Zuidbroek (Midden-Groningen)
Het dorp Zuidbroek (Gronings: Zuudbrouk) is gelegen in de gemeente Midden-Groningen in de Nederlandse provincie Groningen. In 2019 telde Zuidbroek 3.595 inwoners.[1] Tot 1 juli 1965 was Zuidbroek een zelfstandige gemeente. Op deze datum fuseerde de gemeente met Noordbroek tot de gemeente Oosterbroek.
Plaats in Nederland  | |||
| |||
  | |||
| Situering | |||
| Provincie |  | ||
| Gemeente |  | ||
| Coördinaten | 53° 10′ NB, 6° 52′ OL | ||
| Algemeen | |||
| Inwoners (BAG, 2019) | 3.595[1] | ||
| Overig | |||
| Woonplaatscode | 2280 | ||
Foto's | |||
 | |||
| Petruskerk van Zuidbroek | |||
| |||
_wapen.svg.png)
Onder Zuidbroek vallen de buurtschappen Spitsbergen, Tusschenloegen, Uiterburen en 't Veen (vroeger Uiterbuursterveen) en Westeind (vroeger Oosteinde genoemd). Bij de grens met Scheemda lag de buurtschap Oudedijk. De dorpen Muntendam en Tripscompagnie vielen vroeger eveneens onder Zuidbroek, maar vormden wel zelfstandige kerspelen.
Zuidbroek had in de achttiende eeuw ten minste zeven buurtgilden, namelijk Noordergilde, Middengilde, Molengilde en Oudedijkstergilde (samen Uiterburen genoemd), Kerkengilde en Diepstergilde (samen Overburen), verder Tusschenloegstergilde. Het buitengebied van Zuidbroek werd in de negentiende eeuw onderscheiden in Uiterburenboven en Uiterburenbuiten, Zuidbroekboven en Zuidbroekbuiten (De Vennen), alsmede Tusschenloegen boven en Tusschenloegen buiten. De buurtschappen Spitsbergen en Jagerswijk lagen deels in Sappemeer; de streek ten zuiden daarvan werd Kostverloren genoemd.
Op het grondgebied van Zuidbroek ontstonden de waterschappen Jagerswijk, Spitsbergen en Kostverloren (1793), Overwater (1793), Het Poeltje (voor 1832/1881), Uiterburen (vóór 1861), De Munte (1882), Eindelijk (1892) en De Vennen (1908).
Geschiedenis
In de middeleeuwen lag Zuidbroek aan een handelsroute richting Duitsland. Door de ligging aan vele transportwegen heeft de plaats industriële ontwikkeling gekend, bijvoorbeeld door een scheepshelling, een motorenfabriek, een vlasfabriek en een aardappelmeelfabriek. Het dorp wordt doorsneden door de A7 die het dorp scheidt in een noordelijk en een zuidelijk deel. De Hervormde kruiskerk staat in het noordelijk deel, terwijl het station en de middenstand zich grotendeels in het zuidelijk deel bevinden. Het Winschoterdiep heeft een belangrijke rol gespeeld in de ontwikkeling van het dorp. Het kanaal werd vanaf 1612 aangelegd en vanaf de jaren twintig van de 17e eeuw was hierop scheepvaart mogelijk tussen Zuidbroek en Groningen. Het Winschoterdiep kreeg een aftakking naar Veendam, het Muntendammerdiep genaamd. De betekenis van dit laatste kanaal voor scheepvaart en de waterhuishouding is grotendeels overgenomen door het in de twintigste eeuw aangelegde Wildervanckkanaal.
In de jaren twintig van de 17e eeuw kreeg Zuidbroek vermoedelijk een verbinding per trekschuit over het Winschoterdiep met Groningen. Het zou daarmee een van de eerste geregelde trekschuitverbindingen in Nederland zijn.[2]. Sinds 1 mei 1868 heeft Zuidbroek een spoorwegstation aan de Groningen - Nieuweschans en Groningen-Veendam, Station Zuidbroek. In 1959 is het stationsgebouw grondig verbouwd, waarbij de bovenverdieping en gedeelten van de zijvleugels zijn verwijderd. In het gebouw is tegenwoordig het Noord-Nederlands Trein & Tram Museum gevestigd. Vanaf Zuidbroek loopt vanaf de spoorlijn een aftakking naar Veendam en Stadskanaal die gebruikt wordt voor goederenvervoer en personenvervoer naar Veendam. Deze lijn was vroeger een onderdeel van de lijnen van de Noordoosterlocaalspoorweg-Maatschappij (NOLS) waardoor Zuidbroek een knooppunt was. De NOLS had eveneens de spoorlijn Zuidbroek - Delfzijl aangelegd die bij station Zuidbroek begon. Ten noordoosten van het dorp lag eveneens de stopplaats Zuidbroek dorp.
Van 1881 tot 1923 was Zuidbroek het beginpunt van de paardentramlijn van de Eerste Groninger Tramway-Maatschappij die in 1895 Ter Apel bereikte.
Het dorp heeft een monumentale kruiskerk, de zogenoemde Petruskerk (maar oorspronkelijk gewijd aan Augustinus van Hippo), uit de dertiende eeuw in romanogotische stijl. De restauratie van het kerkorgel, in 1795 gebouwd door Heinrich Hermann Freytag en Frans Casper Snitger is in 2007 opgeleverd. De toren staat los van de kerk en heeft gediend als gevangenis.
Het dorp had tot 1994 een eigen ULO/MAVO-school 'de Hilgestede'. Deze stond aan de Heiligelaan in het dorp. Lange tijd werd recht gesproken in het Kantongerecht aan de Spoorstraat. De Motké-fabriek in het Westeind was een aardappelmeelfabriek die werd opgericht door de bekende Groninger ondernemersfamilie W.A. en J.E. Scholten.
Botjes Zandgat
Botjes Zandgat is een zandafgraving met een diepte van 40 meter tussen Zuidbroek en Noordbroek. Er wordt actief zand gewonnen, maar sinds 2011 is er een veilige zwembaai en een strand voor dagrecreatie. Vanwege het heldere water wordt de plas tevens gebruikt voor duikactiviteiten. De naam is ontleend aan de voormalige eigenaar, Feiko Botjes.
Geboren
- Scato François Gockinga (1753-1796), militair en politicus
- Hielke Antonides (1905-1981), verzetsstrijder
- Jan Houtman (1917-1944), verzetsstrijder
- Imca Marina (1941), zangeres
- Johan Remkes (1951), politicus
Zie ook
Bronnen, noten en/of referenties
|
