Admiraal de Ruijterweg

Het overgrote deel stuk weg is nog aangelegd binnen de gemeente Sloten. Ze kreeg in eerste instantie de aanduiding "Nieuwe weg"[3] maar diezelfde gemeente vernoemde de straat later naar de admiraal. Toen op 1 januari 1921 de gemeente Amsterdam Sloten annexeerde kwam ook deze straat in Amsterdam te liggen. In tegenstelling tot andere straten in de buurt werd deze straat niet hernoemd, omdat Amsterdam nog geen Admiraal de Ruijterweg had. Dat De Ruijterkade vernoemd naar dezelfde persoon ergens anders in de stad ligt, was volgens de gemeente geen reden tot hernoeming. Overigens kregen andere straten in de buurt een naam van een zeeheld, de Slotense Emmastraat werd de Lumeijstraat.

Het eerste stuk dateert uit 1908. Het lag langs de in 1904 geopende tramlijn Amsterdam - Haarlem - Zandvoort van de ESM; in de beginjaren nog geheel tussen onbebouwde weilanden in de gemeente Sloten. Voor die tram was een strook grond van 23 meter breedte verworven voor de rails met aan beide kanten een provisorische weg. Daartoe werd 280.000 m3 zand gestort. Een van de eerste gebouwen was het latere Admiraal de Ruijterweg 56 van Drukkerij Senefelder, gebouwd in 1908 tot 1910. In 1904 was de ophaalbrug met naam Tolbrug tussen Amsterdam en de landerijen in voormalige buurtschap De Baarsjes al vervangen door de Wiegbrug.[4] Deze hield het jaren vol totdat ze in 1931 vervangen werd en opnieuw in de periode 1988 tot en met 1990. De weg liep westwaarts met een bocht naar het dorp Sloterdijk. Hij kruiste het watertje De Krommert, en daarna volgde de strook opgehoogd land binnen het aloude slotenpatroon. Deze strook had de gekromde loop die deze weg nu nog kenmerkt. Aan het einde bij de Haarlemmerweg splitst de weg zich in tweeën, het rechter gedeelte sluit aan op de al genoemde Zoutmanbrug. Het linker gedeelte reikt niet tot aan de Haarlemmerweg, maar is gekromd, om de tram naar Zandvoort een geleidelijke bocht te bieden. De tramroute werd in 1957 opgeheven. Ook sloot dit gedeelte aan op de houten brug, die er voor de Zoutmanbrug lag. Tussen beide 'takken' van de weg ligt een groenstrook.

Aan de even zijde is rond 1937 al een deel van de originele bebouwing gesloopt; daarom ontbreken in de straat de lage even nummers. Die gesloopte bebouwing was een voortzetting van de bebouwing in de De Clercqstraat.[5]

Adm de Ruijterweg 26 op de kopse kant van Oranjehof (november 2018)

Tegelwerk in portiek nr. 52 (november 2018)

Het Roodenburgh-blok (november 2018)

In het eerste deel kwamen woningen voor forensen, die met genoemde tram naar de stad konden trekken. Dit kwam mede onder het initiatief van de gemeente Sloten, die bij de dreigende annexatie toch wel wat bebouwing wilde hebben om de grote stad een beetje dwars te zitten. Dit werd later de Trompbuurt (naar Maarten Harpertszoon Tromp). De vroege bouw langs de weg verschilt nog aanmerkelijk van de bebouwing van de achterliggende buurten, die later werden volgebouwd (1920-1940). Er is gezien de lengte van de straat een sterke wisseling van architectonische stijlen te zien, waarbij de Amsterdamse Schoolstijl veelvuldig naar voren treedt.[6][7]

Het eerste gebouw voldoet daar juist weer niet aan. De straat begint hier aan de even zijde met huisnummer 26. Dat adres is de zuidpunt van de hoogbouwflat en sinds 2013 gemeentelijk monument Oranjehof uit 1942, van oorsprong een tehuis voor alleenstaande vrouwen. Het gebouw was ook ontworpen door een vrouw, architecte Koos Pot-Keegstra, en steekt wat hoogte betreft af tegen de omgeving bestaande uit etagebouw. Het volgende blokje, sinds 2014 een gemeentelijk monument, is zo mogelijk nog verder van de rijweg af gebouwd. De huisnummers 28 tot en met 36 maken deel uit van Geuzenhof II van architect Johannes Fake Berghoef, gebouwd rond 1940. Aan de overkant staat een voormalig fabriekgebouw, gebouwd voor clichéfabriek Schnabel naar een ontwerp van Anton J. Joling, maar eind 20e eeuw omgebouwd naar bankfiliaal. Die bedrijfsgebouwen staan scheef ten opzichte van de rijweg. Na de kruising met de Willem de Zwijgerlaan/Slatuinenpad volgt een brede woon/winkelstraat, waarbij aan de even kant (huisnummers 40 tot en met 50) een bouwblok neergezet naar een ontwerp van Theo Kint in de stijl van de Amsterdamse School; het werd later te veel verbouwd om voor een monumentenstatus in aanmerking te komen. Daarna volgt aan diezelfde kant het gebouw, dat gebouwd werd voor Drukkerij Senefelder op Admiraal de Ruijterweg 56, sinds 2013 een gemeentelijk monument. Zowel aan de even als oneven kant staan portiekwoningen met soms artistieke betegeling, en etalages met soms daarboven artistieke bovenlichten.

Waar de Admiraal de Ruijterweg een bocht maakt bevindt zich aan de zuidzijde een blok woningen met adressen verwijzend naar vier zeehelden, Michiel de Ruijter, Jan Evertsen, Witte de With en Jan van Speijk. Vrijwel direct na deze bocht bevindt zich een gat in de bebouwing, de plaats waar ooit De Krommert stroomde. Er volgt een lange rij woonblokken, waarbij het gebouw van Westerwijk (huisnummers 148-152) er in architectonisch opzicht uitspringt. Het is een creatie van Ferdinand Jantzen in de Amsterdamse Schoolstijl; een gemeentelijk monument. Daarnaast staat een pand met een voor deze buurt geheel eigen ondergevel; het resultaat van een verbouwing voor de Spaarbank voor de Stad Amsterdam, die daar jarenlang filiaal hield. De portiekwoningen lopen met onderbreking van het voormalige politiebureau uit 1910 op nummer 226 door tot aan de Boomkerk van Peter Bekkers uit 1910-1911, die ook nog midden in het veld is gebouwd (bijnaam "Onze lieve heer tussen de koeien".[8] Deze kerk op huisnummer 406 is het enige rijksmonument aan de Admiraal de Ruijterweg; de naastgelegen pastorie op 408 van dezelfde architect is gemeentelijk monument. Het daarnaast gelegen schoolgebouw uit 1915, ook al van Bekkers en met verbouwingen onder leiding van Karel Petrus Tholens, ontbeert die monumentstatus. Vanaf dan is er weer gebouwd in de stijl van de Amsterdamse School met een groot blok met opvallend rode baksteen van Jordanus Roodenburgh.

Aan de oneven kant zijn er eveneens bouwblokken. De bebouwing bij de kruising met de Bos en Lommerweg was weer van de hand van Theo Kint. De weg sluit af met twee gemeentelijke monumenten, een postkantoor uit rond 1913 (ontwerp Bouw- en Woningtoezicht Sloten) en het gebouw voor de Wereldbibliotheek uit 1922 van Lambertus Zwiers.[9][10] Zwiers verzorgde al boeken voor de Wereldbibliotheek. Het gebouw werd in februari 1922 geopend door burgemeester Willem de Vlugt.

Versieringen in het gebouw van de Wereldbibliotheek (mei 2018)

De Admiraal de Ruijterweg begint direct met kunst. Op de draagzuil van het brugwachtershuisje behorend bij de Wiegbrug is het beeldje Het boegbeeld van Leonie Mijnlieff geplaatst. Ten westen van genoemd huisje staat de sculptuur Ankh van Peter van de Locht. Aan de gevel van de voormalige drukkerij Senefelder staat een beeld van Alois Senefelder, de maker is onbekend. Daarna moet de straat het zonder kunst in de openbare ruimte doen, maar de kerk De Boom heeft drie beelden, waaronder Maria met kind en Sint Antonius van Padua, een rosetraam en tegeltableaus aan de straatkant. In de gevel van de kerk is ook de gedenksteen Jan Verleun en Gerard Steen geplaatst van Willem IJzerdraat. Het laatste gebouw kreeg voor de Wereldbibliotheek kunstig glaswerk mee.

Voor wat betreft bouwkundige kunstwerken zijn er de Wiegbrug (aan het begin) en de Zoutmanbrug aan het eind. Het verdwenen kunstwerk brug 249 was oorspronkelijk een trambrug maar vanaf 1908 ook een verkeersbrug over De Krommert. Ze werd afgebroken dan wel vervangen door een poldergemaaltje, dat later geheel onder het zand verdween. Bouwvakkers kwamen rond 1982 nog delen van de brug tegen toen er weer tramrails werden neergelegd.