Sinaasappel

De sinaasappel komt oorspronkelijk uit China (in de oude vorm: Sina), waar ook de naam naar verwijst. In het Vroegnieuwnederlands komt "appel sina" voor, in het Nieuwnederlands "appelsien".[2][3]

Vanuit Nederland werd vanaf de 18e eeuw de sinaasappel verspreid over Noord-Europa. Hierdoor komt het dat in diverse talen de Nederlandse naam appelsien door andere talen overgenomen is zoals in het Duits ("Apfelsine"), het Zweeds ("apelsin"), en Deens en Noors ("appelsin"). In andere talen zoals Roemeens ("Portocal"), Turks ("Portakal"), Bulgaars ("портокал" portokal), Grieks ("πορτοκάλι" portokáli), Perzisch ("پرتقال" porteqāl) en Arabisch ("برتقال" burtuqāl) wordt de vrucht naar Portugal genoemd, dat in de 15e eeuw als eerste land sinaasappels uit China importeerde.

De benaming "appeltjes van oranje" slaat op de zure of bittere sinaasappel. Deze naam is een verbastering van Oudfrans pume orange resp. Ouditaliaans pom-arancia met de Perzische wortel naranj "zure sinaasappel" als rechterlid. In sommige talen zoals het Frans ("orange") en het Engels ("orange") is deze naam in de vijftiende eeuw op de nog onbekende vrucht overgegaan.

Nederlanders spreken het woord sinaasappel vaak met een andere klemtoon dan Vlamingen uit. De Algemene Nederlandse uitspraak heeft een klemtoon op 'sin' (met een relatief korte uitspraak van de aas), terwijl in de Vlaamse uitspraak de klemtoon naar 'naas' verplaatst is (met dus een langgerekte uitspraak van de aas). In Vlaanderen en in de Nederlandse provincies Brabant en Limburg wordt ook vaak het woord appelsien gebruikt.

Niet alleen het Spaanse Valencia, maar ook de gelijknamige stad in Venezuela zijn bekend om de sinaasappels en verschillende cultivars gebruiken deze naam, zonder dat er verband met deze steden hoeft te zijn, bijvoorbeeld Valencia Delta Seedless (uit Zuid-Afrika) en Valencia late. Bij die laatste naam is er een gecompliceerd verband met de Spaanse stad: de Engelse kweker Thomas Rivers importeerde een cultivar uit de Azoren en noemde hem Excelsior. Een klant uit Long Island verstuurde deze en andere cultivars zonder naamsaanduiding naar A.B. Chapman in Californië, die een laat rijpende variëteit aanduidde als Rivers Late. Een bezoeker uit Spanje merkte echter op dat ze erg op een variëteit uit de regio Valencia leken en stelde Valencia Late voor. Pas decennia later bleek dat de Spaanse en Californische cultivars identiek waren. Intussen had een andere klant van Rivers zijn boompjes doorverkocht aan E.B. Hart uit Florida, die ze Hart's Tardiff noemde. Daar duurde het nog langer voor erkend werd dat dit Valencia late was.[4]

De havenstad Jaffa werd in de negentiende eeuw een centrum voor de teelt en de verhandeling van sinaasappels, nadat er een cultivar was ontwikkeld met een dikkere schil, die beter en langer kon worden bewaard en getransporteerd in sinaasappelkisten. Ook nu staat de merknaam 'Jaffa' nog steeds voor citrusvruchten en vruchtensap.

De mogelijkheid om met DNA-sequencing onderzoek te doen naar verwantschappen tussen taxa en aan de hand daarvan stambomen op te stellen, heeft aan het licht gebracht dat veel van de citrussoorten in feite kruisingen zijn. Dat geldt onder andere voor Citrus × aurantium, Citrus × limon en Citrus × sinensis. Zodra de fylogenie van het genus definitief is uitgezocht zullen de wetenschappelijke namen moeten worden aangepast of voor conservering moeten worden voorgedragen.[5][6] Fylogenetisch onderzoek door Qiang Xu et al. (2013) toonde aan dat de sinaasappel een hybride is van de mandarijn (Citrus reticulata) met de pompelmoes (Citrus maxima), waarbij driekwart van de genen afkomstig is van de mandarijn en één kwart van de pompelmoes.[7] Zo'n resultaat zou bijvoorbeeld verkregen kunnen worden door eerst de pompelmoes met de mandarijn te kruisen en dan het kruisingsproduct nogmaals met de mandarijn te kruisen. De oudste vermelding van een sinaasappel, in Chinese literatuur, dateert van 314 v.Chr.[7] De kruising moet dus al meer dan 2300 jaar geleden hebben plaatsgevonden.