Verdrag der XVIII artikelen

Vanaf begin oktober 1830 was de volledige scheiding binnen het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden een feit. Het Voorlopig Bewind trad op als regering en een Nationaal Congres werd verkozen als wetgevend lichaam, met als eerste opdrachten een Grondwet op te stellen en een staatshoofd te kiezen. De provincies werden geleid door nieuwe gouverneurs, benoemd door het Voorlopig Bewind en de gemeentebesturen door burgemeesters en schepenen die uit nieuwe verkiezingen voortsproten. Een begin van eigen leger werd op de been gebracht. De Nederlandse minister Van Maanen stelde al op 8 oktober vast dat geene wettige magt of ambtenaren, ten gevolge der Grondwet of van des Konings grondwettelijk gedane benoemingen aldaar voor den opstand gevestigd, zijn in de provinciën nog aanwezig of in betrekking tot de wettige regering.

Toen aldus de scheiding een feit was geworden, kwamen de vertegenwoordigers van de Europese mogendheden (Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Pruisen, Oostenrijk en Rusland) samen om te beslissen of ze met de gang van zaken akkoord gingen of zo niet gewapenderhand het koninkrijk, door hen in 1814-1815 tijdens het Congres van Wenen bedacht, zouden herstellen.

De Belgische delegatie die in Londen ging onderhandelen, bepleitte de goedkeuring van de opstand en van de onafhankelijkheid van het land en slaagde erin dit te doen aanvaarden. Niet zonder voorwaarden echter, die werden vastgelegd in een protocol op 20 januari 1831, dat de naam kreeg 'Grondslagen der scheiding'.

De inhoud ervan kwam er hoofdzakelijk op neer dat de Belgische staat werd erkend binnen de grenzen die de provincies in 1790 hadden. Dit was een, wat betreft territoriumafbakening, gunstig compromis voor het nieuwe België. Een aantal enclaves die pas later tot de Bataafse republiek waren gaan behoren, kwamen bij België. Dit waren Venlo, Stevensweert, Maastricht en de 53 dorpen van de Generaliteit aan beide oevers van de Maas.

Het protocol diende nog verder in een internationaal verdrag te worden gegoten. Dit werd het 'Tractaat der XVIII artikelen' dat op 26 juni 1831 door de Belgische delegatie in Londen werd aanvaard en op 9 juli door het Nationaal Congres met 126 stemmen tegen 70 werd aangenomen. Aan deze goedkeuring gingen negen woelige zittingen vooraf en uiteindelijk kwam de goedkeuring er doordat het Verdrag betreffende de gebiedsomschrijving eerder vaag bleef en de voorstanders ervan het veel gunstiger konden voorstellen dan het in werkelijkheid was. Zo had een van de hoofdonderhandelaars Joseph Lebeau verklaard U zult gans Limburg met Maastricht en gans Luxemburg hebben'.

De goedkeuring was een absolute noodzaak. Als die er niet kwam zouden de Mogendheden hun akkoord en erkenning onthouden en wilde de verkozen monarch, Leopold van Saksen Coburg, de troon niet bestijgen. Na de aanvaarding van 9 juli ging alles vlug en op 21 juli 1831 legde Leopold I in Brussel de grondwettelijke eed af.

Willem I verwierp de XVIII artikelen en bereidde de Tiendaagse Veldtocht voor. Dit was de eerste vuurproef voor de nieuwe koning als bevelhebber van het leger. Het ongeorganiseerde Belgische leger kon enkel maar stand houden dankzij Franse troepenhulp. De kwetsbaarheid van het nieuwe koninkrijk was hiermee aangetoond en het moest, vanuit een minder gunstige positie, nieuwe onderhandelingen ondergaan en ongunstiger voorwaarden aanvaarden vanwege de Mogendheden, hetgeen uitmondde in een nieuw Verdrag der XXIV artikelen. Hoewel omgekeerd het Verdrag gunstiger was voor Nederland, werd het niettemin door Willem I verworpen en tot hij in 1838 zijn volhardingspolitiek opgaf, leefden Nederland en België op voet van oorlog.

• Theo LUYCKX, Politieke geschiedenis van België van 1789 tot heden, Brussel/Amsterdam, 1964
• Els WITTE, Politieke machtsstrijd in en om de voornaamste Belgische steden, 1830-1848, Brussel, 1973.