AZ in Europa

Willem van Hanegem scoorde het eerste Europese doelpunt voor AZ.

Door een derde plaats in de Eredivisie van seizoen 1976/77 plaatste AZ zich voor het eerst in haar bestaan voor Europees voetbal. In de eerste ronde van de UEFA Cup boekte AZ meteen twee historische zeges op Red Boys Differdange uit Luxemburg. Thuis werd met 11-1 de grootste overwinning van AZ in Europees verband geboekt (tevens de grootste zege van AZ in een officiële wedstrijd) en ook de 5-0 uitoverwinning is door AZ nimmer overtroffen in Europees verband. De tweede ronde tegen het FC Barcelona van Johan Cruijff en Johan Neeskens was het eindstation van deze Europese campagne. Na twee keer een 1-1 gelijkspel werden de strafschoppen in Camp Nou beter genomen door de Catalanen.

Door het winnen van de KNVB beker in 1978 plaatste AZ zich voor de Europacup II. Dit was het kortste Europese avontuur van AZ tot seizoen 2012/13. Ipswich Town was over twee wedstrijden te sterk (0-0 en 2-0).

Door een tweede plaats in de Eredivisie van 1979/80 mocht AZ na een jaar afwezigheid weer meedoen aan een Europees toernooi. Dit werd het meest succesvolle jaar in de clubhistorie. Naast het landskampioenschap en de KNVB beker haalde AZ ook de finale van de UEFA Cup. Na in de eerste ronde af te rekenen met opnieuw Red Boys Differdange, werden achtereenvolgens Levski-Spartak, FK Radnički Niš, SC Lokeren en FC Sochaux aan de zegekar gebonden. Uiteindelijk vond AZ opnieuw haar meerdere in Ipswich Town. In deze tweedelige finale werd het 5-4. Drie dagen na het behalen van het eerste landskampioenschap werd de eerste wedstrijd, met het feest en alcohol nog in de benen, in Ipswich verloren met 3-0, waardoor de 4-2-overwinning van AZ thuis (in het Olympisch Stadion) niet genoeg was.

Voor het eerst plaatst AZ zich vanwege het kampioenschap in 1981 voor het hoogste Europees toernooi, de Europacup I voor landskampioenen. Hierin trof zij in de eerste ronde IK Start. De Noorse kampioen bleek niet sterk genoeg om de Alkmaarders te verrassen (4-1). Vervolgens trof AZ titelverdediger Liverpool FC, waartegen AZ net tekortkwam om de kwartfinale te halen (2-2 en 2-3). Zo kwam er voor de derde keer op rij door een Engelse club een einde aan het Europees seizoen van de club uit Alkmaar.

Door de bekerwinst in 1982 kon AZ voor de tweede keer meedoen aan de Europacup II. In de eerste ronde werd de bekerwinnaar van Ierland, Limerick United, over twee wedstrijden nipt verslagen (2-1). In de tweede ronde wist AZ thuis Internazionale nog wel met 1-0 te verslaan, maar verloor zij de return met 2-0 en kwam er een einde aan het laatste Europacup II avontuur van AZ.

Alkmaar heeft er 22 jaar op moeten wachten voordat AZ weer eens Europees actief mocht zijn. Na een vijfde plaats in de Eredivisie van 2003/04 was het zover. AZ begon dit Europees avontuur in de heksenketel van PAOK Saloniki, waar AZ goed op de been bleef en met 3-2 wist te winnen. Dit tot onvrede van de supporters van PAOK, die tijdens de wedstrijd een deel van hun eigen stadion in brand zetten. In de terugwedstrijd kwam PAOK nog wel snel op 0-1 maar, was AZ uiteindelijk met 2-1 toch te sterk voor de Grieken. AZ wist dit seizoen vele teams te verrassen met het aanvallende spel onder trainer/coach Co Adriaanse. Onder andere AJ Auxerre, Rangers en Villarreal werden door AZ verslagen. Uiteindelijk wist AZ door te dringen tot de halve finale, waarin Sporting Lissabon uit Portugal over twee wedstrijden in extremis te sterk bleek. In de blessuretijd van de verlenging maakte Sporting de beslissende tweede treffer, nadat AZ eerst op 3-1 was gekomen.

Ook in het laatste seizoen onder Co Adriaanse wist AZ zich middels een derde plek te plaatsen voor het UEFA Cup toernooi. De nieuwe coach van AZ, Louis van Gaal, speelde eveneens aanvallend voetbal en bereikte hiermee de laatste 32. In deze ronde was Champions League afvaller Betis Sevilla te sterk. In Spanje werd het 2-0 voor Real Betis en in Alkmaar bleef AZ steken op 2-0, waarna Betis in de verlenging de beslissing bracht: 2-1. Deze wedstrijd betekende de laatste Europese wedstrijd in de Alkmaarderhout, waar AZ in Europees verband nimmer heeft verloren.

Aftrap AZ-AE Larissa uit Griekenland in het seizoen 2007/08

In 2006 wist AZ zich voor de derde maal op rij te plaatsen voor de UEFA Cup. De vierde plek na de play-offs (na een tweede plaats in de Eredivisie) zorgde voor een achtste Europees avontuur. In de groepsfase werd eerst vakkundig Sevilla CF (2-1) opzij gezet, waardoor deze club voor het eerst een thuiswedstrijd in Europees verband verloor, waarna in de knock-outfase afgerekend werd met achtereenvolgens Fenerbahçe SK en Newcastle United. In beide tweeluiken leverde AZ in de terugwedstrijd een heroïsche strijd om terug te komen van een achterstand: uit bij Fenerbahçe werd het 3-3, maar thuis stond AZ met de rust al 2-0 achter en leken de kansen op de volgende ronde verkeken. In de tweede helft wist AZ de achterstand echter om te buigen naar een 2-2 gelijkspel, terwijl tegen Newcastle eerst met 4-2 werd verloren en AZ thuis met 2-0 won. In de kwartfinale bleek Werder Bremen een maatje te groot. Thuis werd het nog 0-0 maar uit werd het, mede door een onterecht afgekeurd doelpunt (op de 2-2), 4-1 voor Werder.

Na het mislopen van het kampioenschap in 2007 en het verlies in de finale van de play-offs om een voorronde plaats voor de Champions League, was plaatsing voor de UEFA Cup alles wat AZ restte. Wat uiteindelijk een teleurstellend seizoen bleek in de Eredivisie, tekende zich in deze UEFA Cup campagne al af. AZ kwalificeerde zich nog wel voor de groepsfase, door het Portugese Paços Ferreira met minimale cijfers te verslaan (1-0 en 0-0), maar in de groepsfase kon AZ geen potten breken. De club verloor zelfs voor het eerst een thuiswedstrijd in Europees verband (2-3 tegen Everton FC), waardoor er een einde kwam aan een recordreeks van 32 ongeslagen thuiswedstrijden. AZ wist mede hierdoor niet Europees te overwinteren.

Door het landskampioenschap in 2009 kon AZ zich opmaken voor haar debuut in de UEFA Champions League, met wedstrijden tegen Arsenal, Olympiakos Piraeus en Standard Luik. Dat is maar goed ook, want zonder de miljoenen uit de Champions League had AZ mogelijk niet meer bestaan. Vlak voor het tweeluik tegen Arsenal ging de hoofdsponsor DSB Bank en het moederbedrijf failliet en ontstond er plotseling een hoge schuld die mede dankzij deze miljoenen afgelost kon worden. Op het sportieve vlak bleek Arsenal in deze groep duidelijk een maatje te groot, maar AZ moest eveneens haar meerdere erkennen in Olympiakos en Standard en werd na zes wedstrijden zonder overwinning uitgeschakeld. Vooral de twee wedstrijden tegen Standard leverden een zure bijsmaak op. In de thuiswedstrijd was Moussa Traoré nog in de blessuretijd trefzeker voor Standard (1-1), maar in de uitwedstrijd kon daar nog eens schepje bovenop gedaan worden. De in de vijfde minuut van de blessuretijd bij een vrije trap meegekomen keeper Sinan Bolat scoorde de belangrijke 1-1 gelijkmaker. Mede hierdoor wist AZ uiteindelijk geen beslag te leggen op de derde plek in de groep, dat recht zou geven op een plaats in de knock-outfase van de Europa League. Het kostte Ronald Koeman mede zijn baan als hoofdcoach.

Line-up voorafgaand aan het Europa League duel AZ-Malmö FF.

Door een vijfde plaats in de Eredivisie van 2009/10 wist AZ zich andermaal te kwalificeren voor Europees voetbal. AZ zou door deze klassering instromen in de derde voorronde van het jaar eerder opgerichte Europa League toernooi, wat als voortzetting van de UEFA Cup beschouwd kan worden. Na de kwalificatierondes doorgekomen te zijn, trof AZ in de groepsfase weinig aansprekende tegenstanders uit Oost-Europa. Uiteindelijk werd AZ hierin derde en werd zij voor de winterstop uitgeschakeld in Europa. Dynamo Kiev bezorgde AZ deze jaargang en passant een tweede Europese thuisnederlaag ooit.

Na de vierde plek in de Eredivisie kon AZ zich opmaken voor eenzelfde route richting de groepsfase van de Europa League als het jaar hiervoor. Via een moeizame kwalificatie, kwam AZ terecht in een groep met Metalist Charkov, Austria Wien en Malmö FF. Hierin wist zij met vijf gelijke spelen en een overwinning ongeslagen beslag te leggen op de tweede plaats, dat recht gaf op overwintering in het toernooi. Na de 1-0 op Anderlecht werden achtereenvolgens ook Udinese en Valencia thuis verslagen. Waar in Brussel eveneens met 1-0 gewonnen werd, wat de eerste Europese uitoverwinning sinds 2007 betekende voor AZ, waren zowel Udinese als Valencia in eigen huis AZ de baas. De 2-0-overwinning op Udinese thuis bleek evenwel goed genoeg om door te mogen, maar in de kwartfinale tegen Valencia betekende AZ's grootste Europese nederlaag ooit het einde van de Europese aspiraties: 4-0.

Met opnieuw een vierde plek in het seizoen 2011/12, had AZ zich geplaatst voor de play-off ronde van de Europa League. Sinds het succesvolle Europese seizoen van 2004/05 wist AZ zich telkens te plaatsen voor de groepsfase van het betreffende Europese toernooi (uitgezonderd het seizoen 2008/09, toen AZ geen Europees voetbal speelde). Deze jaargang duurde het Europese avontuur echter zeer kort en bleek de groepsfase een brug te ver. Het Russische FC Anzji van puissant rijke eigenaar Soelejman Kerimov en getraind door Guus Hiddink was over twee duels duidelijk de sterkste. Het uitresultaat bood nog enig perspectief op plaatsing (1-0), maar thuis liep AZ tegen een nieuw Europees dieptepunt aan: 0-5.

AZ won in het voorbije seizoen de KNVB beker en kon zich daardoor opnieuw opmaken voor de play-off ronde van de Europa League. In de play-offronde werd afgerekend met Atromitos. Uit werd knap met 1-3 gewonnen, waardoor de return een formaliteit leek. Echter kreeg AZ al in de tweede minuut een rode kaart, waardoor het uiteindelijk nog spannend werd. De wedstrijd eindigde in 0-2, nadat deze in de 59e minuut bij een 0-1 stand gestaakt werd wegens brand in het stadion en een dag later uitgespeeld zou worden. In de groepsfase trof AZ opnieuw een Griekse club in PAOK Saloniki. Een oude bekende, want na jaren van afwezigheid van AZ op het Europese toneel was dit de eerste tegenstander van AZ in het succesvolle seizoen 2004/05. De groepsfase bleek geen probleem voor AZ; al na vijf wedstrijden wist zij zich te plaatsen voor de volgende ronde en bleef hierin uiteindelijk ongeslagen. Onderweg nam Dick Advocaat het stokje over van de op 29 september ontslagen Gertjan Verbeek. Het bleek het seizoen van de hernieuwde kennismakingen. Naast PAOK trof AZ dit seizoen ook oude bekenden Slovan Liberec en FC Anzji in de knock-outfase. Met de uitschakeling van Anzji revancheerde AZ zich voor het voorgaande seizoen, al speelde Anzji ditmaal zonder de vedetten van een seizoen eerder, na een forse sanering van de selectie. AZ zou net als in 2007 en 2012 in de kwartfinale stranden, ditmaal tegen de finalist van het vorige seizoen: Benfica (0-1 en 0-2). Het bleek na het verlies in de finale van de play-offs om Europees voetbal tegen FC Groningen het einde van een recordserie van vijf seizoenen Europees voetbal op rij.

De huldiging van AZ na het behalen van Europees voetbal door de 3e plaats in de Eredivisie van 2014/15.

Na één seizoen afwezigheid in Europa, zou AZ door de behaalde derde plaats in het seizoen 2014/15 in de derde voorronde van de Europa League instromen. In deze ronde trof AZ de Europese debutant Istanbul Başakşehir uit Turkije (4-1). In de ronde erna werd ook Astra Giurgiu uit Roemenië over twee duels opzij gezet (4-3), na een nederlaag in de heenwedstrijd (2-3). Hierdoor werd voor de negende keer de groepsfase van een Europees toernooi bereikt. Hierin werd AZ gekoppeld aan Athletic Bilbao, FC Augsburg en Partizan Belgrado. Tegen de uiteindelijke groepswinnaar Athletic bleef AZ knap ongeslagen met een overwinning en gelijkspel, maar de vier andere wedstrijden eindigden in een teleurstellend resultaat: 0 punten uit 4 duels. Zeker in de thuiswedstrijd tegen Augsburg viel er meer te halen: kans op kans werd er door AZ gecreëerd, maar AZ kreeg de bal niet in het net. Hierdoor eindigde het Europees avontuur van dit seizoen al voor de winterstop.

Dankzij de vierde plek van AZ in de Eredivisie en de winst van de KNVB beker door de nummer drie, Feyenoord, plaatste AZ zich voor de derde voorronde van de Europa League. Hierin trof AZ de Griekse Europees debutant PAS Giannina, die tweemaal werd verslagen. In de ronde erna werd AZ aan FK Vojvodina uit Servië gekoppeld, waarbij de eerste wedstrijd uit met 0-3 werd gewonnen en de return daardoor een formaliteit werd (0-0). De loting voor de groepsfase koppelde AZ aan FC Zenit, Dundalk FC en Maccabi Tel Aviv. Na een stroef begin in de groepsfase met nederlagen tegen Zenit (5-0) en Maccabi (1-2) en gelijke spelen tegen Dundalk en opnieuw Maccabi sloot AZ de groepsfase af met twee overwinningen, waarvan de 3-2 thuis tegen het al geplaatste Zenit zeer memorabel was. De 8 punten bleken voldoende voor overwintering. Het Franse Olympique Lyon bleek in de tweede ronde met een totaaluitslag van 11-2 over twee wedstrijden echter veel te sterk. AZ kwalificeerde zich dit seizoen vervolgens niet voor een nieuwe Europese campagne, ondanks finales in de KNVB beker en play-offs.

Dankzij een derde plaats in de Eredivisie plaatste AZ zich voor de tweede voorronde van de Europa League. Het bleek een zeer korte campagne, want AZ verslikte zich in Kairat FK uit Kazachstan (2-0 nederlaag en 2-1 overwinning).

Panoramaopname van het thuisstadion van AZ tijdens de wedstrijd AZ-Marioepol (boven) en AZ-Antwerp FC (onder).

Met een vierde plaats in de Eredivisie kwalificeerde AZ zich direct voor de tweede voorronde van de Europa League. Daags nadat het Zweedse BK Häcken in deze ronde aan de kant werd geschoven, stortte een deel van het dak van het AFAS Stadion in. Hierdoor moest AZ tot aan de winterstop uitwijken naar het Cars Jeans Stadion te Den Haag (voor de derde voorronde en groepsfase) en de Grolsch Veste te Enschede (voor de play-offwedstrijd). Dit betekende dat zowel de thuis- als uitwedstrijden van AZ tegen FK Marioepol (vanwege politieke onrust in Oost-Oekraïne) en tegen Antwerp FC (afgekeurd stadion) niet gespeeld werden in de eigen stadions van de betreffende clubs. Het tweeluik tegen Antwerp FC werd een ware thriller, waarbij AZ tweemaal in de slotfase de 1-1 op het bord zette. In de verlenging liep AZ tegen de 9 man van Antwerp FC echter uit naar een 1-4 overwinning. In de daaropvolgende groepsfase met o.a. Manchester United FC uit Engeland wist AZ zich na 5 wedstrijden te plaatsen voor de volgende ronde, door thuis in extremis een 2-2 gelijkspel tegen Partizan Belgrado uit het vuur te slepen. In de 87e minuut keek AZ immers nog met tien man tegen een 0-2 achterstand aan.

Afhankelijk van kwalificatie voor en prestaties van clubs in de Europese toernooien keert de UEFA prijzengelden uit aan deelnemende clubs. Zeker sinds de invoering van de Champions League (in 1992) en Europa League (in 2009) kunnen deze bedragen fors oplopen[1]. Een deel hiervan bestaat uit participatie- en prestatiebonussen; hoe beter een club presteert in het toernooi, hoe hoger deze bedragen. De hoogte hiervan is ongeacht het land waar een club uit komt. Een ander deel hiervan bestaat uit tv-rechten, de zogenaamde market pool, die centraal door de UEFA vermarkt worden. De hoogte hiervan is afhankelijk van de inkomsten uit tv-rechten voor het toernooi uit het land waar de club vandaan komt en het aantal deelnemende clubs aan het toernooi uit het land waarmee de pot gedeeld moet worden. Betere prestaties en startbewijs zorgen voor een iets groter aandeel uit deze pot. Sinds het seizoen 2018/19 is er een derde prijzenpot toegevoegd, de zogenaamde coefficient share. Clubs in het hoofdtoernooi van de twee Europese toernooien worden gerangschikt op basis van UEFA-coëfficiënten van de afgelopen 10 jaar plus een puntenbonus voor behaalde Europese titels. Hoe hoger in deze rangschikking van clubs in het betreffende toernooi, des te groter het aandeel uit dit deel van de prijzengelden. In onderstaande tabel ontbreken de gegevens over ontvangen prijzengelden bij deelnames van AZ aan Europacup toernooien vóór 2006/07. De onderstaande bedragen zijn in euro.

* Seizoen is nog gaande of recent afgelopen; het bedrag zal nog oplopen of is nog niet bekend.

In 1975 en 1988 speelde AZ nog enkele wedstrijden in de Intertoto Cup. Omdat dit toen geen officiële wedstrijden via de UEFA betroffen staan deze niet in bovenstaand schema vermeld. Achter de eerstgenoemde uitslag staat tussen haakjes of de wedstrijd thuis of uit werd gespeeld.

Seizoen	Ronde	Land	Club	Score
1975	Groep		ROW Rybnik	2-2(u), 0-0
	Groep		Grasshoppers	2-3(u), 3-1
	Groep		Östers IF	1-0(t), 0-2
1988	Groep		Bayer 05 Uerdingen	1-2(t), 1-3
	Groep		1. FC Magdeburg	4-1(t), 1-2
	Groep		Odense BK	1-5(t), 2-4

¹ Inclusief vier thuiswedstrijden op vreemde bodem: De UEFA Cupfinale tegen Ipswich Town FC en de wedstrijd in de Europacup I tegen Liverpool FC werden afgewerkt in het Olympisch Stadion te Amsterdam. De wedstrijden in de Europa League tegen FK Marioepol, Manchester United FC en Astana FK werden afgewerkt in het Cars Jeans Stadion te Den Haag en tegen Antwerp FC in de Grolsch Veste te Enschede