Lijst van strokartonfabrieken in Nederland
Strokartonfabrieken werden voornamelijk in de laatste decennia van de 19e eeuw in de Groninger Veenkoloniën gebouwd. Vooral Oude Pekela kende een aanzienlijk aantal strokartonfabrieken. Naast particuliere fabrieken verschenen er na enige tijd ook coöperatieve fabrieken, waardoor de boeren een hogere prijs voor hun stro konden bedingen. Stro was afkomstig van de tarweteelt in het nabije Oldambt en Hogeland. Strokarton werd in belangrijke mate naar Engeland geëxporteerd, wat fabrieksnamen als: Albion en Britannia verklaart. De strokartonfabrieken boden werkgelegenheid, maar waren ook een bron van ernstige vervuiling van het oppervlaktewater.
Reeds vanaf halverwege de jaren 60 van de twintigste eeuw vond een geleidelijke omschakeling plaats van stro naar papier- en kartonafval als basisgrondstof voor de productie van karton. Deze verandering werd ingeleid door de opkomst van de maaidorser, die een slechtere kwaliteit stro leverde dan voorheen. Sommige fabrieken konden of wilden de overstap naar oudpapier niet maken en sloten de poorten. Ook de zware investeringen die gepaard gingen met de steeds strengere reinigingseisen voor afvalwater leidden uiteindelijk tot de sluiting van een aantal fabrieken. De overgebleven bedrijven werden geherstructureerd en kwamen terecht bij papierconcerns als Bührmann-Tetterode (BT), KNP en Kappa.
Alleen "De Halm" in Hoogkerk bleef zelfstandig en kwam pas in 1990 in handen van een ander papierconcern, Jefferson Smurfit.[1] Tegenwoordig wordt in de voormalige strokartonfabrieken uitgegaan van 77% oud papier en 23% houtcellulose als grondstof voor karton.
In 1993 fuseren BT en KNP en maken karton onder de naam Kappa Packaging. Kappa wordt in 1998 verzelfstandigd.
Na de fusie in 2005 van Kappa Packaging met Jefferson Smurfit gaat de onderneming verder onder de naam Smurfit Kappa.[2] Onder druk van de Europese Mededingingsautoriteit worden de fabrieken in Sappemeer en Hoogezand verzelfstandigd en gaan verder onder de naam Eska Graphic Board.[3]
In 2015 verkoopt Smurfit Kappa het Nederlandse deel van de divisie solid board aan een investeringsmaatschappij. Het nieuwe bedrijf gaat verder onder de naam Solidus Solutions.[4]
| naam | plaats | start | sluiting | sloop | huidige functie | opmerkingen |
|---|---|---|---|---|---|---|
| "De Eendragt" | Sappemeer | 1878 | nvt | Eska Graphic Board | Deze fabriek, de "N.V. Carton- en Papierfabriek v/h W.A. Scholten" of kortweg "Scholten Carton", maakte tot 1974 deel uit van het Scholten-concern. In 1974 fuseerde Scholten Carton met "Brittannia" en "De Kroon" tot KAPPA (KArton Productie en PApier). De nieuwe naam van de fabriek was "Kappa Scholten".
Het markante in 1939 gebouwde voormalige stropakhuis van deze fabriek is een rijksmonument. | |
| "De Dollard" | Nieuweschans | 1887 | nvt | Solidus Solutions | Was een der grootste strokartonfabrieken in Nederland. Een weinig succesvolle voorloper was actief van 1870 tot 1881. Overgenomen door Bührmann-Tetterode in 1981 | |
| Beukema & Co. | Hoogezand | 1896 | nvt | Eska Graphic Board | Oprichters Jan Evert Scholten en F. Beukema, vanaf 1899 alleen Beukema. Overgenomen door Bührmann-Tetterode in 1973 | |
| "De Kroon" | Oude Pekela | 1901 | nvt | Solidus Solutions | In 1965 gefuseerd met "Brittannia" tot Verpak N.V. In 1974 fuseert de Verpak groep vervolgens met Scholten Carton en wordt KAPPA gevormd.
In 1994 fuseert KNP De Kroon samen met Kappa Brittannia en Triton Karton Pekela tot 'Kappa Attica'. | |
| Free & Co. | Oude Pekela | 1904 | nvt | Solidus Solutions | Gebouwd op de plaats van de in 1898 afgebrande aardappelmeelfabriek Orania. Op 15 december 1980 ging Free & Co als laatste strokartonfabriek over op oudpapier. Overgenomen in 1974 door KNP | |
| "Hollandia" | Coevorden | 1909 | nvt | Solidus Solutions | Oorspronkelijk Coöperatieve Drentsch Overijsselsche Stroocartonfabriek (DOS) genoemd. Enige strokartonfabriek buiten Groningen. Overgenomen in 1971 door Bührmann-Tetterode | |
| "De Halm" | Hoogkerk | 1914 | nvt | Solidus Solutions | Coöperatief. In de jaren 20 van de twintigste eeuw enige tijd de grootste en modernste fabriek in zijn soort in Europa. | |
| "De Eendracht" | Appingedam | 1908 | 2006 | 2011 | Coöperatief. In 1968 overgegaan op de verwerking van oudpapier. Gesloten in 2006 na faillissement | |
| "Ceres" | Oude Pekela | 1898 | 2003 | Particulier, sinds 1915 coöperatief, ook bekend als Ceres-Sparreboom. Overgenomen in 1976 door Bührmann-Tetterode.
In 1994 fuseert "Ceres" (dan genaamd Triton Karton Pekela) samen met Kappa Brittannia en KNP De Kroon tot 'Kappa Attica'. | ||
| "Britannia" | Oude Pekela | 1913 | 1997 | In 1965 gefuseerd met "De Kroon" tot Verpak N.V. In 1974 fuseert de Verpak groep vervolgens met Scholten Carton en wordt KAPPA gevormd.
In 1994 fuseert Kappa Brittannia samen met KNP De Kroon en Triton Karton Pekela tot 'Kappa Attica'. "Brittannia" wordt vervolgens in 1997 gesloten. | ||
| "Union" | Oude Pekela | 1883 | 1981 | 1989 | Particulier, sinds 1903 coöperatief. In 1968 overgegaan op verwerking van oudpapier | |
| "De Vrijheid" | Veendam | 1903 | 1979 | 1985 | Coöperatief | |
| "Ons Belang" | Stadskanaal | 1910 | 1978 | 1984 | Coöperatief | |
| Hooites-Beukema, vanaf 1948 Coöp. Ver. "De Combinatie Stroverkoopbureau en Strokartonfabriek v/h Hooites-Beukema" G.A. | Hoogezand | 1869 | 1977 | 1980 | Particulier. Eerste strokartonfabriek in de provincie Groningen. Ging later op in de Coöperatieve vereniging tot verkoop en verwerking van stro "De Combinatie". Geliquideerd in 1977 als gevolg van hoge grondstofprijzen, te grote voorraden en naderende milieuverplichtingen. Daarnaast had Hooites-Beukema als kleinere fabrikant ernstig te lijden van het opheffen van de NESSO (NEtherlands Strawboard Selling Organisation), een samenwerkingsverband van noordelijke strokartonfabrieken waarin prijs- en productieafspraken werden gemaakt. In 1966 waren 16 strokartonfabrieken aangesloten bij NESSO. Deze samenwerking boette echter snel aan belang in toen de grote neergang in de strokartonindustrie begon. Diverse aangesloten bedrijven vonden toen dat ze beter op eigen kracht konden doorgaan. De vrees bestond dat voortzetting van de samenwerking de zwakke bedrijven in leven zou houden en dat dit uiteindelijk ten koste zou gaan van de gehele bedrijfstak. In 1974 telde NESSO uiteindelijk nog maar 4 deelnemende bedrijven, waarna besloten werd tot liquidatie. | |
| "NV Ericafabrieken" | Oude Pekela | 1889 | 1971 | 1982 | ||
| "Erica II" | Oostwold | 1925 | 1971 | 1978 | ||
| "Reiderland" | Winschoten | 1914 | 1968 | 1984 | Coöperatief | |
| "De Toekomst" | Scheemda | 1900 | 1968 | Industrieel monument | Coöperatief. Na 40 jaar van verval werd de inmiddels in ruïneuze staat verkerende fabriek in de periode 2009/2012 grotendeels gerestaureerd (exterieur teruggebracht in oorspronkelijke staat). Het complex zou een cultuurfunctie krijgen, maar door het faillissement van de eigenaar stond het er tussen 2014 en 2017 weer verlaten bij. "De Toekomst" begon gedurende die periode alweer bedenkelijke tekenen van verval te vertonen. Eind 2016 kreeg het complex uiteindelijk een nieuwe eigenaar die de zaken voortvarend aanpakte en tegenwoordig worden er in en rondom "De Toekomst" evenementen en festivals gehouden. Er bestaan zelfs plannen om het in 2005 gesloopte oudste deel van het complex (vrijwel identiek aan de nog bestaande fabriek) te herbouwen. | |
| "Albion" | Oude Pekela | 1888 | 1967 | 1981 | Opgericht als Neo Cartona. Naam in 1928 gewijzigd in Albion. | |
| "Wilhelmina" | Oude Pekela | 1896 | 1920 | 1927 | ||
| "Aastroom" | Oude Pekela | 1875 | 1917 | 1917 | Eerste strokartonfabriek in Oude Pekela | |
| Dijkhuis & Zijlma "Ceres" | Ulrum | 1873 | 1912 | 1916 | Doorstart in 1891, vanaf 1899 coöperatief. Tussen 1905 en 1912 onderdeel van Ceres Oude Pekela. | |
| J.G. Kuipers & Co. | Leeuwarden | 1867 | 1911 | 1978 | Eerste strokartonfabriek van Nederland. Ook wel bekend als Kuipers & Miedema. Gesloten na brand in 1911. | |