U (voornaamwoord)
U is een Nederlands persoonlijk voornaamwoord in de tweede persoon. Het is een van de mogelijke aanspreekvormen, waarmee de spreker zichzelf in dit geval ten aanzien van de aangesprokene een zekere afstandelijkheid aanmeet. U staat hiermee in contrast tot de informelere en alledaagse vormen jij/jullie en geldt als formeler en beleefder dan deze vormen.
U kan zowel voor één persoon als voor een groep worden gebruikt. Het is zowel de onderwerps- als de voorwerpsvorm. Het overeenkomende bezittelijk voornaamwoord is uw.
Achtergrond
Oorspronkelijk (in het Middelnederlands) was du het enkelvoud en ghi (gij) het meervoud en de beleefde vorm. Toen du steeds minder werd gebruikt en gij en jij steeds vaker, ontstond er een behoefte aan een nieuwe beleefde aanspreekvorm. Zo ontstond er in de briefstijl van de 17e eeuw de vorm Uwe Edelheit, vaak afgekort tot Uwe Edt, Uw(e) Ed., U Ed. en U E.. De vorm U E. werd in de 18e en 19e eeuw vaak gebruikt (in deftige kringen). Uit U E. (gesproken uwée, met de klemtoon op de tweede lettergreep) werd Uwe (gesproken uwe, met de klemtoon op de eerste lettergreep) en U. Dit geschiedde ook onder invloed van u, de objectsvorm van gij.[1]
Gebruik
In het Nederlands drukt men over het algemeen respect, eerbied of afstand uit door de beleefdheidsvorm te gebruiken. Over het algemeen wordt het als onbeleefd aangevoeld als men een vreemde tutoyeert. Het gebruik van de beleefdheidsvorm is in de meeste gevallen wederzijds, maar dat hoeft niet. In dat geval wordt een verschil, al dan niet groot van aard, uitgedrukt. Een voorbeeld daarvan is een ouder iemand die een aanmerkelijk jongere persoon tutoyeert, terwijl dat andersom niet zo is.
Familiair gebruik
Nederland is vrijwel het enige land waar kinderen soms 'u' mogen/moeten zeggen tegen de ouders. In de regel gebruiken Nederlanders vaak de vorm 'u' tegen de grootouders en minder vaak tegen ooms en tantes. In Vlaanderen wordt 'u' in de spreektaal vaak tegen familie en vrienden gebruikt, maar alleen als lijdend (Ik zie u graag.) of meewerkend (Ik ga u een boek geven.) voorwerp, niet als onderwerp. U is hier dan vaak niet de beleefdheidsvorm maar de objectsvorm van gij.
Hoofdlettergebruik
Voorheen werd u, net als Sie in het Duits, altijd met een hoofdletter geschreven. Thans is dit ongebruikelijk. Het Witte Woordenboek geeft aan dat de hoofdletter mogelijk (maar niet verplicht) is voor een vorst of een godheid.[2] Voor God wordt binnen het christendom ook het voornaamwoord Gij gebruikt (met hoofdletter). In België is het echter niet ongebruikelijk om in zeer formele brieven u met een hoofdletter te schrijven.
Bronnen
- A. van Loey, Schönfeld's Historische Grammatica van het Nederlands, achtste druk, Zutphen 1970; pp. 139-140, hoofdstuk 114c
- Prisma & Genootschap Onze Taal, het Witte Woordenboek Nederlands, Uitgeverij Het Spectrum, 2007; p. 1358
 |
Zoek U op in het WikiWoordenboek. |