Gerard Wisse

Gerard Wisse werd op 24 maart 1873 in Middelburg geboren uit ouders die naar eigen zeggen "naar hoofd en hart de aloude zuivere gereformeerde leer der zaligheid waren toegedaan". De prediking van de Kruisdominee M. Keulemans, heeft hem vanaf jonge leeftijd gestempeld. Reeds op tien-jarige leeftijd bestudeerde hij de werken van Hollandse oudvaders zoals Wilhelmus a Brakel, Bernardus Smytegelt en Engelse puriteinen zoals John Bunyan. Geleidelijk ontwaakt bij hem het verlangen om predikant te worden.

Vanaf 1892 studeerde hij theologie in Kampen waar hij onder meer college ontving van de vermaarde dogmaticus professor Herman Bavinck. In Leiden volgt hij privélessen van de bekende filosoof Gerard Bolland. Hij zag in het volgen van deze lessen geen enkele bedreiging voor zijn persoonlijke geloof. Wisse over Bolland: "Ik geloof dat deze man met al zijn wijsheid en geleerdheid zich diep in zijn ziel bij tijden arm en onvoldaan vond, maar niet arm en missend genoeg om de kracht Gods en de wijsheid Gods in Christus te omhelzen". Later organiseerde Wisse ook zelf filosofiecursussen om voornamelijk mensen uit de hoogste stand te bereiken. In Zeist huurde hij een zaal waar allerlei moderne filosofische stromingen werden besproken. Daarbij vond hij steeds gelegenheid "het moderne ongeloof aan te vallen, en de waarheid des geloofs in het licht te stellen en te verdedigen". Wisse wordt daarom ook wel de apologeet van de twintigste eeuw genoemd. Hij zocht aanknopingspunten bij de filosofie, maar altijd om de waarheid van het christelijk geloof aan te wijzen.

In 1898 legde hij kandidaatsexamen af en diende de Gereformeerde Kerken in Gouda, Leiden, Driebergen, Kampen en Bodegraven. Omdat er binnen de Gereformeerde kerken steeds minder ruimte was voor bevindelijke prediking en Wisse grote bezwaren had tegen de praktijk van het kerkelijke leven door de leer van de veronderstelde wedergeboorte en het rationalisme dat steeds meer hoogtij vierde, besloot Wisse in 1920 dit kerkverband te verlaten. Hij zocht aansluiting bij de Christelijke Gereformeerde Kerk. Hier diende hij de gemeenten Arnhem en Utrecht.

In juni 1928 werd hij tot docent aan de Theologische School in Apeldoorn benoemd door de generale synode. Door toedoen van Wisse droegen de Apeldoornse docenten vanaf die tijd de aanspreektitel ‘professor’. Professor Wisse heeft een grote stempel op zijn studenten gedrukt: C. Smits, W.F. Laman, L.S. den Boer, J.G. van Minnen, G.A. Zijderveld en anderen.

In 1936 publiceerde Wisse in 'De Wekker' een serie artikelen over De ambtelijke bediening van den Christus in de gelovigen, stof die hij ook met zijn studenten heeft behandeld. Hij wilde aandacht geven aan de juiste Christus-prediking: oftewel hoe Christus in de zondaar praktisch (of onderwerpelijk) functioneert. Het is de Heilige Geest die het heil door Christus verworven toepast. Onderscheiden van het zaligmakend geloof is het historisch geloof (verstandelijk instemmen met de objectieve waarheden van het christelijk geloof), het wondergeloof (alleen gericht op bijzonderheden, wonderen en ervaringen buiten de Schrift om) en het tijdgeloof waarbij het gaat om bevlogenheid die voortkomt uit menselijke drijfveren.

Wisse bestreed evenals vele collega’s uit die tijd zoals Van der Schuit, Klaas Schilder en meerderen de denkbeelden van de Zwitserse theoloog Karl Barth (1886-1968). Deze theoloog noemde de Bijbelse verhalen (hoewel getuigend van de ware levende God en Zijn wereld) aangaande de schepping en val "fantasie", had kritiek op de predestinatieleer zoals we die tegenkomen bij Calvijn en neigde tot de alverzoening: (alle mensen worden zalig, maar de meesten weten het nog niet). Dit laatste wilde Barth overigens nooit beamen en had te maken met zijn complexe wijze van theologische redenatie (de dialectische theologie).

In 1936 beëindigde Wisse om gezondheidsredenen zijn werk aan de Theologische Hogeschool van Apeldoorn. Daarna stond Wisse nog enige jaren in Amsterdam-Oost en tot zijn emeritaat (1 juli 1946) was hij verbonden aan Middelburg.

Overigens was hij niet alleen op kerkelijk maar ook op politiek en sociaal terrein actief. Aanvankelijk steunde Wisse de ARP. Als zodanig voerde hij talloze debatten, onder andere met Domela Nieuwenhuis en Troelstra. Wisse had ook relaties met ‘den ouden Bram’ Kuyper. Viel er een avond te debatteren en kon Kuyper niet, dan stuurde hij soms een telegram naar Wisse met de tekst: ‘Ga daar heen en knap de zaak op’. Later werd hij sympathisant van de SGP.

Met een profetische visie hekelde Wisse in zijn brochures, tijdredenen en prediking het 'morele verval' van Nederland, dat zich volgens hem in een hoog tempo voltrok. Hij waarschuwt tegen verwereldlijking en de genotscultuur. Van radio en in hogere mate de televisie had hij een grote afkeer. Door de tv dreigt het gevaar van volksvergiftiging. "Zucht naar rijkdom eer en macht kenmerkt schier heel het samenstel onzer zogenaamde samenleving en dat om dapper God te verloochenen en het zondige vlees uit te leven, op duizendvoudige wijze. In één woord: de zonde is ontzondigd geworden, er is geen zonde meer. En het jolige christendom doet even schandelijk mee, soms onder vrome vermomming. Ontken het maar, lach er maar om, gij ongelovige atheïst, humanist, materialist of hoe uw schandnaam ook moge luiden, maar God zal op Zijn beurt u belachen".

Wisse bleek een geboren redenaar. Als jongen van zeventien sprak hij al in de achterbuurten van Middelburg voor de jeugd die hij desnoods van de kermis ging ophalen. Tijdens de Eerste Wereldoorlog ontpopte hij zich tot een bekende tijdredenaar, wat inhield dat hij vele redes voerde over de tekenen van de tijd. Wisse zag alle tijdsomstandigheden en gebeurtenissen in het licht van Gods openbaring. Ook vroeg hij aandacht voor deze thematiek in de zondagse prediking, maar ook ten gehore van hier gemobiliseerde Nederlandse en Engelse militairen.

In oktober 1939 hield hij in Rotterdam een tijdrede over De hedendaagse Jodenvervolging in de huidige wereldspanning. Hierin zegt hij: "In onze dagen komt in de haat tegen Israël de vijandschap uit tegen de God van de Jood, Die ook onze God is. En daarom kiezen wij in dit conflict de partij voor de jood". In 1933 waarschuwde Wisse ernstig tegen het fascisme en nationaalsocialisme. Hij schreef diverse artikelen zoals: Niet het Hakenkruis, maar het Christuskruis.

In november 1957, de maand waarin hij stierf, hield hij zijn laatste tijdrede in de Koninginnekerk voor meer dan tweeduizend mensen over de Russische satelliet Spoetnik, het eerste ruimtevaartuig.

Zijn werken zijn voor de Christelijke Gereformeerde Kerken in Nederland van blijvende betekenis. Maar ook in Amerika is belangstelling voor Wisse. Twee van zijn werkjes werden in het Engels vertaald: het bekende werk over 'Christus ambtelijke bediening in de gelovige' en zijn boekje over de vraag: 'Mag ik ten avondmaal gaan'.

Het aantal geschriften en brochures van Wisse ligt rond de 150 en diverse werden vele malen herdrukt. Een van zijn bekendste geschriften is 'De droefheid naar God'(1926).

De waardering voor Wisse is in de gereformeerde gezindte breed. Zowel ds. G.H. Kersten als ds. F. Mallan spraken met waardering over zijn geschriften. Maar ook iemand als dominee Jan Buskes heeft Wisse vele keren gehoord en zei daarvan: "Hij preekte eenvoudig, zeer persoonlijk, recht op het hart aan, aangrijpend. Onderscheidelijk en bevindelijk. De oproep tot bekering ontbrak nooit". Geregeld attendeerde Wisse op het gevaar van 'verbondsautomatisme' en riep hij op tot zelfonderzoek.

Wisse legde ook de grondslag voor de Spaans Evangelische Zending die op 1 juli 1950 werd opgericht.

Selectie uit de geschriften van G. Wisse:

• Het Tolstoyisme, Kampen 1899
• Het sociale vraagstuk en de Staats(overheids)bemoeiing, Kampen 1901
• Handleiding bij de beoefening der Gereformeerde Geloofswaarheden, Kampen 1902
• Gij zult niet echtbreken, Moraal van het zevende gebod, Wageningen 1903
• Doe dat tot dat Hij komt, Verhandeling over het Heilig Avondmaal, Kampen 1906
• Het Pessimisme, Kampen 1907
• Geloof en Wetenschap, Kampen 1908
• De moderne Theosophie, Kampen 1909
• Uit het zieleleven, over geloofszekerheid, Kampen 1911
• De gereformeerde geloofsleer, Kampen 1911 (derde verbeterde druk)
• De Titanic en de Ark, Kampen 1912
• Het Spiritisme, Kampen 1913
• Jaarwisseling in wereldoorlog, Nijverdal 1915
• De wereldraadselen (Contra Heackel) een boek inzonderheid voor ongelovigen en twijfelaars, Nijverdal 1915
• Een gebedsklacht onder de oordelen Gods 1917
• God en religie, (een apologetische bijdrage), Dordrecht 1922
• Religie en christendom (een apologetische bijdrage), Dordrecht 1925
• De droefheid naar God, Dordrecht 1926
• De onvergeeflijke zonde (Over de zonde tegen de Heilige Geest), 1927
• De slang in het paradijs, Utrecht 1926
• Van Golgotha naar de olympiade, 1928
• Homiletiek, Verklaring en toepassing van het Woord Gods, Kampen 1980
• Wie zal ons de steen afwentelen? en voor Petrus apart 1930
• Uit den Verbondsschat, Dordrecht 1931
• De ambtelijke bediening van den Christus in de gelovigen, Amsterdam 1937
• De zeven kruiswoorden, Amsterdam 1938
• De kroonprinses door God gekroond 1938
• De drie gezellinnen op de Pelgrimsreis, Dordrecht 1941
• De drie beesten uit de Openbaring, Dordrecht 1946
• Is Jezus de Christus?, (een apologetische bijdrage), Utrecht 1949
• Mag ik ten avondmaal gaan? Utrecht, 1949
• Memoires, onvergetelijke bladzijden uit mijn levensboek, Utrecht 1953
• De Russische kunstmaan waargenomen door een religieuze kijker, Utrecht 1957
• De Heilsfeiten, van advent tot pinkstertriumf, Heruitgave onder redactie van Prof. A. Baars (2007)
• De rechte godsvrucht, Heruitgave brieven, meditaties en verhandelingen van Prof. G. Wisse met biografische inleiding onder redactie van ds. H. van der Ham (2007)
• Pastorale brieven rond geloofsvragen van een oude Doornse oefenaar, Heruitgave pastorale brieven uit De Wekker
• Verheft de Banier deel II, Heruitgave tijdredes Prof. G. Wisse en andere predikanten (2018)

• J. de Rijke, Gerard Wisse. Een profetisch prediker, Boskoop, 1993
• De rechte godsvrucht, red. H. van der Ham, Zuidland 1994
• H. van der Ham, Professor Wisse, aspecten van leven en werk, Kampen 1995
• E. Koops, "De leeuw heeft gebruld". Het gereformeerde gedachtegoed over de moderne cultuur voor en tijdens de Eerste Wereldoorlog (ongepubliceerde doctoraalscriptie, Groningen 2003) m.n. 77-78.