Aardappelmeelfabriek
Een aardappelmeelfabriek of aardappelzetmeelfabriek verwerkt fabrieksaardappelen tot aardappelzetmeel. In Nederland gebeurde dit grootschalig vanaf halverwege de negentiende eeuw.
De meeste Nederlandse aardappelmeelfabrieken waren en zijn te vinden in de provincies Groningen en Drenthe, voornamelijk in de veenkoloniën waar de akkerbouw zich sterk op aardappelen gericht heeft. De meeste aardappelmeelfabrieken werden opgericht eind 19e eeuw en begin 20e eeuw, de laatste "Ter Apel en Omstreken" (W.T.M.) in 1916. Men kende zowel coöperatieve als particuliere bedrijven. Het belangrijkste particuliere bedrijf was dat van W.A. Scholten, die ook meerdere fabrieken in het buitenland bezat. Vanaf 1919 verenigden de coöperatieve fabrieken zich in de verkoopcoöperatie Avebe.
De eerste fabrieken
De eerste beschrijving van het winnen van aardappelzetmeel wordt gegeven door Johann Daniel Titius uit Wittenberg in 1758. In 1766 besprak koning Frederik II van Pruisen, een belangrijke drijvend kracht achter de aardappelteelt, in een brief aan de Pruisische landraad de voordelen van aardappelzetmeel. De mechanisatie van het raspen wordt voor het eerst beschreven in 1762 en in 1782 volgen machines voor het zeven en afscheiden van het zetmeel. Aanvang van de 19e eeuw vooral in de jaren jaren dertig worden de vele fabrieken opgestart. 1878 waren er 663 fabrieken waarvan 441 nataardappelmeelfabrieken in Duitsland, de meeste in koninkrijk Pruisen.[1]
In Nederland werd in het begin 19e eeuw aardappelmeel op kleine schaal geproduceerd als nevenbedrijf van enkele boeren. In 1833 werd De Oorsprong in Oosterbeek door Jan Backer opgericht; hier stond ook de eerste grote Nederlandse beetsuikerfabriek, met een capaciteit tot 240 ton per jaar en in de jaren 40 Hulstkamp & Molijn te Rotterdam. Deze eerste fabrieken verwerkten aardappelen tot zetmeel om het vervolgens tot glucosestroop te verwerken, ook wel aardappelstroop genoemd.
Een van de eerste fabriek in Frankrijk stond in Parijs vanaf 1809 in Charenton-le-Pont.[2] In 1810 startte Nephtalie Bloch te Duttlenheim in de Elzas zijn aardappelmeelfabriek. [3] De eerste fabrieken in de Vogezen in Frankrijk startte op in 1833. In 1878 bereikten men in de Vogezen het aantal van 300 fabrieken. In 1901 blijven er nog 75 fabrieken over.
Veenkoloniën
De eerste commerciële aardappelmeelfabriek in de veenkoloniën werd opgericht in 1840 te Muntendam door J.A. Boon uit Amsterdam.[4] Dit bedrijf sloot reeds in 1853. De tweede fabriek Eureka werd in 1841 opgericht in Foxhol, door Willem Albert Scholten uit het Gelderse Loenen. In 1858 werd vervolgens door de Belgische fabrikant Gustave Dutalis een derde fabriek gesticht, Hibernia in Muntendam. Het jaar daarop (1859) richtte W.A. Scholten in Zuidbroek een bietsuikerfabriek op die niet rendabel bleek en die al snel werd omgebouwd tot de aardappelmeel- en kandijfabriek Motké. Vanaf ca. 1866 begon de aardappelmeelindustrie in de Veenkoloniën echt van de grond te komen en werden vele nieuwe fabrieken geopend. In 1894 werd door Jacob Hoogerbrugge in Kloosterveen bij Smilde de eerste Drentse aardappelmeelfabriek gesticht.
In 1890 richten de fabrikanten de Vereeniging van Aardappelmeelfabrikanten op zonder Scholten als lid en bepaalde in 1896 één uniforme inkoopprijs voor de leden. Dit was dat voor de boeren verenigd in de Veenkoloniale Landbouwbond aanleiding om over te gaan tot onderzoek om coöperatieve aardappelmeelfabrieken op te richten. Door zeer lage aardappelprijzen in de jaren 90 en slechte oogsten stond de boeren het water aan de lippen en de oprichting van een inkoopkartel door de rijke zetmeelfabrikanten was voor hen de druppel. Jan Evert Scholten probeerde in 1897 met het Eureka-kartel een nieuwe bond van alle fabrikanten met een eenheidsprijs en een winstparticipatiestelsel de boeren tegemoet te komen, maar het wantrouwen was al te groot.
De eerste twee coöperatieve fabrieken werden in 1898 opgericht. De eerste toepasselijk De Eersteling geheten te Borgercompagnie, de tweede De Eendracht gelegen in Kielwindeweer. Daarna volgden snel meer. Het Eureka-kartel werd in 1903 weer ontbonden door teruglopend aanbod van aardappelen. In 1911 verwerkten de coöperatieve fabrieken al meer aardappelen dan hun particuliere tegenhangers, namelijk 296.000 ton tegenover 176.000 ton (3,7 tegenover 2,2 miljoen hl).
In 1905 richten de coöperaties de Bond van Boeren-aardappelmeelfabrieken op. In 1919, na de Eerste Wereldoorlog waarbij de distributie van het meel via de Vereeninging van aardappelmeelfabrikanten was gereguleerd door de regering, gingen de meeste coöperatieve aardappelmeelfabrieken door met samenwerken in één verkoopcentrale, de Coöperatieve Vereeninging Coöperatief Aardappelmeelverkoopbureau met als telegramadres de afkorting Avebe.[5]
In 1915 telde Nederland 37 aardappelmeelfabrieken die op twee na (Gouda en Leeuwarden) alle in de veenkoloniale gebieden lagen.[6][7]
In de jaren 20 van de 20e eeuw kwam de aardappelmeelindustrie in moeilijkheden. Enerzijds kwam dit door de sterkere concurrentie van -moeilijker te raffineren- graanzetmeel (tarwe, maïs) en tropische zetmeelsoorten (tapioca, sago), anderzijds door de slechte economische omstandigheden aan het begin van de jaren 20.[8][9] Sindsdien nam het aantal aardappelmeelfabrieken gestaag af, eerst door het sluiten in de jaren 1920 en 1930 van de meeste particuliere bedrijven en later deels door concentratie van de activiteiten in grotere fabrieken. De laatste grootschalige sanering vond plaats tussen 1979 en 1982. Acht fabrieken werden gesloten. De natuur- en omgevingsbelastende eiwitrijke afvalwaterlozingen op de veenkoloniale kanalen werden niet langer toegestaan.[10] De kanalen, die gedurende tientallen jaren door de aardappelzetmeelindustrie waren gebruikt als open riolen en die een deel van het jaar bedekt waren met dikke lagen stinkend eiwitschuim, moesten weer schoon worden. Nadat eerst de mogelijkheid was gecreëerd om het afvalwater deels via een afvalwaterleiding, ook wel smeerpijp genoemd, naar de Dollard af te voeren, werd uiteindelijk gekozen voor concentratie van de productie en investering in afvalwaterzuiveringsinstallaties op een beperkt aantal locaties.[11][12]
Zetmeelderivaten
Vooral na de Tweede Wereldoorlog zocht de aardappelmeelindustrie haar toevlucht in de productie van zetmeelderivaten. Vóór 1950 speelden derivaten zoals dextrines, zetmeelacetaat en zetmeelnitraat slechts een beperkte rol. Vanaf 1956 werden derivaten in steeds grotere hoeveelheden geproduceerd en kwamen er ook meer soorten op de markt. in 2014 werd zetmeel in Europa voor 55% tot glucosestroop en voor 25% tot andere zetmeelderivaten verwerkt.[13] Deze derivaten vinden tal van industriële toepassingen. Aardappelzetmeelderivaten worden bijvoorbeeld gebruikt bij de productie van snoepgoed, frisdranken en levensmiddelen, papier en golfkarton, textiel, papier- en tegellijmen en bij waterzuivering en olie- en gasboringen.
In 2000 werd 22% van het zetmeel in Europa geraffineerd uit aardappelen.[14] In 2014 was dit 1,4 miljoen ton of 13% van de totale zetmeelproductie.[15] Andere landen met aardappelzetmeelproductie zijn Duitsland, Frankrijk, China, Japan, Denemarken[16][17][18]
Lijst van Nederlandse aardappelmeelfabrieken[19]
| Naam | Plaats | Coördinaten | Start | Sluiting | Zetmeelderivaten naast meel | Organisatievorm | Opmerkingen | Afbeelding |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| "Musselkanaal en Omstreken" (W.T.M.) | Ter Apelkanaal | 52° 55′ 10″ NB, 7° 2′ 45″ OL | 1904 | - | Coöperatie | In 1964 na fusie met "Westerwolde" en "Ter Apel en Omstreken" omgedoopt tot "Coöperatieve Vereniging Aardappelmeelfabriek Westerwolde, Ter Apel, Musselkanaal" (W.T.M.). Vanaf 1971 productie opgenomen in AVEBE. | ||
| "Oostermoer" | Gasselternijveen (Drenthe) | 52° 59′ 21″ NB, 6° 52′ 12″ OL | 1903 | - | Coöperatie | Vanaf 1921 onderdeel van AVB/AVEBE.[20] In 1977 de eerste schone fabriek van AVEBE en de eerste aardappelmeelfabriek ter wereld die geen verontreinigd afvalwater meer loosde. |  | |
| W.A. Scholten "Tonden" | Foxhol | 53° 10′ 18″ NB, 6° 42′ 41″ OL | 1841 | - | stroop en sagoparels | oorspronkelijke naam "Eureka" vanaf 1843 ook aardappelstroop, de 2de fabriek gebouwd in 1867. In 1920 start de W.A. Scholten Chemische Fabrieken. Vanaf 1978, na het faillissement van KSH, onderdeel van AVEBE. Na 1999 uitsluitend productie van zetmeelderivaten.[21][22] |  | |
| "Onder Ons" (OKO) | De Krim (Overijssel) | 52° 39′ 2″ NB, 6° 37′ 42″ OL | 1906 | 1993 | Coöperatie vanaf 1911 | Oorspronkelijke naam "Internos", vanaf 1912 "Onder Ons". 1967/1974-1978 onderdeel van W.A. Scholten (KSH), vanaf 1978 AVEBE. |  | |
| D.W.M. (Duintjer, Wilkens & Meihuizen) | Veendam | 53° 5′ 43″ NB, 6° 52′ 37″ OL | 1870 | 2009 | In 1874 stroop, vanaf 1879 glucose en vervolgens vanaf 1930 productie van dextrines | Sinds 1963 onderdeel van AVEBE. Vanaf 1982 uitsluitend productie van zetmeelderivaten. | ||
| "Ter Apel en Omstreken" (W.T.M.) | Ter Apel | 52° 52′ 4″ NB, 7° 5′ 20″ OL | 1916 | 1981 | Coöperatie | In 1964 na fusie met "Westerwolde" en "Musselkanaal en Omstreken" omgedoopt tot "W.T.M.". Vanaf 1971 productie opgenomen in AVEBE. |  | |
| "Hollandia" | Nieuw Buinen (Drenthe) | 52° 56′ 32″ NB, 6° 54′ 10″ OL | 1898 | 1981 | Coöperatie | productie gestart in 1900 [23] Vanaf 1971 productie opgenomen in AVEBE. | ||
| "Alteveer" | Alteveer (Stadskanaal) | 53° 3′ 15″ NB, 6° 59′ 38″ OL | 1909 | 1981 | Coöperatie | vanaf 1921 lid van Avebe, In 1971 productie opgenomen in AVEBE. | ||
| "Oranje" | Oranje (Drenthe) | 52° 54′ 30″ NB, 6° 26′ 48″ OL | 1913 | 1980 | Coöperatie | Vanaf 1919 AVB/AVEBE. Deze fabriek stond bekend als technisch zeer vooruitstrevend. In de oude fabrieksgebouwen was van 1992-2015 een overdekt attractiepark gevestigd. Sinds eind 2015 is het complex in gebruik bij het COA voor de opvang van asielzoekers. |  | |
| "Excelsior" | Veenoord (Drenthe) | 52° 43′ 4″ NB, 6° 50′ 37″ OL | 1909 | 1980 | Coöperatie | Vanaf 1972 AVEBE. | ||
| Pekela en Omstreken | Nieuwe Pekela | 53° 4′ 18″ NB, 6° 55′ 49″ OL | 1900 | 1980 | Coöperatie | vanaf 1921 lid van Avebe, vanaf 1971 productie opgenomen in AVEBE. |  | |
| "De Twee Provinciën" | Stadskanaal | 52° 59′ 54″ NB, 6° 56′ 43″ OL | 1914 | 1979 | Coöperatie | In 1969 gefuseerd met "De Toekomst" tot T.T.P. (Toekomst/Twee Provinciën). Dit fusiebedrijf was verantwoordelijk voor 12.5% van de totale Nederlandse aardappelmeelproductie. Vanaf 1971 productie opgenomen in AVEBE. In 1979 gesloten vanwege naderende milieuverplichtingen. De gebouwen zijn in 1984 gesloopt. | ||
| O.J. Meijer | Zuidwending (Veendam) | 53° 5′ 44″ NB, 6° 57′ 6″ OL | 1894 | 1975 | Opgericht door Obbe Jacobs Meijer. Vanaf 1935 Nationale Zetmeelindustrie (NZI) genaamd. In 1905 opende O.J. Meijer een derivatenfabriek voor dextrine, stroop- en sago aan de Molenstreek te Veendam. In 1960 zijn alle bedrijven van O.J. Meijer gefuseerd met W.A. Scholten. De derivatenfabriek zou zich later ontwikkelen tot Scholten Lijmen BV, in 2002 overgenomen door Paramelt. |  | ||
| J. Hoogerbrugge | Hoogersmilde (Drenthe) | 52° 57′ 14″ NB, 6° 26′ 39″ OL | 1894 | 1975 | Vanaf 1918 W.A. Scholten "Smilde en Omstreken". |  | ||
| "De Toekomst" | Nieuwe Compagnie | 53° 7′ 46″ NB, 6° 45′ 27″ OL | 1900 | 1971 | Coöperatie | In 1969 gefuseerd met "De Twee Provinciën" in Stadskanaal tot T.T.P. (Toekomst/Twee Provinciën). "De Toekomst" werd gesloten in 1971 waarna de verwerkingscapaciteit van "De Twee Provinciën", inmiddels overgenomen door AVEBE, werd opgevoerd. De grote fabriekshallen zijn sinds de jaren 80 in gebruik als overdekte rommelmarkt. Verder is in een ander deel van het complex een tweetal gespecialiseerde automobielgerelateerde bedrijven gevestigd. |  | |
| "De Woudbloem" | Woudbloem Scharmer | 53° 12′ 56″ NB, 6° 44′ 31″ OL | 1904 | 1967 | Vanaf 1908 ook dextrineproductie | Coöperatie | Na de sluiting spraken de leden-aandeelhouders van "De Woudbloem" zich in 1971 uit voor een juridische fusie met AVEBE. | |
| W.A. Scholten "Motké" | Zuidbroek | 53° 9′ 41″ NB, 6° 50′ 21″ OL | 1859 | 1966 | Kandij, stroop, sago en beenzwart, vanaf 1872 dextrines | "Motké" was een van W.A. Scholten's eerste fabrieken. Oorspronkelijk opgericht als bietsuikerfabriek werd het bedrijf vanwege tegenvallende resultaten al snel omgebouwd tot een aardappelmeel- en kandijfabriek. Tussen 1932-1940 was hier het hoofdkantoor van het Scholten-concern gevestigd. Na de sluiting in 1965 werd de productie overgebracht naar de fabriek in Foxhol. Het monumentale, onder industriële architectuur gebouwde fabriekspand werd na jaren van leegstand in 1980 gesloopt, nadat een late poging tot behoud op niets was uitgelopen. |  | |
| "Westerwolde" | Veelerveen | 53° 2′ 45″ NB, 7° 8′ 8″ OL | 1913 | 1964 | Coöperatie | Vanaf 1956 opgenomen in AVEBE. Tussen 1962-1964 ontmanteld ten behoeve van de fusie van de fabrieken "Ter Apel e.o." en "Musselkanaal e.o.". Na de fusie ontstond zo de "Coöperatieve Vereniging Aardappelmeelfabriek Westerwolde, Ter Apel, Musselkanaal" (W.T.M.). | ||
| "De Centrale" | Coevorden (Drenthe) | 52° 39′ 23″ NB, 6° 44′ 21″ OL | 1908 | 1964 | Coöperatie | Gesloten in 1964 na fusie met "Excelsior". | ||
| Van Linge & Co | Veendam | 53° 6′ 44″ NB, 6° 53′ 23″ OL | 1869 | 1962 | Van 1926-1962 dextrineproductie | Tussen 1956-1963 samenwerking met D.W.M. Vanaf 1963 laboratorium AVEBE. | ||
| "Wildervank en Omstreken" | Eexterveenschekanaal (Drenthe) | 53° 3′ 13″ NB, 6° 50′ 20″ OL | 1903 | 1954 | Coöperatie | vanaf 1921 lid van Avebe. De leden-aandeelhouders van "Wildervank en Omstreken" spraken zich in 1971 uit voor een juridische fusie met AVEBE. |  | |
| "De Baanbreker" | Lutten (Overijssel) | 52° 36′ 32″ NB, 6° 33′ 18″ OL | 1900 | 1953 | Coöperatie | Gebouwen thans in gebruik bij Wildkamp kunststoffen. |  | |
| "De Eendracht" | Kielwindeweer | 53° 8′ 33″ NB, 6° 45′ 21″ OL | 1898 | 1943 | Coöperatie | Gesloten in 1943. | ||
| Everts, Hora Adema & Co | Bareveld | 53° 3′ 10″ NB, 6° 50′ 52″ OL | 1871 | 1941 | "Coöperatieve Aardappelmeelfabriek Bareveld" vanaf 1914 | Na 1935 AVEBE. De fabriek is in 1963 grotendeels afgebrand. | ||
| Everts, Adema & Co | Huizum (Friesland) | 53° 11′ 21″ NB, 5° 49′ 1″ OL | 1844 | 1936 | Stroop | Na 1885: "N.V. Leeuwarder Aardappelmeel- en siroopfabriek". | ||
| Kaiser, Van Linge & Co. | Veendam | 53° 6′ 4″ NB, 6° 52′ 13″ OL | 1878 | 1935 | Afgebrand in 1884. Verkocht aan D.W.M. en herbouwd in 1885. | |||
| Meihuizen-Boon & Co "Excelsior" | Veendam | 53° 7′ 26″ NB, 6° 52′ 43″ OL | 1862 | 1935 | Sago, vanaf 1865 stroop en later glucose | Opgericht door Kornelis Pieter Boon en Meihuizen. In 1930 overgenomen door W.A. Scholten. De productie bij dit bedrijf werd in 1935 gestaakt, de zetmeelproductie stopte al in 1929. | ||
| "De Eersteling" | Borgercompanie | 53° 6′ 30″ NB, 6° 49′ 29″ OL | 1898 | 1935 | Coöperatie | Dit bedrijf was de eerste coöperatieve aardappelmeelfabriek van Nederland. | ||
| Smit, Vos, Zeven & Co | Ommelanderwijk | 53° 5′ 22″ NB, 6° 54′ 15″ OL[24] | 1878 | 1933 | In 1884 afgebrand en in 1885 overgenomen door Van Linge & Co. | |||
| Duintjer, Wilkens, Meihuizen | Dronrijp (Friesland) | 53° 11′ 37″ NB, 5° 38′ 21″ OL[25] | 1879 | 1932 | In de gebouwen waren later onder meer een vlasverwerkend bedrijf en een pottenbakkerij gevestigd. | |||
| W.A. Scholten "Stadskanaal" | Stadskanaal (Pekelderweg) | 53° 1′ 22″ NB, 6° 53′ 44″ OL[26] | 1866 | 1931 | Oorspronkelijk was dit een aardappelmoutwijnbranderij. In 1866 door W.A. Scholten gekocht en omgebouwd tot aardappelmeelfabriek. | |||
| K & J Wilkens N.V. | Ommelanderwijk | 53° 5′ 6″ NB, 6° 54′ 42″ OL | 1878 | 1929 | Vanaf 1911 dextrines | Oorspronkelijk tussen 1878-1880 "Wilkens & Panman". Op 24 juli 1929 werd dit bedrijf volledig verwoest door een geweldige stofexplosie die tot diep in Drenthe de ruiten liet trillen. Er waren 8 doden en 18 zwaargewonden te betreuren. De ontplofte aardappelmeelfabriek werd niet herbouwd en de resten werden gesloopt. Vervolgens werd bij de houtzagerij van K.&J. Wilkens aan het Boven Oosterdiep te Veendam een nieuwe fabriek voor de productie van dextrines gebouwd. Deze fabriek werd in 1961 opgenomen in het Scholten-concern. | ||
| H. Wolda & Co | Veendam | 53° 7′ 9″ NB, 6° 53′ 25″ OL | 1867 | 1927 | Coöperatie vanaf 1912 | Tussen 1875-1879 geen productie. Na 1921 "Veendam en Omstreken". De fabriek is in september 1927 geheel afgebrand. | ||
| K & J Wilkens | Zuidwending | 53° 5′ 43″ NB, 6° 54′ 19″ OL[27] | 1869 | 1926 | In 1877 overgenomen door W.A. Scholten. In 1926 werd de fabriek door Scholten gesloten. De gebouwen werden verkocht en kort daarop gesloopt. | |||
| "De Drie Provinciën" | Oostwold (Leek) | 53° 11′ 55″ NB, 6° 26′ 51″ OL | 1914 | 1925 | Coöperatie | Omgebouwd tot strokartonfabriek Erica II. | ||
| Gebr. Geling "l'Esperance" | Tripscompagnie | 53° 8′ 15″ NB, 6° 49′ 30″ OL[28] | 1898 | 1923 | ||||
| Gebr. Drenth & Co | Oude Pekela | 53° 5′ 22″ NB, 6° 59′ 3″ OL[29] | 1892 | 1918 | Coöperatie vanaf 1914 | Opgeheven in 1920. | ||
| G. Dutalis & Co "Hibernia" | Muntendam | 53° 7′ 58″ NB, 6° 53′ 36″ OL | 1857 | 1918 | Opgericht door Gustave Dutalis. In 1884 overgenomen door W.A. Scholten, die het bedrijf in 1918 sloot en de gebouwen verkocht. | |||
| Veenhoven, Schuringa & Co | Wildervank | 53° 5′ 3″ NB, 6° 51′ 59″ OL | 1873 | 1915 | Vanaf 1896 Erven Topper & Co. In 1915 geheel afgebrand. | |||
| "Wilhelmina" | Foxhol | 53° 10′ 24″ NB, 6° 42′ 20″ OL | 1893 | 1912 | vanaf 1905 dextrine | [30] Vanaf 1909 "N.V. Groninger Aardappelmeelfabriek". Na de sluiting werden de gebouwen gesloopt. | ||
| Graaf Pietro van Lamsweerde | Foxholsterbosch | 53° 10′ 25″ NB, 6° 42′ 6″ OL | 1901 | 1909 | In 1910 gesloopt. | |||
| "De Nijverheid" | Stadskanaal | 52° 59′ 59″ NB, 6° 55′ 48″ OL[31] | 1878 | 1907 | Stroop en sago, vanaf 1891 ook dextrine, stroop gestopt | Deels afgebrand in 1886. In 1915 zijn de gebouwen geheel afgebrand. | ||
| H.C. ten Horn & Co | Oude Pekela | 53° 6′ 34″ NB, 7° 1′ 20″ OL | 1892 | 1898 | Oorspronkelijk H.C. ten Horn & Co, "Noordstar" en vanaf 1895 "Orania". In september 1898 geheel afgebrand. In 1903 werd op de vrijgekomen locatie de strokartonfabriek Free & Co. gebouwd. | |||
| W.A. Scholten | Veendam | 53° 6′ 35″ NB, 6° 53′ 9″ OL[32] | 1866 | 1897 | Oorspronkelijk een moutwijnbranderij. In 1866 door W.A. Scholten aangekocht en omgebouwd tot aardappelmeelfabriek. | |||
| Engelsman & Co | Veendam | 1874 | 1886 | |||||
| Gabriëls, Geelen & Co. | Roermond (Limburg) | 1877 | 1886 | |||||
| Hoveling & Botjes | Veendam | 1864 | 1884 | |||||
| Romkes, Bakker & Van Calcar | Sappemeer | 1872 | 1883 | |||||
| J.K. Boon | Hoogezand | 1876 | 1880 | |||||
| Hulstkamp & Molijn | Rotterdam (Zuid-Holland) | 1844? | voor 1870 | stroop | Opgeheven tussen 1860 en 1870. | |||
| Goudsche Siroopfabriek | Gouda (Zuid-Holland) | 52° 0′ 34″ NB, 4° 42′ 28″ OL | 1839 | 1861 | stroop | Gestopt in 1861 met aardappelmeel, tot 1941 stroopproductie, productierechten verkocht aan D.W.M., in 1964 gesloopt.[33] | ||
| J.A. Boon | Muntendam | 53° 8′ 3″ NB, 6° 52′ 24″ OL | 1840 | 1853 | Opgeheven na het overlijden van dhr. J. Boon. | |||
| Heerlijkheid Poederoijen | Poederoijen (Gelderland) | 1840 (?) | 1853 | stroop | Moutwijnfabriek uitgebreid met aardappelstroopfabriek door Daniel Viruly, broer van Theodorus Pieter Viruly.[34] | |||
| J. Backer, "De Oorsprong" | Oosterbeek (Gelderland) | 51° 58′ 54″ NB, 5° 49′ 30″ OL | 1833 | 1852 | stroop | In 1811 opgericht als bietsuikerfabriek. Afgebrand en herbouwd als aardappelmeelfabriek. | ||
| J. J. H. van Wetering | Gouda (Zuid-Holland) | 52° 0′ 38″ NB, 4° 42′ 15″ OL | 1819 | 1837 | aardappelstroop | Gesloten wegens stankoverlast.[35] |
Na het faillissement van Koninklijke Scholten-Honig in 1978 gingen de meeste aardappelmeelfabrieken van het Scholten-concern over naar het coöperatieve Avebe, dat daarmee alle nog overgebleven aardappelmeelfabrieken in Nederland (Foxhol, Ter Apelkanaal en Gasselternijveen) in handen had.
