Discuswerpen

Antieke en moderne discus

Discuswerpen werd in de oudheid al beoefend door de Grieken, onder meer op de klassieke Olympische Spelen. De Griekse beeldhouwer Myron van Eleutherae maakte in de vijfde eeuw v.C. een beroemd standbeeld van een discuswerper (Diskobolos). De door de Grieken gebruikte disci hadden geen standaardgewicht, waren van ijzer, steen, brons of lood en de massa varieerde van 1,35 tot 4,76 kg. Een heel enkele maal wordt nog weleens een wedstrijd gehouden met een klassieke discus van 4 kg en zonder de huidige roterende techniek – er wordt dan een sport bedreven van minstens 2700 jaar oud.

Deze sport wordt sinds 1896 op de eerste Olympische Spelen beoefend. Bij de vrouwen maakt dit onderdeel sinds 1928 onderdeel uit van de Olympische Spelen.

De discus wordt geworpen vanuit een betonnen ring met een middellijn van 2,50 meter. Er rondom ligt een dunne, opstaande, metalen rand van enkele centimeters hoogte. Het betonnen oppervlak van de ring moet, zoals bij alle werpnummers, twee centimeter lager liggen dan de omringende bodem. De 'aanloop' bij het discuswerpen bestaat uit rotaties van de werper, die daarbij binnen de ring moet blijven. Om veiligheidsredenen is de ring omgeven door een werpkooi van gaas, die naar de werprichting een opening van enkele meters breedte heeft. Een worp is slechts dan geldig, wanneer de discus landt in een sector met een hoek van 34,92° (uitgezet vanuit het midden van de ring), en de werp(st)er, pas nadat de discus geland is, de ring op correcte wijze verlaten heeft. De ring moet vanuit de achterste helft van de ring verlaten worden. De werpafstand wordt gemeten van de rand van de ring tot de meest dichtbije indruk die de discus in het veld maakt. Bij de meeste wedstrijden krijgt iedere werp(st)er drie pogingen, waarna de beste zes of acht atleten nog drie extra pogingen mogen doen.

Een discus bestaat uit een houten of kunststof middendeel met daaromheen een vrij smalle metalen rand. In het midden zit vaak een schroef, met behulp waarvan afwijkingen in het gewicht kunnen worden gecorrigeerd. De discus moet symmetrisch zijn, wat betekent dat de vorm van bovenzijde en de onderzijde gelijk moet zijn. Bij de discus is qua maatvoering en vorm weinig variatie toegestaan, maar er is wel variatie in de gewichtsverdeling. Bij disci voor topwerpers kan tot meer dan 90% van het gewicht in de rand van de discus zitten, terwijl dat bij eenvoudige disci slechts zo'n 70% is.

Met het kogelslingeren en de draaitechniek van het kogelstoten heeft het discuswerpen als overeenkomst, dat werpers door een aantal draaien het werptuig zo veel mogelijk snelheid geven. Bij de huidige, bijna zonder uitzondering gebruikte techniek staat bij aanvang van de worp de werper met de rug naar de werprichting, terwijl bij de afworp de borst naar het veld wijst. Er wordt dus ongeveer anderhalve draai gemaakt, maar doordat de discus in het begin naar achteren wordt gehouden (dat doet de werper van het Griekse beeld ook al; zie verder foto 1 van de beeldserie van Rutger Smith), maakt de discus ruim 1 3/4 draai, dat is zo'n 650°.

Heel kort samengevat bestaat de techniek van een rechtshandige uit een pirouette op het linkerbeen (foto 2), een vlakke 'omsprong' waarbij springend van links (foto 3) op rechts (foto 4) in de werprichting wordt bewogen, daarna een pirouette op rechts (foto 4/5) om tot de afworppositie te komen (foto 6). Al die tijd wordt de discus achter gehouden om pas bij de afworp tot naast de atleet te worden gebracht. De afworp zelf gebeurt op schouderhoogte en met gestrekte arm.

Rutger Smith tijdens het discuswerpen

• Meer in detail en met iets meer uitleg vanuit de biomechanica: zie weer de foto's van Rutger Smiths toenmalige persoonlijk record van 65,51 m (Nederlandse kampioenschappen atletiek 2005). De worp begint met het naar achteren brengen van de discus (foto 1) en de discus zal tot aan de afworp achter blijven. Er volgt dan een draai op de linkervoet, waarbij de linkerknie de beweging 'leidt', zoals op foto 2 nog te zien is. Tijdens deze draai maakt de werper zich breed, zie de houding van rechterbeen en -arm op foto 2. De draaisnelheid is betrekkelijk laag, maar door het breed maken levert die niet zo hoge rotatiesnelheid toch veel rotatiemoment op (dit 'moment' is zeg maar opgeslagen energie, die later weer benut kan worden). Tijdens de draai balanceert de werper op de linkervoorvoet en kleine balansverstoringen kunnen de worp later verpesten.
• Hoewel het discuswerpen duidelijk een roterende beweging is, is het tegelijk ook een rechtlijnige beweging. Dat betreft dan om te beginnen de omsprong die op foto 3/4 te zien is. Op foto 2 begint de werper al naar voren te vallen, op 3 wordt afgezet met de linkervoet en op foto 4 landt de werper op de rechtervoorvoet. Door met de achtergrond te vergelijken valt goed te zien, dat de schouders tijdens deze omsprong wel roteren, maar horizontaal nauwelijks verplaatst worden; de voorwaartse beweging zit vooral in onderlijf, benen en voeten. Voor de omsprong wordt bijna 2/3e van de werpring gebruikt. Het tweede deel van de rechtlijnige beweging volgt dan, een draai op de rechtervoet. Deze tweede draai is kleiner dan de eerste, ruim 1/3e deel van de werpring wordt daarvoor gebruikt, het ritme is dus groot-klein. Bij de tweede draai worden de benen dicht bij elkaar gebracht (foto 4/5), waardoor de rotatiesnelheid veel hoger wordt (benutten van rotatiemoment). De linkervoet wordt snel vlak tegen de rand van de werpring geplaatst, een precisiebeweging die niet altijd slaagt – bij plaatsing van de voet op de rand wordt de worp ongeldig verklaard.
• Op foto 5/6 staat de afworpfase. Bij de afworp wordt, zoals bij alle technische onderdelen van de atletiek, veel gebruikgemaakt van voorspanning. Het is gebleken, dat een spier het krachtigst is als die vlak voor een beweging even in tegengestelde richting gerekt wordt. Bij het discuswerpen gebeurt dit onder meer met de rompspieren: op foto 1 is er wat voorspanning om de eerste draai in te zetten, op foto 2/3 zijn schouder- en bekkenas parallel en is er geen voorspanning, vanaf foto 4 echter gaat de bekkenas vóór lopen op de schouderas en ontstaat er grote spanning in de romp. De romp wordt als het ware als een veer opgedraaid en die veerspanning wordt bij de afworp gebruikt om de schouderas snel weer gelijk te laten komen met de bekkenas (foto 6). Er ontstaat ook veel voorspanning in de borstspieren, vooral de grote borstspier. Bij foto 2 wordt de werparm tamelijk ontspannen opzij en iets naar achter gehouden, maar bij foto 3/4/5 haalt het lichaam de arm in en ontstaat er grote spanning op de borst. Die spanning veroorzaakt, dat de op zich al goed getrainde borstspieren in extra korte tijd de arm van achter (foto 5) naar opzij kunnen brengen (foto 6).
• Bij de afworp gaat de discus voorwaarts, maar ook enigszins omhoog. De component omhoog wordt goeddeels met de benen veroorzaakt: op foto 2/5 zit het lichaamszwaartepunt tamelijk laag, om pas in de laatste fase door strekking van vooral het linkerbeen omhoog te gaan. Voor de voorwaartse component geldt dat die het grootst is als de discus zo ver mogelijk naar buiten afgeworpen wordt, zo ver mogelijk van de draaiingsas van de werper dus. Foto 6 laat zien waar de as van de werper zit: van linkervoorvoet naar linkerschouder. Alles draait om die as, ook de romp, de discus zit daar ver vandaan en zo verkrijgt de discus de hoogste snelheid.
• Bij de afworp bestaan er twee varianten. Bij de ene wordt de linkervoet stevig op de grond gehouden tot de discus weggevlogen is. Het idee hierachter is dat voor een beweging een vast punt nodig is, dat er tegen de grond afgezet moet worden. Bij de andere variant heeft de linkervoet niet of nauwelijks meer contact met de grond op het moment van de afworp, zoals op foto 6 te zien is. Het biomechanische nadeel hiervan is, dat actie van discus+arm een reactie de verkeerde kant op geeft in de rest van het lichaam, maar omdat het ding in actie weinig massa heeft in vergelijking met het reagerende ding, wordt dit nadeel op de koop toegenomen. De sprongafworp is wat dynamischer en voor een deel van de werpers de geschikste manier om de grootste afstanden te werpen.
• Bij 'werpen' denkt men aan acties van de armspieren, maar bij het discuswerpen doen die eigenlijk niets! Het discuswerpen is een beweging van het hele lijf, waarbij de beweging van onder naar boven verloopt. Eerst zorgen de voeten voor de meeste actie, dan komen heup, romp en ten slotte de borst. De arm is niet meer dan de noodzakelijke slinger. Wel geldt dat de lengte van de slinger van belang is. Werpers hebben lange armen en er wordt wel gezegd, dat bij topwerpers een centimeter meer naar buiten afwerpen een winst van een halve meter oplevert.

Parabolische baan van een discus

Een interessante uitdaging voor discuswerpers is om de discus te laten 'vliegen'. Een slordig afgeworpen discus gaat fladderen, vangt veel wind en komt daardoor niet ver, terwijl goede werpers juist gebruikmaken van de luchtweerstand om extra verre afstanden te bereiken. Bij de afworp wordt er namelijk voor gezorgd, dat de discus snel om een verticale as roteert en dat de discus zodanig helt, dat de lucht tegen de onderkant van de discus komt gedurende een groot deel van de vlucht. De rotatie zorgt ervoor, dat de discus tijdens de vlucht lang dezelfde ligging behoudt (gyroscopisch effect) en de luchtstroom tegen de onderkant 'blaast' de discus iets omhoog. Discuswerpers zijn dan ook de enige atleten die heel graag tegenwind hebben. Bij een goede techniek wordt de discus 'op de wind gelegd' en dat levert meters voordeel op (aerodynamisch effect). Dit verklaart ook waarom dure disci veel gewicht in de metalen rand hebben, het gyroscopisch effect is dan groter en de discus kan verder vliegen bij een perfecte afworp; omgekeerd geldt echter ook dat iedere afwijking van de ideale afworp met zo'n discus meer nadeel oplevert. Het zal duidelijk zijn, dat optimaal gebruik kunnen maken van de aerodynamische eigenschappen van een discus zeer veel training vereist.