Idioom

Het idioom moet worden onderscheiden van de woordenschat en de grammatica van een taal:

• De woordenschat is de verzameling van alle woorden van een taal, met hun betekenis, denotatie en connotatie.
• De grammatica geeft de regels voor vervoegingen en verbuigingen van woorden, en de regels voor een grammaticaal correct gevormde zin.

De volgende zinnen, bijvoorbeeld, zijn grammaticaal correct, met zuiver Nederlandse woorden:

Welke tijd is het?

Wat is jouw naam?

Echter, in het Nederlands zegt men gewoonlijk

Hoe laat is het?

Hoe heet je?

Alleen deze twee laatste zinnen horen dus tot het Nederlandse idioom. Dergelijke vaste woordcombinaties die het idioom van een taal vormen worden ook wel collocaties of fraseologismen genoemd.

Als de grammatica verschillende woordvolgordes toelaat, maar sommige daarvan veel gangbaarder zijn dan andere, kan dit ook tot het idioom gerekend worden.

Nederlandse Spreekwoorden is een olieverfschilderij uit 1559, geschilderd door Pieter Bruegel de Oude. Het schilderij toont ten minste 80 Nederlandstalige spreekwoorden en gezegdes zoals die destijds gangbaar waren in het Nederlands. Sommige ervan worden tegenwoordig nog altijd gebruikt.

Tot het idioom behoren ook staande uitdrukkingen, en spreekwoorden en gezegdes.

In het proces van verwerving van een vreemde taal en ook bij taalverwerving in het algemeen speelt idioom een bijzondere rol, omdat het niet via algemene regels te leren is. Juist de beheersing van moeilijker direct te vertalen zinswendingen en woordgebruik is een indicatie van de wijze waarop een vreemde taal wordt beheerst. Veel idiomatische uitdrukkingen kan men vinden in een goed woordenboek, bij de behandeling van een bepaald lemma. Het probleem is dat men niet altijd weet dat men naar een speciale uitdrukking moet zoeken, en vaak ook niet meteen onder welk lemma men die kan vinden. Het zijn niet zozeer individuele woorden die voor problemen zorgen, maar juist ook uitdrukkingen, zinswendingen of frases waarin die gebruikt worden.

Er zijn vaak aparte oefenboeken en lexica voor nodig om deze idiomatische uitdrukkingsvormen aan te leren. Hoewel deze stof sterk afhankelijk is van het niveau en de voorkennis van de leerling, kunnen er toch ook lijsten worden aangelegd die voor grotere categorieën leerlingen met verschillende moedertalen nuttig zijn. In het Nederlandse vreemdetalenonderwijs wordt de term idioom ook gebruikt in de betekenis van woordenschat. Docenten spreken van een idioomtoets en idioomboek, een boek met de belangrijkste woorden voor een bepaald niveau.

Het begrip 'idioom' wordt in een figuurlijke betekenis ook gebruikt in relatie tot muziek of beeldende kunst, als aanduiding voor wat een compositie of ander kunstwerk herkenbaar maakt als gemaakt door een bepaalde kunstenaar (vergelijk signatuur en muzikale handtekening).

• equivalent