grond is vooral zo donker omdat zich een rijke bron aan water onder de bodem bevindt en de grond dus min of meer verzadigd is van al dat water. Vóór de waterwinning werd gebouwd in 1978 was het nog veel drassiger op Het Zwartland. Op heden is dit geminderd omdat er tot voor kort dagelijks zo'n anderhalf miljoen liter weggepompt werd (zie kopje Waterwinning).
Geschiedenis
Romeinse tijd
In 1997-1998 werd het grootste archeologisch onderzoek ooit in Vlaanderen gehouden, namelijk bij de aanleg van de vTn-I aardgasleiding. De hele sleuf voor deze leiding werd onderzocht van in Voeren tot in Zeebrugge. Deze leiding loopt ook doorheen het Zwartland. Er werden enkele niet te dateren kuilsporen gevonden, maar in een groep van kleine, onregelmatige kuilsporen werd ook één Romeins oxiderend gebakken bodemfragment ontaard. De precieze locatie van deze vondst is het veld tussen het rechte stuk van de straat en de Sooikesikhoeve.[1]
18e eeuw
Vroegste geschreven geschiedenis
Een van de vroegste vermeldingen van wat vandaag het Zwartland is komt uit 1702. In een verkoopakte wordt vermeld dat de Weterscheyde, een 5 bunder (6,5 ha) groot bos dat grensde aan het Verbertbosch, werd verkocht voor 1000 gulden. Het nu verdwenen Verbertbos was gelegen in de Verbeetweg die zijn naam eraan dankt. De eerste bewijzen van bebouwing in de Verbertweg zijn te zien op de Villaretkaarten uit 1745-1748.
Late 18e eeuw
Reeds in de jaren 1740 zijn op de Villaret-kaarten twee boerderijen te zien die ieder een stuk landbouwgrond van zo'n anderhalf hectare erbij hadden. Op het nevenstaande kaartje uit 1775 ziet men links wat men vandaag de Zwartlandhoeve noemt en rechts de tweede boerderij. Beide huizen staan er vandaag nog steeds. Deze zijn allebei weliswaar verschillende malen verbouwd, zowel in de 19e, 20e als 21e eeuw.
Tussen deze huizen en Zemst-Bos lagen onder andere het Verbertbos en Hogenbos. Doordat het gehucht grotendeels omringd was door (ook het Kattemeuterbos in het westen), is het historisch gegroeid dat het niet echt bij Zemst-Bos hoorde, ook toen de meeste bossen verdwenen waren. De aanwezigheid van al dat bos rondom het gehucht is trouwens mede de reden waarom de grond donkerder is, tezamen met de rijke waterbron onder het oppervlak.
Eigendom "bakermatperceel" en volksmythe
Er bestaat een oude mythe over het Zwartland. Deze gaat als volgt: "Er was eens een boertje in Zemst-Bos van wie de gewassen niet wouden gedijen. Hij bewerkte een "zwart land" dat voor de Franse Overheersing toebehoorde aan de parochie en door de sansculotten aan een privépersoon was verkocht. Deze boer liet een belezer uit Eppegem komen en deze bad drie dagen na elkaar, om drie uur in de namiddag, volgend schietgebed: 'Jezus Christus, zij gelooft! Laat groeien 't loof in deze grond gebenedijd, van duivels en ketters bevrijd; bim, bam, beieren... bim, bam beieren... Amen!' Niet veel later bloeiden de gewassen welig, tegen de zin van de kwelgeesten. De naam Zwartland is blijven bestaan, maar de boeren zelf verzwijgen liever de exacte locatie van het vernoemde perceel, want de duivels die de goddeloze Fransen meebrachten konden zo weleens opnieuw opgewekt worden om kwaad te stichten."[2]
Aan de tekst is duidelijk te merken dat deze op z'n minst een tijd na de Franse Overheersing geschreven is. De huidige oude inwoners van het Zwartland kennen dit verhaal dan weer niet. Het is dus zeer grofweg te dateren tussen 1830 en 1930. Indien het volksverhaal klopt, zou dat betekenen het Zwartland van oorspronkelijk eigendom zou geweest zijn van de parochie Zemst en dan door de Fransen verkocht aan een privébezitter in de jaren 1790. De eigenaars van het perceel zijn tot nu toe maar gekend vanaf 1908. De laatste eigenaar van het "bakermatperceel" was Marie Estelle Charlotte Van Nuffel d'Heynsbroeck. Zij verkocht het in 1921 als twee afzonderlijke percelen aan de mensen die toen in de huizen woonden. Beide boerderijen met grond werden verkocht voor 9.000 Belgische frank. De eigenaars staan hieronder opgesomd:
| Eigenaar | Woonst | Eigenaar vanaf | Eigenaar tot | Verkregen via | Extra info |
|---|---|---|---|---|---|
| Charles Jean Alexandre van Nuffel d'Heynsbroeck |  | 1871[3] | 1890 | ? | Adellijke grootgrondbezitter |
| Marie Louise Estelle Schoutetten | | 1890 | 1906[4] | erfenis echtgenoot | Grootgrondbezitter |
| Maria Charlotte Estelle Van Nuffel d'Heynsbroeck | | 1906 (1908) | 1921[5] | erfenis moeder | Grootgrondbezitter |
19e eeuw
Op een kaart van de gemeente Zemst uit 1849 is heel wat informatie te halen. In 1777 stonden er twee huizen en was er het bos aan weerszijden van de straat, dik 70 jaar later was er heel wat veranderd. Het voorste deel van de straat noemde de Verbeertstraat, na de eerste 90°-bocht veranderde het tot de Verbeertweg. Het gehuchtje zelf werd in de 18e eeuw ook nog vermeld als Het Verbert bij Sempst, nu wordt het stuk bij de Zwartlandhoeve vermeld als het Klein Verbeert, en het stuk helemaal achteraan als het Verbeert. Ten noorden van het lange rechte stuk lag de voormelde Hogenbosch. Het stukje bos rondom de huidige Sooikesikhoeve was ook gekrompen en werd vermeld als het Abosch. Tussen beide kleine bosjes lag dan nog eens het Stomkensbosch en tussen de Laarbeek en de Zwartlandhoeve lag nóg een klein stukje bos, het Brusselaersbos. Al deze kleine bosjes waren niet veel groter dan enkele hectaren. Verder was het aantal huizen gestegen van twee naar acht; de meeste nieuwe huizen waren achteraan de straat gebouwd. In het begin van de 19e eeuw, alleszins voor de opmaak van voorschreven kaart, werd de Zwartlandhoeve grondig herbouwd. Het uitstekende stuk was verdwenen en achteraan was er dan weer een stuk bijgebouwd.
Eerste Wereldoorlog
Tijdens de Eerste Wereldoorlog verbleef er een tijd een heel regiment geallieerde soldaten bij de boerderij helemaal achteraan Het Zwartland (die van familie De Prins), daaronder was ook Koning Albert I en enkele van de hoogste Belgische officieren. Ze hadden tientallen hutten gemaakt met strobalen uit de boerderij waarin de soldaten dan een tijd konden verblijven. Op een nacht was er plots een geweerschot te horen en stond alles in rep en roer. Iedereen ging kijken naar wat er gebeurde en de Koning ging snel een kijkje nemen en vertrok met de klompen van de landbouwer. Het bleek uiteindelijk loos alarm en de man kreeg zijn klompen terug.
20e eeuw
Na de Tweede Wereldoorlog minderde de gedachte van een 'gehucht apart' en werd het meer gezien als een deel van Zemst-Bos. Het nabijgelegen maar niet tot het gehucht horende Kattemeuterbos was in der tijd eigendom van de adellijke familie Demeure en verboden toegang voor buitenstaanders. Enkel en alleen de Zwartlanders mochten door het bos om zo via de Verbrande Brug de stad Vilvoorde een stuk sneller te bereiken, en dit omdat zij jaarlijks van de kasteeleigenaar een soort toegangspasje kregen. Dit was zo tot eind jaren 70.
21e eeuw
Windhoos
Op 17 juni 2002 kreeg Zemst-Bos en Het Zwartland een windhoos te verduren. Veel dakpannen werden van de daken gesleurd en enkele fruitbomen werden met wortelstelsel en al uit de grond gerukt. De oude canadapopulier, een heus natuurmonument dat ook wel 'den dikken boom' werd genoemd, die aan de eerste van de vijf 90°-bochten stond, overleefde die dag niet.
.JPG)
.JPG)
Wegenwerken
Van 2011 tot begin 2012 werden in heel Zemst-Bos grote werken uitgevoerd. Ook vooraan het Zwartland werden er werken uitgevoerd. Het voorste deel van de straat werd verbreed, zodat auto's elkaar ongehinderd kunnen passeren, dit is verder achteraan het Zwartland niet het geval. Ook kregen de huizen vooraan riolering en de mogelijkheid tot een aardgasaansluiting. Na de werken hadden dus 14 van de toen 48 inwoners riolering.
Op 2 oktober 2015 kreeg heel het achterste deel van de Verbeetweg, na vele jaren, een nieuwe laag asfalt. De straat werd ook een klein beetje breder, maar er werd weliswaar geen riolering aangelegd.
Waterleiding
In de lente van 2014 werd de hoofdwaterleiding Zemst-Bos-Droeshout vervangen. Deze werd aangelegd in 1948 en vertoonde de voorbije jaren vaker lekken. Op 14 april 2014 viel er een put midden in het wegdek waar water uit lekte, net voorbij de Zwartlandhoeve. Deze werd hersteld maar in de ochtend van 23 april kwam er een enorm lek dat voor veel schade zorgde. De tuin van de Zwartlandhoeve, zo'n 200 meter van de Verbeetweg en drie velden kwamen onder water te staan (zie foto's).
De Zwartlandhoeve
De Zwartlandhoeve bestond reeds in 1745-48, zoals te zien op de Villaretkaarten. De eerste gekende inwoners waren Jozef Willem Verdoodt en zijn vrouw Anna Maria De Bauw. Op 2 juli 1775 werd Willem Verdoodt daar geboren als hun derde kind en eerste zoon. De Verdoodts pachtten deze hoeve van de toenmalige eigenaars en via een systeem van erfpacht bleef de pacht doorgaan van vader op zoon. De twee eerste generaties die er woonden moesten bij de grote Zemstse boeren vaak als dagloners aan de slag. In de vroege 19e eeuw werd de hoeve drastisch verbouwd, zo werd het uitstekende gedeelte vooraan verwijderd en werd erachteraan een koetshuis bijgebouwd. Willems zoon Jan Francus Verdoodt en zijn gezin woonden als derde generatie in de hoeve. Jan Francus trouwde in 1867 met Anna Rosalia De Smedt. Halverwege de 19e eeuw was de situatie van de familie verbeterd, waardoor Jan Francus geen dagloner was zoals zijn voorouders maar wel een zelfstandige landbouwer kon zijn. Begin 1868 kregen zij hun zoon Edouard en in 1870 hun dochter Philomena. In 1921 kocht Edouard de hoeve met de gronden (1,4 hectare) over van Marie Charlotte Estelle Van Nuffel d'Heynsbroeck voor 9.000 frank en zo kwam de hoeve na bijna anderhalve eeuw toch officieel in de handen van de familie Verdoodt.
Ondertussen was Philomena verhuisd naar Humbeek, waar haar man Jan Jozef De Doncker woonde en ze samen een fruitplantage uitbaatten. Dit koppel kreeg 6 kinderen waaronder Frans De Doncker, die vleesverdeler was in Jette (Brussel) en getrouwd was met Jeanne Van Win. Zij hadden dan weer twee kinderen, Jos De Doncker en Raymond De Doncker. In 1937 gingen Frans en Joanna met hun twee zonen in de Zwartlandhoeve bij hun nonkel Edouard Verdoodt wonen. Omdat tot dan toe al zovele jaren Verdoodts in de hoeve woonden werd de hoeve soms zelfs de Hoeve Verdoodt genoemd. In 1947 stierf Edouard en omdat hij vrijgezel gebleven was ging het huis en de eigendommen dus over naar de zoon van zijn zus, Frans. Frans overleed in 1958 en de hoeve bleef eigendom van zijn vrouw. Jozef overleed vrij jong en zijn broer Raymond erfde later de eigendommen. Het woongedeelte van de hoeve (links) werd vanaf toen een huurhuis en de stal en schuur werden in 1982 omgebouwd tot een jachtpaviljoen, Raymond was immers jachtwachter van het omliggende van 1982 tot 2008. Twee rechtstreekse afstammelingen van de allereerste Zwartlanders wonen twee en een halve eeuw later nog steeds op Het Zwartland, namelijk Raymond De Doncker en zijn kleinzoon Yannis Cleymans. In de zomer van 2014 werd de hoeve verkocht aan een uit Mechelen afkomstig gezin.
Demografie
- De gegevens zijn van de beginperiode van het aangegeven jaar.
- In 1950 telde Het Zwartland 62 inwoners. 33 mannen (53,2%) en 29 vrouwen (46,8%).
- In 1970 telde Het Zwartland 41 inwoners. 21 mannen (51,2%) en 20 vrouwen (48,8%).
- In 2000 telde Het Zwartland 36 inwoners. 20 mannen (55,6%) en 16 vrouwen (44,4%).
- In 2005 telde Het Zwartland 38 inwoners. 21 mannen (55,3%) en 17 vrouwen (44,7%).
- In 2012 telde Het Zwartland 49 inwoners. 28 mannen (57,1%) en 21 vrouwen (42,9%).
- In 2013 telde Het Zwartland 45 inwoners. 27 mannen (60,0%) en 18 vrouwen (40,0%).
- In 2014 telde Het Zwartland 44 inwoners. 26 mannen (59,1%) en 18 vrouwen (40,9%).
- In 2015 telde Het Zwartland 47 inwoners. 28 mannen (59,6%) en 19 vrouwen (40,4%).
- In 2018 telde Het Zwartland 49 inwoners. 29 mannen (59,2%) en 20 vrouwen (40,8%)
| Leeftijd | 1950 | 1970 | 2000 | 2005 | 2012 | 2013 | 2014 | 2015 | 2018 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 0 - 17 jaar | 18 (29,5%) | 5 (12,2%) | 9 (25,0%) | 9 (23,7%) | 15 (30,6%) | 16 (35,6%) | 16 (36,4%) | 14 (29,8%) | 15 (30,6%) |
| 18 - 64 jaar | 42 (68,9%) | 31 (75,6%) | 21 (58,3%) | 24 (63,2%) | 30 (61,2%) | 25 (55,6%) | 24 (54,5%) | 29 (61,7%) | 28 (57,1%) |
| 64+ jaar | 2 (3,3%) | 5 (12,2%) | 6 (16,7%) | 4 (10,5%) | 4 (8,2%) | 4 (8,3%) | 4 (9,1%) | 4 (8,5%) | 6 (12,2%) |
Tussen 1920 en 1970 halveerde de bevolking van Het Zwartland bijna, in deze 50 jaar werd één huis afgebroken en werden er drie bijgebouwd. Tussen 2000 en 2012 werden er nog eens drie huizen bijgebouwd en waren er ook verschillende geboortes, waardoor de bevolking op korte tijd met 11 inwoners steeg. Opvallend is dat er altijd al meer mannen dan vrouwen hebben gewoond. Verder ligt het relatief aantal onder 18-jarigen een heel stuk hoger dan het Vlaamse of Zemstse gemiddelde. Het Zwartland heeft trouwens een oppervlakte van 0,67 km² (67 ha), en dus 70 inwoners/km². Dit is pakken lager dan de Zemstse 500 inwoners/km².
Sport
Op Het Zwartland bevindt zich geen enkele sportfaciliteit, maar dit was niet altijd zo. Van 1974 tot 1979 bevond er zich in Zemst-Bos een vriendschappelijke vrouwenvoetbalploeg: VK Spilt. De club droeg groen en wit als clubkleuren. Het veld van de ploeg bevond zich eerst op de Spiltstraat, vlak bij hun uitvalsbasis (het nu verdwenen) Café 't Spilt in Bos. Daarna 'verhuisde' het veld naar vooraan in de Verbeetweg, en later naar achteraan in de Verbeetweg. Hierdoor kende Het Zwartland dus enkele jaren zijn eigen voetbalploeg. In de periode dat VK Spilt speelde op Het Zwartland, werd een geitenbok genaamd Jan als teammascotte gekozen. Deze geit werd meegenomen naar de thuismatchen en had altijd zijn 'kostuum' aan.
Waterwinning
Aan de derde van de vijf 90°-bochten van de Verbeetweg bevindt zich sinds 1978 een waterwinningsinstallatie waar tot in 2019 dagelijks tot anderhalf miljoen liter grondwater naar boven gestuwd werd; ofwel meer dan een half miljard liter per jaar. Dit water werd in de distributieketen gepompt en als drinkwater gebruikt. Het water werd echter niet in deze regio verbruikt, maar in de regio van Opwijk en Dendermonde en gedeeltelijk in Humbeek. Het overtollige water werd in de nabijgelegen beek, de Laarbeek geloosd. Dit zorgt ervoor dat deze beek een van de zuiverste van de regio is en dat er een kleine stekelbaars-populatie mogelijk is.
In de zomer van 2012 werd de achterkant vernieuwd en verfraaid en werd ook het dak hersteld. In 2019 werd het oppompen van water gestaakt en in november van dat jaar werd het gebouw volledig afgebroken en werd de het wateropvangbekken gedempt.
Nog enkele andere foto's
Veldweg richting de door bomen omringde 'Sooikesikhoeve'. Op de achtergrond staat het Kattemeuterbos (anno 2008).
De in 2012 gerenoveerde achterkant van het waterwinningscomplex van Het Zwartland, met de bezinkselput zichtbaar..jpg)
De oudst bekende foto van Het Zwartland, genomen in de jaren 1930. De bakker van Zemst-Laar, Petrus Smets, poseert hier tijdens zijn ronde bij het toen (en nu nog steeds) tweede huis van Het Zwartland.
De 2 grote hoogpspanningslijnen zijn een vertrouwd zicht op Het Zwartland. Rechts van de mast wordt als 'vooraan' Het Zwartland beschouwt. Dit is het enige stuk van het gehucht dat binnen een woonzone ligt, hier staan de 6 eerste huizen op een rij.
Links zie je grond van vooraan Het Zwartland, rechts zie je grond van achter de Zwartlandhoeve. Alhoewel de twee plaatsen in vogelvlucht slechts 500 meter uit elkaar liggen, is het verschil toch zeer duidelijk.
Trivia
- In de jaren 80 en 90 was de jacht op 't Zwartland en ook het nabijgelegen Kattemeuterbos in handen van de vroegere petroleumonderneming SECA. Topmensen van verschillende grote ondernemingen en oliereuzen van vooral Conoco en ook Texaco, Esso en DuPont kwamen speciaal vanuit de VS om er te jagen.
- Op een uitgave van de Vlaams-Amerikaanse krant de Gazette van Detroit stond op de voorpagina een Belgisch winterlandschap. Dit was een foto genomen op Het Zwartland.
- Van de 18 huizen staan er maar liefst 15 aan de noordkant van de straat.
- Het volledige gehucht bevindt zich in een 'beschermingszone drinkwater'.
- Van 2002 tot 2012 was er jaarlijks een buurtfeest waarop heel het gehucht samen kwam bij een van de gezinnen.
Bekende ex-inwoners
- Frans Van der Elst, Vlaams-nationalistisch politicus; had een buitenverblijf op Het Zwartland (1920-1997)
- Marleen De Doncker, Miss Vlaanderen en Miss Diamant in 1989 (1965-2013)
Bronnen, noten en/of referenties
|
 | Plaatsen in de gemeente Zemst |  |
|---|---|---|
|
Deelgemeenten: Elewijt · Eppegem · Hofstade · Weerde · Zemst | ||