Heemtuin
Een heemtuin, heembos of heempark is een kunstmatig, veelal omheind landschapselement, bedoeld om het inheemse, wilde flora en fauna te laten zien. Het begrip is geïntroduceerd door Jac. P. Thijsse (1865-1945).
Het oorspronkelijke idee van Thijsse was dat van een educatief plantsoen dicht bij de mensen. De nadruk lag niet op soortenkennis maar op inzicht in levensgemeenschappen. Thijsse kreeg voor zijn 60-ste verjaardag in 1925 het gebiedje Thijsse's Hof in Bloemendaal. Hij richtte het samen met Leonard Springer in met diverse plantengemeenschappen uit Kennemerland. Thijsse's Hof is daarmee de oudste heemtuin van West-Europa.
Geschiedenis
Vanaf 1960
In de jaren zestig van de twintigste eeuw waren heemtuinen populair. Veel scholen hadden een kruidentuin, wildtuin of arboretum en noemden die gewoonweg heemtuin. Dat hier ook insecten en dieren leefden, was leuk, maar geen hoofdzaak.
In de volgende decennia zouden het explosief groeiend gebruik van insecticiden, kunstmest en industriële landbouwmethodes het bestand aan insecten, insecteneters, grondbroeders, waterwild, vissen, amfibieën en reptielen echter decimeren.
Omstreeks 1980
Teruggrijpend naar de bekommernis van Thijsse ook om insecten en vogels, verlegde de nadruk binnen de heemtuin zich in de jaren tachtig, zeker als die tuin mogelijkheden bood als toevluchtsoord of zelfs ersatz habitat voor bedreigde diersoorten.
In Vlaanderen, waar nooit een onderscheid werd gemaakt tussen een heemtuin en een heembos, kwam de nadruk te liggen op biodiversiteit en minder op het publiek toegankelijk of educatieve karakter.
Vanaf 1990
In de jaren negentig kwamen er in Vlaanderen milieunormen in de vorm van VLAREM I, II en III en het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (1997). Gemeenten maakten verordeningen die de streekeigen vegetatie definieerde die vervolgens overal in de publieke ruimte werd aangeplant. Veel schooltuinen verdwenen, maar de publieke heemtuin aan de rand van de stad bleef en kreeg een meer recreatieve functie voor wandelaars en fietsers.
Heemtuinen werkten nu vaak aan de reconstructie van het landschap zoals zich dat op die bepaalde plaats ergens in het verleden had voorgedaan maar dat door monoculturen, verschraling of overbemesting teloor was gegaan.
De 21ste eeuw
Veel oorspronkelijke heemtuinen zoals Thijsse die zag, zijn verdwenen. Tot de uitzonderingen behoren Thijsse's Hof in Bloemendaal, Veermanshof te Wijhe, Thijssepark in Amstelveen en Heemtuin Rucphen, die nog steeds als educatieve heemtuinen worden onderhouden. Er zijn wel kruidentuinen, thema-tuinen, eco-tuinen en meer inheemse aanplantingen in de openbare ruimte voor in de plaats gekomen. Ook in particuliere tuinen is meer aandacht voor inheemse fauna en flora. Heemtuinen kunnen daarbij voor inspiratie zorgen.
Aanleg van een heemtuin
Ingrepen die voor de aanleg van een heemtuin vaak noodzakelijk zijn:
- Aanbrengen van natuurlijke afrasteringen voor mens en dier, bijvoorbeeld door de aanplant van (sleedoorn en meidoorn en door het plaatsen van wilgenvlechtwerk
- Ingrijpen in de waterhuishouding (sloten en meren aanbrengen, bemaling stoppen)
- Creëren of nivelleren van reliëf in het landschap
- Erosie tegengaan (natuurlijke windschermen, grassen)
- Ingrijpen in de bodemgesteldheid of van de bodemsamenstelling
- Beheersen van woekerende en storende plantengroei
- Creëren van beschutting voor dieren
- Uitzetten van dieren en insecten (schapen, bijen)
- Beheersen van schadelijke populaties (zwerfkatten, konijnen, waterratten)
- Natuurlijke bestrijding van plagen (processierups, meeldauw)
- Aanplanten of zaaien van inheemse flora
- Kweken van zaden en vruchten als voer voor aan te trekken diersoorten
Lijst van heemtuinen
In een overzicht van Stichting Oase, worden in Nederland ongeveer 130 grotere en kleinere heem- en natuurtuinen opgesomd, in België zeven.[1]
Tot de heemtuinen behoren:
In Nederland
- De Braak (1939) en Jac. P. Thijsse park (1950), Amstelveen[2]
- Heemtuin Sloterpark (1975), Amsterdam Nieuw-West[3]
- Thijsse's Hof (1925), Bloemendaal[4]
- Heemtuin Capelle, Capelle aan den IJssel[5]
- Arboretum-Heempark (1966), Delft[6]
- Heemparken in Den Haag en Rijswijk[7]
- Heempark Frater Simon Deltour, deel van Genneper Parken, Eindhoven[8]
- Stadspark (Groningen) (1970), Groningen[9]
- Heemtuin Hengelo, Hengelo[10]
- Heemtuin de Heimanshof, Hoofddorp[11]
- Heemtuin Kampen, Kampen
- Londotuin (1972), Leersum
- Heemtuin Leiderdorp, Leiderdorp
- Heemtuin Kalkvaart (1973), Leeuwarden
- Heemtuin De Hondskerk (1972), Munstergeleen[12]
- Heemtuin Muntendam (1982), Muntendam
- Heemtuin De Zomp (1930), Oosterbeek[13]
- Heempark De Tenellaplas (1950), Rockanje
- Wijktuin Ommoord (1972), Rotterdam
- Heemtuin Rucphen, Rucphen[14]
- Heemtuin 't Hoefblad Schiedam[15]
- Heemtuin de Heimanshof (1935), Vierhouten[16]
- Natuurpark-Holy (1977), Vlaardingen[17]
- Heemtuin Veermanshof (1971), Wijhe[18]
- Heemtuin Zaandam (1955), Zaandam[19]
In België
- Heempark Genk, Genk[20]
- Heemtuin Ryckevelde bij Brugge
- De wereld van Kina: de Tuin, Gent