Geul (rivier)

De Geul is 58 kilometer lang en het totale verval bedraagt ongeveer 250 meter. Vroegere kanalisaties zijn of worden anno 2010 opgeheven, zodat de rivier haar oude loop kan volgen en weer op natuurlijke wijze door het Zuid-Limburgse landschap meandert. De Geul wordt in België en Nederland gevoed door een groot aantal zijbeken.

Langs het Belgische deel van de Geul liggen de dorpen Eynatten, Hauset, Hergenrath, Kelmis, Moresnet, Blieberg en Sippenaeken. In Nederland stroomt de Geul langs Epen, Mechelen, Partij (bij Wittem), Wijlre, Schin op Geul, Valkenburg, Broekhem, Strabeek, Houthem, Geulhem, Meerssen, Rothem en Bunde.

Het Geuldal ten zuiden van Gulpen (bovenstrooms) heeft aan de oostzijde hellingen naar het Plateau van Vijlen en aan de westzijde naar het Plateau van Crapoel. Het Geuldal benedenstrooms heeft aan de zuidzijde de hellingen naar het Plateau van Margraten, aan de noordzijde naar het Centraal Plateau en aan de oostzijde naar het Plateau van Ubachsberg.

Het Droogdal van Colmont maakt bij Etenaken een insnijding naar het Geuldal in het Plateau van Ubachsberg. Tussen Valkenburg aan de Geul en Eijsden-Margraten snijdt een ander droogdal, het Gerendal, in het Plateau van Margraten.

Oorspronkelijk stroomde de Geul verder noordwaarts, parallel aan de Maas, om pas bij Geulle in de Maas te monden. In 1485 kwam de monding van de Geul ruim een kilometer zuidelijker te liggen, nabij de buurtschap Voulwames.

Begin jaren 30 van de 20e eeuw waren er plannen om het Boven-Geuldal te gaan gebruiken als spaarbekken voor het opwekken van elektriciteit. In 1932 werd de Contact Commissie inzake Natuurbescherming (CC) opgericht om deze ontwikkeling te stoppen vanwege het kenmerkende heuvellandschap en de uitzonderlijke flora. De CC kreeg hierbij hulp van tientallen andere natuurbeschermingsorganisaties en van de KNAC en de ANWB. De acties van het CC zorgden er uiteindelijk voor dat deze ontwikkeling werd afgeblazen.

De Geul was in de loop van de twintigste eeuw wel een gereguleerd water geworden. Hierdoor verdwenen een aantal kenmerken van een natuurlijke stroom. Met Europese subsidies werd sinds begin eenentwintigste eeuw de natuurlijke staat van de Geul deels hersteld. Na hermeandering keerden stroomversnellingen, grindoevers en afkalvende oevers terug. De omstandigheden werden weer zo dat vissen als de barbeel en mogelijk de vlagzalm er een geschikt habitat kunnen vinden.

De Geul herbergt een voor Nederland bijzondere flora en fauna. In het snelstromende water komen de elrits, gestippelde alver en de beekforel voor. Aan de bovenloop vindt men het zinkviooltje. In de heuvels bij Valkenburg leeft een kleine populatie van de geelbuikvuurpad. In veel bomen langs de Geul groeit de maretak.

Als gevolg van vroegere winning van lood- en zinkerts stroomopwaarts bij de Mijnzetel van Blieberg en zinkerts in Kelmis worden de veilige waarden van zink, lood alsook van cadmium overschreden. Door lozingen van ongezuiverd afvalwater in België is de Geul soms ernstig vervuild met E. colibacteriën, nitraat en fosfaat. Het beherende waterschap in Nederland verbiedt daarom het zwemmen in de Geul.[2]

In de benedenloop van de Geul, nabij Meerssen, is een overloopgebied ingericht, waardoor bij hoogwater niet al het water in een keer de Maas instroomt. Ook gaat de waterkwaliteit hierdoor vooruit omdat er meer vervuild sediment kan bezinken.

In het Ingendael, een natuurgebied met vochtig grasland langs de rivier in de gemeente Valkenburg aan de Geul, wordt bij het beheer gebruikgemaakt van grote grazers als gallowayrunderen en konikpaarden. Dit is ter bevordering van de biodiversiteit in het dal en op de hellingen.

Door een ongeluk met een gescheurde silo in België is in de zomer van 2018 een grote hoeveelheid mest in de Geul terecht gekomen. Hierdoor is een massale vissterfte op gang gekomen. Slechts vijf procent van alle vissen hebben het overleefd. Het lijkt erop dat zeldzame soorten zoals de beekforel en de vlagzalm hierdoor geheel verdwenen zijn uit de rivier.[3]

In de dalwanden en hellingen van het Geuldal zijn er door de eeuwen heen verschillende groeves en gangen uitgegraven, hoofdzakelijk voor de winning van mergel. Stroomafwaarts gezien zijn dat onder andere:

• Zinkertsgroeve van Vieille-Montagne te Kelmis
• Cottessergroeve, nabij Cottessen
• Heimansgroeve ten noordwesten van Cottessen
• Vallenberggroeve te Sibbe
• Groeve bij de Drie Beeldjes te Oud-Valkenburg
• Groeve Kasteel Oost te Valkenburg
• Sibbergroeve te Sibbe
• Wilhelminagroeve onder de Heunsberg te Valkenburg
• Fluweelengrot onder de ruïne van Kasteel Valkenburg, te Valkenburg
• Ackermansgroeve en Daalhemergroeve waarin de Modelsteenkolenmijn gevestigd is, te Valkenburg
• Trichterberggroeve waarin het Grottenaquarium gevestigd is, te Valkenburg
• Valkenburgergroeve waarin de Gemeentegrot zich bevindt, te Valkenburg
• prehistorische vuursteenmijnen aan de Plenkertstraat, te Valkenburg
• Heidegroeve waarin de Romeinse Katakomben nagebouwd zijn, te Valkenburg
• Meertensgroeve tussen Geulhem en Valkenburg
• Geulhemmergroeve met rotswoningen, te Geulhem
• Bronsdaelgroeve, tevens oorlogsmonument, tussen Geulhem en Meerssen
• Curfsgroeve tussen Geulhem en Meerssen

• 
  De Geul direct na de bron
• 
  Afkalvende oever
• 
  Meanderend langs Wijlre
• 
  Herinrichtingswerken (2008)

Zie de categorie Geul van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.