Erasme Louis Surlet de Chokier

De Chokier behoorde tot een oud geslacht van Luikse adel in het oude graafschap Loon. In 1623 verkregen Erasme Chokier en zijn drie broers adelsbevestiging, vermeerderd in 1630 voor Erasme met een riddertitel. De vijf zoons van Erasme, onder wie drie kanunniken in Luik, kregen in 1668 de op alle nazaten overdraagbare titel van baron van het Heilige Roomse Rijk en in 1745 mocht Arnould Chokier, grootvader van de hier behandelde Erasme Louis, een 'de' voor zijn naam schrijven.

Zijn ouders waren Jean-Arnold de Chokier, heer van Gingelom, advocaat en gemeenteraadslid van Luik, en Marie-Gertrude Desprez. Zoals veel van zijn ooms, grootooms en nog eerdere verwanten, bestemde hij zich voor het priesterschap maar bij het uitbreken van de omwenteling in het prinsbisdom (18 augustus 1789) verliet hij het seminarie en sloot zich aan bij de tegenstanders van prins-bisschop Cesar Constantijn Frans van Hoensbroeck. Hij werd adjudant van generaal Donceel (1761-1840) een andere Luikse edelman, die de Oostenrijkse dienst verliet om de zijde van de Luikse patriotten te kiezen. Vervolgens stapte hij over naar het legertje van de Verenigde Nederlandse Staten en werd er luitenant. Toen zowel de Luikse als de Zuid-Nederlandse troepen door de Oostenrijkers werden verslagen, vluchtte hij naar Breda. In 1792 keerde hij terug naar Gingelom en woonde er voortaan zonder zich verder met politiek te bemoeien. Hij gebruikte zijn tijd om zijn bezit aan onroerende goederen te doen aangroeien, onder meer door de aankoop van 'zwart goed'. Hij werd opgetekend als de op vier na rijkste burger van het departement Nedermaas.

Toen in 1797 de Revolutie luwde en meer gematigde besturen aan de macht kwamen werd Surlet de Chokier tot een van de beheerders van het departement Nedermaas verkozen. In september van dat jaar verhardde de opstelling van het Tweede Directoire jegens de adel. Alle voormalige edellieden werden afgezet, ook als ze, zoals Surlet de Chokier, argumenteerden dat ze de wapens hadden opgenomen tegen de machthebbers van het ancien régime. Hij deed afstand van zijn titel van baron. Op 3 januari 1798 werd hij als lid van de centrale administratie van het departement ontslagen.

Het Consulaat en later het keizerrijk waren twee regimes waar Surlet de Chokier het goed kon mee vinden. In 1800 werd hij op 31-jarige leeftijd benoemd tot burgemeester van Gingelom en op 1 juni werd hij weer lid van de departements- en de arrondissementsraad (departement Nedermaas). Hij verbleef voortaan regelmatig in Parijs, waar hij samen met een heer Kaisson uit Verviers bankzaken verrichtte. Vooral kreeg hij bekendheid als specialist van de wetenschappelijk verbeterde methodes op het gebied van landbouw en veeteelt. In zijn thuisbasis speelde hij een pioniersrol in het kweken van merinoschapen. In 1808 werd hij lid van de commissie die het ontwerp van 'Code Rural' besprak.

In het Luikse kreeg hij steeds meer bekendheid. Als gevolg hiervan werd hij in 1809 aangesteld als kapitein van de Garde Nationale en in Sint-Truiden werd hij beheerder van het Bureau van Weldadigheid en van de Burgerlijke Godshuizen. In Luik zetelde hij in 1811 in een commissie die, onder het voorzitterschap van de bisschop, het herstel van kerken en pastorieën in het departement moest regelen. Als hoogtepunt kwam het jaar 1812 met zijn verkiezing tot voorzitter van de algemene raad van het departement en kort daarop zijn verkiezing tot parlementslid van het Corps législatif. Hij bleef dit ambt uitoefenen tot op 30 maart 1814, en was ondertussen ook nog benoemd tot lid van de Raad van State in buitengewone dienst.

Toen de geallieerden in 1814-15 het bestuur in de Zuidelijke Nederlanden overnamen, was Surlet de Chokier welbekend als zeer Fransgezind, maar dat bleek geen bezwaar. De eerste taak die hem werd opgedragen was de nieuwe grondwet bij de kiezers in Hasselt aan te bevelen en de kiesverrichtingen voor te zitten. De kiezers stemden echter in meerderheid tegen de Grondwet. Dit werd Surlet de Chokier niet ten kwade geduid en hij werd onmiddellijk lid in de Tweede Kamer der Staten-Generaal van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Hij had geen bezwaren tegen de grondwettelijke eed en negeerde het 'Jugement doctrinal' van het Belgisch episcopaat dat aan katholieken het afleggen van de eed verbood. Het jaar daarop werd zijn adellijke status bevestigd en werd hij in de Ridderschap van de provincie Limburg opgenomen, met de (niet-overdraagbare) titel van baron.

In de Tweede Kamer speelde Surlet de Chokier een merkwaardige rol. Hij verdedigde zijn standpunten in opvallend agressieve en bitsige uitvoerige redevoeringen. Hij behoorde tot de kleine groep van de 'opposanten' of 'onafhankelijken', hoewel hij zich in zijn stemgedrag niet bepaald extreem opstelde, mede omdat hij tamelijk vaak afwezig was. Zijn stokpaardjes waren vooral de eerbiediging van de parlementaire procedures, en de te grote macht van de regering en de koning. Op het einde van de eerste drie jaar van zijn mandaat werd Surlet de Chokier, die de bijnaam had gekregen van 'Surlet de Choquant' (Surlet de ergerlijke) als een lastig element beschouwd en de Limburgse gouverneur Charles de Brouckère kreeg de wenk een herverkiezing te verhinderen. Deze slaagde in die opdracht. In 1821 poogde Surlet de Chokier opnieuw verkozen te worden, maar opnieuw was het De Brouckère die dit belette.

Het proces tegen Jean-François Hennequin had ondertussen de reputatie van Surlet de Chokier als opposant nog verstevigd. Hennequin was mede-burgemeester van Maastricht en had een bevel van de koning over de betalingen aan de Burgerwacht naast zich neergelegd. Hij werd voor het hof van assisen in Luik gedaagd en werd er verdedigd door Surlet de Chokier, samen met Charles Destouvelles en Etienne de Sauvage. Hennequin werd vrijgesproken en Surlet de Chokier kwam bij de regering nog meer in een slecht daglicht te staan, vanwege de agressieve taal die hij had gesproken. De beschuldigde en zijn drie advocaten zouden elkaar in 1830 terugvinden als leden van het Nationaal Congres.

Het belette niet dat Surlet de Chokier toenadering zocht en in brieven aan minister Falck verzoenende woorden sprak. Het resultaat bleef niet uit. In 1824 werd hij tot schout benoemd en in 1825 opnieuw tot burgemeester van Gingelom. Maar ondertussen was de oppositie in de Zuidelijke Nederlanden aan het groeien en Surlet de Chokier sloot zich aan bij de voorstanders van het unionisme tussen katholieken en liberalen. Hij stelde zich in 1828 kandidaat voor de Tweede Kamer en ditmaal werd hij verkozen, ondanks de pogingen van De Brouckère om dit te verhinderen. Na die nederlaag nam de gouverneur onmiddellijk ontslag.

De strijdlustige Surlet de Chokier was voortaan bijna bestendig op de vergaderingen aanwezig. Hij voerde er bij elk belangrijk discussiepunt het woord en oefende kritiek uit op nagenoeg alle aspecten van het regeringsbeleid. Vanwege zijn "allerschandelijkste en zelfs revolutionaire taal" werd hij als een van de belangrijkste vijanden van het regime beschouwd. Dit was wel overdreven want, ook al was hij gaandeweg gewonnen voor een bestuurlijke scheiding tussen Noord en Zuid, hij bleef voorstander van het erenigd Koninkrijk der Nederlanden. In augustus 1830 voegde hij zich niet bij de voorstanders van de scheuring. In september trok hij naar de extra zitting van de Tweede Kamer in Den Haag, waar hij zijn zienswijze verwoordde: behoud van de Oranjedynastie en van een gemeenschappelijk beleid inzake financies, landsverdediging, marine en kolonies, terwijl justitie, onderwijs, eredienst, openbare werken moesten gescheiden worden. Zijn stellingen werden al vlug achterhaald toen het Voorlopig Bewind werd gevormd en de onafhankelijkheid uitgeroepen. Pas na 16 oktober, toen de kroonprins aan zijn raadgevers, onder wie Surlet de Chokier, toestemming gaf zich kandidaat te stellen voor het Nationaal Congres, keerde deze zich van de Oranjes af. Hij stelde zich kandidaat in het arrondissement Hasselt en werd verkozen.

Brabançonnebeeld op het Surlet de Chokierplein in Brussel. Op de achtergrond het gebouw van de Franse Gemeenschapsregering.

In Brussel werd een plein naar hem genoemd: het Surlet de Chokierplein (vlak tegenover het Madouplein). Het plein wordt gesierd door een bronzen beeld van een vrouw die fier de Belgische vlag omhoog steekt. Op de sokkel is een plaat bevestigd met daarop, in het Frans en in het Nederlands, de eerste drie alinea's van de Brabançonne. Het beeld, van Charles Samuel, werd op 16 november 1930 onthuld.

Sinds december 2000 wordt in Gingelom een lokaal bier verdeeld dat speciaal naar hem De Chokier genoemd werd. Zijn kasteel bestaat nog en er is een café met dezelfde naam in Gingelom. De spoorwegbrug over de Sint-Truidersteenweg zou op aandringen van Surlet de Chokier gebouwd zijn.

• Th. JUSTE, Les fondateurs de la monarchie belge, Brussel, 1867
• Th. JUSTE, Erasme Surlet de Chokier, in: Biographie Nationale de Belgique, T. IV, 1873, col. 78-93
• P. HYMANS, Quel homme était donc le baron Surlet de Chokier?, in: Les Cahiers historiques, 1963, blz. 52
• Luc FRANÇOIS, Erasme Surlet de Chokier, in: Het Oude Land van Loon, 1988, blz. 5-26.
• Oscar COOMANS DE BRACHÈNE, État présent de la noblesse belge, Annuaire 1999, Brussel, 1999.

Zie de categorie Surlet de Chokier van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.