René Magritte

Toen René Magritte in 1912 dertien jaar oud was, werd zijn moeder dood uit de rivier de Samber gehaald. Zij had zich met een doek voor haar voorhoofd in het water gestort. In zijn werk verwijst hij meermaals naar dit drama met illustraties van een vrouw van wie het aangezicht bedekt is. Magritte had twee broers: Raymond en Paul.

Van 1916 tot 1921 kreeg Magritte een opleiding aan de Brusselse Academie. Hij volgde er les bij Gisbert Combaz, Emile Vandamme-Sylva en Constant Montald.

In 1922 trouwde hij met Georgette Berger.

Graf van Magritte

Graf van Magritte en zijn echtgenote

Het Brussels bestuur heeft de procedure opgestart om het graf van schilder René Magritte als beschermd monument te laten erkennen. Magritte ligt samen met zijn echtgenote Georgette Berger begraven op het gemeentelijke kerkhof van Schaarbeek, dat op het grondgebied van Evere ligt. De grafzerk van het echtpaar bestaat uit een eenvoudige granieten steen waarop de namen en geboorte- en overlijdensdata van de twee echtelieden staan. Sinds de dood van René Magritte wordt zijn graf zeer vaak bezocht door bewonderaars uit binnen- en buitenland.

Het grootste deel van het oeuvre van Magritte behoort qua stijl tot het surrealisme, een van de belangrijke kunststromingen van de 20e eeuw. In vele van zijn werken komen naakte vrouwen en natuurgetrouw geschilderde vissen voor. Dit is waarschijnlijk een verwijzing naar het feit dat Magritte zijn moeder naakt terugvond in de Samber nadat zij zelfmoord had gepleegd.

Het werk van Magritte is net zoals dat van bijvoorbeeld Salvador Dali en Carel Willink zeer fijn geschilderd, hetgeen het realistische effect van in werkelijkheid onbestaanbare voorstellingen benadrukt.

Het bekendste werk van Magritte is zonder enige twijfel La Trahison des Images (1928-29) of "Het verraad van de voorstelling" met de geschilderde tekst: Ceci n'est pas une pipe onder de zeer realistische afbeelding van een pijp. In dit werk schildert René Magritte een pijp met vlak daaronder de boodschap: "Dit hier is geen pijp" (Ceci n'est pas une pipe). Hij wil zichzelf en de toeschouwer herinneren aan het feit dat het hier gaat om een met olieverf beschilderd doek, oftewel een schilderij, en niet om een echte pijp. Elke verwijzing naar een echte pijp pleegt verraad aan het feit dat een pijp eigenlijk een idee is en dus zijn oorsprong heeft in de geest.

Door ons telkens te bevragen en als het ware te misleiden, dwingt Magritte ons over kunst na te denken. In dat licht kunnen ook de titels van het werk van Magritte gezien worden. Deze titels hebben meestal niets te maken met het onderwerp van het schilderij. De latere conceptuele kunstenaars trokken deze lijn zeer extreem door met een installatie, een performance of een happening en herleidden het kunstwerk tot een idee. Dit is ook een kritiek op de kunstenaars die vinden dat ze de werkelijkheid zo waarheidsgetrouw moeten weergeven, zoals de hyperrealisten later. René Magritte vond dat het de taak is van de kunstschilder om de realiteit in een ander kader te plaatsen. Zijn kunst roept altijd meer vragen op dan zij kan beantwoorden. Getuige hiervan is het schilderij van een zeemeermin, afgebeeld met een vissenkop en mensenbenen. Kenschetsend is ook het schilderij van een zeer natuurgetrouw afgebeelde vis die aan de staartzijde verandert in een brandende sigaar met kringelende rookpluim (schilderij "l'Exception" 1963). Magrittes werk getuigt ook van een uiterst grote beheersing van de techniek van het schilderen met olieverf op doek.

Het Musée Magritte, voorzien van een afbeelding van een schilderij waarin het tegelijk dag en nacht is

Veel van het werk van Magritte laat een metamorfose zien, een verandering van het ene voorwerp in het andere. Of het werk is in andere opzichten onmogelijk, bijvoorbeeld de serie woonhuizen in de nacht, met een heldere hemel in daglicht erboven. Of een maan die voor de bladeren van een boom hangt. Uilen of andere vogels die als planten uit de grond komen.

Eind 2008 raakte bekend dat de Belgische uitgeverij Ludion voor de komende vijf jaar wereldwijd exclusief de beeldrechten had verworven om het beeldmateriaal van Magrittes werk te verspreiden. Charly Herscovici, de erfgenaam van Magritte, had de rechten de voorbije jaren verleend aan de Franse uitgeversgroep Flammarion. Onder het contract valt de wereldwijde verspreiding van postkaarten, agenda's, kalenders, posters, T-shirts en paraplu's waarop afbeeldingen van Magrittes werk voorkomen. Directeur Michel Draguet van het Magritte Museum geeft nog mee dat merchandising belangrijk is omdat voor de kunstenaar het idee primeert op de realisatie. Magrittes reclamewerk in de jaren twintig hielp hem immers te overleven. De shop in het museum aan het Koningsplein is dan ook een logisch gevolg ervan.

In de reclamewereld knipoogt men even naar Magritte als men de volgende tekst op een T-shirt plaatst: "Ceci n'est pas une pomme" met een realistische afbeelding van een appel daaronder. Magritte schilderde overigens zelf een werk met deze titel in 1964.[1]

Buiten de talloze privécollecties bevindt Magrittes werk zich onder andere in de musea:

Het voormalige woonhuis, nu museum

• Musée Magritte Museum aan het Koningsplein te Brussel
• René Magritte Museum in Jette (Brussel) in de vroegere woning van het echtpaar Magritte
• Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam[2]
• Het inmiddels opgeheven Scheringa Museum voor Realisme in Spanbroek
• Museum of Modern Art en Guggenheim Museum in New York[3]
• Dallas Museum of Art
• Minneapolis Institute of Art[4]
• Tate Gallery in Londen[5]
• Het Centre Pompidou in Parijs

René Magritte maakte onder andere de volgende werken (meest schilderijen):

• Bij het raam, 1920
• Portret van Pierre Bourgeois, 1920
• Vrouw te paard, 1922
• Het middernachtelijk huwelijk, 1926
• De moordenaar bedreigd, 1926, olieverf op doek, Museum of Modern Art, New York
• De verdwaalde jockey , 1926
• Primevera, 1926
• De man van de wijde zee, 1927
• De dievegge, 1927
• Ontdekking, 1927
• Paniek in de Middeleeuwen, 1927
• De geheimzinnige speler, 1927
• Het bloed van de wereld, 1927
• Portret van Paul Nougé, 1927
• Landschap, 1927
• De demon van de perversiteit, 1927
• De geliefden nr.1, 1928
• De geliefden nr.2, 1928
• De valse spiegel, 1928
• Les exercices de l’acrobate (De oefeningen van de acrobaat), 1928, olieverf op linnen, 116 x 80,8 cm, München, Staatsgalerie Monderner Kunst
• Le masque vide, 1928[6]
• Poging tot het onmogelijke (Le Perreux-sur-Marne), 1928
• Personage mediterend over de waanzin, 1928
• De universaliënstrijd, 1928
• La trahison des images (Het verraad van de voorstelling), 1928-1929
• Het woordgebruik, 1929
• De boom van kennis, 1929
• The six elements, 1929[7]
• Au seuil de la liberté, 1930
• La clé des songes (De sleutel van de dromen), 1930, olieverf op linnen, 81 x 60 cm. Parijs, privébezit.
• Het lot van het mensdom nr.1, 1933
• De zielsverwantschappen (Les affinités électives), 1933
• Het onverwachte antwoord, 1933
• Le viol (De verkrachting), olieverf op linnen, 1934, particulier bezit
• Portret, 1935
• Het lot van het mensdom nr.2, 1935, olieverf op doek, Genève, collectie Simon Spierer
• God is geen heilige, 1935-1936
• De helderziendheid (La clairvoyance), 1936
• Portret van Irène Hamoir, 1936
• De verboden lectuur, 1936
• La réproduction interdite (Reproductie verboden), 1937
• Georgette, 1937
• De genezer nr.1, 1937
• La durée poignardée, 1938
• De kus, 1938
• Bel canto, 1938
• Het heden, 1938-1939
• Grote verwachtingen, 1940
• De terugkeer, 1940
• Portret van Adrienne Crowet, 1940
• La femme au miroir (Vrouw met spiegel), 1941[8]
• De genezer nr.2, 1941
• Schateiland, 1942
• Kameraden in de angst, 1942
• Diverse beschilderde flessen, 1942
• Het vijfde seizoen, 1943
• De glimlach, 1943
• De oogst, 1943
• De brand, 1943
• De gunstige voortekenen ("Les heureux présages"), 1944
• Vanzelfsprekende ontmoetingen, 1945
• Het grote geluk, 1945
• Zwarte magie, 1945
• Duizend-en-één-nacht, 1946
• Eindeloze erkentelijkheid, 1946
• De verstandhouding, 1946
• Liefdeslied, 1946
• Gezicht van boven, 1947
• Het aandeel van het vuur, 1947
• Het goede jaar, 1947
• The eternally obvious, 1948
• Het geheugen, 1948
• Sheherazade, 1948
• De smaak van tranen, 1948
• Lola de Valence, 1948
• De kei, 1948
• De diepten van het genot, 1948
• De psycholoog, 1948
• De hongersnood, 1948
• Titania, 1948
• De misdaad van de paus, 1948
• Levenskunst, 1948
• De ellips, 1948
• Het kristallen bad, 1949
• Het rijk der lichten II, 1950
• Het balkon van Manet, 1950
• Ontwerp voor het plafond van het Théâtre Royal des Galeries, 1951
• Perspective: Madame Récamier par David, 1951
• Persoonlijke waarden (Valeurs personnelles), 1952[9]
• Vier rotsen in een interieur, 1952
• Alice in Wonderland, 1952
• Golconde, 1953
• Het rijk der lichten (L’empire des lumières), 1954, olieverf op linnen. Museum voor Schone Kunsten. Brussel.
• Anne-Marie Crowet, 1955
• Zestien september, 1956
• De zittende vrouw. De plek in de zon III, 1956
• De onwetende fee of portret van Anna-Marie Crowet, 1956
• Le chemin du ciel, 1957
• De vakantie van Hegel (Les vacances de Hegel), 1958
• Harry Torcryner of Er is recht gedaan, 1958
• De boom, 1959
• Het slot in de Pyreneeën (Le château des Pyrénées), 1959
• La clef de verre, 1959[10]
• Kop van een vrouw, 1960
• De stem van het bloed, 1961
• Het rijk der lichten, 1961
• De borst, 1961
• Mona Lisa, 1962
• Het domein van Arnheim, 1962
• De indiscrete juwelen (Les bijoux indiscrets), 1963
• Op zoek naar de waarheid, 1963
• Le fils de l'homme, 1964
• La bataille de l'Argonne, 1964
• Ceci n'est pas une pomme, 1964[1]
• De blanco volmacht (Le blanc-seign), 1965
• De gedachte die ziet, 1965
• Untitled Poster for Magritte Exhibition, 1966[11]
• De hemelvogel, 1966
• De mooie gegijzelde, 1967
• De werken van Alexander, 1967
• De natuurlijke gratiën, 1967
• Het blanke ras, 1967
• Het onbeschreven blad, 1967
• Rose et poire; Les moyens d'existence, 1967
• Le thérapeute (sculptuur), 1967
• L'œil, 1968

• Zo buitengewoon Magrittes schilderijen zijn, zo alledaags was zijn leven. Hij hield zich ver van het romantische bohémienbestaan en woonde met zijn vrouw Georgette in Jette, een rustige buitenwijk van Brussel. Gekleed als de burgerman die we zo goed kennen van zijn schilderijen liet Magritte elke dag de hond uit. De grootste Belgische kunstenaar van de 20e eeuw had zelfs geen eigen atelier. Schilderen deed hij in de woonkamer of aan de keukentafel. Als het eten klaar was, vlogen zijn meesterwerken onverbiddelijk aan de kant.
• Een Belgisch arrest van oktober 2007 dwong de beeldrechtenhouder van de werken van Magritte (met name Charly Herscovici) zich niet langer te verzetten tegen de parodiërende en volgens hem weinig smaakvolle schilderijen van de Deense kunstenaar Ole Ahlberg. In een schilderij verwerkt de kunstenaar de inspecteurs Jans(s)en uit Kuifje al zwevend in een compositie van de hemel die letterlijk geplukt is uit een schilderij van René Magritte. De rechter stoelde zijn uitspraak op de parodie-exceptie, in 1994 ingeschreven in de Belgische auteurswet. Een uitzondering op het auteursrecht laat een kunstenaar toe, het idioom van een collega gedeeltelijk over te nemen om het te parodiëren op voorwaarde dat men kritisch, humoristisch en respectvol te werk gaat. Dit arrest wordt momenteel aangevochten bij de hoogste Belgische rechtsinstantie (het Hof van Cassatie). De uitspraak zal belangrijk zijn in het aflijnen van de grenzen tussen plagiaat en parodie.[12]
• Verschillende muzikanten, zoals Paul McCartney en Jethro Tull, zijn geïnspireerd door het werk van Magritte. Bij John Cale, Paul Simon en De Nieuwe Snaar kwam deze invloed zeer duidelijk naar voor, zij bedankten de schilder met naar hem genoemde songs (respectievelijk Magritte, Rene And Georgette Magritte With Their Dog After The War en René Magritte).
• Het veilinghuis Sotheby's veilde medio 2010 een reeks van veertig brieven en postkaarten die Magritte schreef aan de dichter Paul Colinet. In deze brieven vraagt de schilder advies over mogelijke titels van zijn werken.[13]

• Magritte eindigde in 2005 op de 9de plaats in de Waalse versie van De Grootste Belg en op nr. 18 in de Vlaamse versie.
• Magritte stond afgebeeld op het laatste Belgische bankbiljet van 500 frank voor de invoering van de euro.
• Het schrijverspaar Monaldi & Sorti gebruikte de term "C'est ci" in hun boek Imprimatur. Letterlijk staat er in het fragment: "En als mijn tegenstanders vermoeden dat het geen pijp is?" "Doe als ik, toen ik 's nachts twee Parijse bandieten van mij af moest schudden: schreeuw hard ceci n'est pas une pipe!" antwoordde Melani lachend. De roman speelt zich af in 1683.
• Van 2016 tot 2022 vliegt een toestel van Brussels Airlines rond met een René Magritte-kleurenschema. Het vliegtuig (OO-SNC) werd als SNmagritte op 21 maart 2016 voorgesteld.

• Tentoonstellingscatalogus Retrospectieve MAGRITTE, Paleis voor Schone Kunsten, Brussel, 1978, 206 blz.
• Tentoonstellingscatalogus René Magritte en het Surrealisme in België, Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, Brussel, 1982, 322 blz.
• Tentoonstellingscatalogus Het bekoorlijke is mooi (Irène, Scut, Magritte and C°), Museum voor Moderne Kunst te Brussel, 1996, 558 blz.
• Roisin, Jacques Ceci n'est pas une biographie de Magritte, Bruxelles: Alice Editions. Roisin, Jacques (1998), ISBN 2-930182-05-9.
• Paul Raspé, Autour de Magritte - Rond Magritte, Ontwerpers van muziekpartituren in België, Pandora, 2005, ISBN 90-5325-257-6.

• Musée Magritte Museum
• Magritte Museum/woonhuis - Esseghemstraat 135 - Brussel
• Fondation Magritte
• imagesmusicales.be