Psoriasis

De naam psoriasis komt van het Griekse "psora", dat jeuk of huiduitslag betekent.

De eerste duidelijke beschrijving van dit ziektebeeld dateert uit 1801.[6]

Er zijn verschillende typen psoriasis, waarvan het meest voorkomende (psoriasis vulgaris, ook wel psoriasis en plaque genoemd) de 'gewone psoriasis' is. Kenmerkend voor de meeste vormen van psoriasis zijn witte huidschilfers op rode plekken huid. Deze plekken worden ook wel plaques genoemd. Ze vertonen de volgende vier eigenschappen:

1. de plaques zijn duidelijk afgebakend, de overgang naar de onaangedane huid is scherp begrensd
2. het oppervlak bestaat uit niet goed met elkaar samenhangende zilver-witte schilfers
3. onder de schilfers vertoont de huid een glimmende, homogene roodheid
4. als men over een dergelijke plek krabt, laten de huidschilfers op een kaarsvet-achtige manier los waarbij kleine bloeddruppeltjes op de rode huid verschijnen. Dit is het zogenaamde teken van Auspitz, en is diagnostisch van belang, omdat men daarmee andere aandoeningen, zoals eczeem, kan uitsluiten.

Ongeveer 20 procent van de patiënten vertoont het fenomeen van Köbner. Door aspecifieke irritatie van de huid, ontwikkelen zich plaques op plaatsen waar dat eerder nog niet het geval was, bijvoorbeeld op de plaats waar een schram heeft gezeten of een brandwondje.

Veranderingen aan de nagels treden ook vaak op. De nagels van de handen in 50 procent, en de teennagels in 35 procent van de gevallen. Drie soorten veranderingen kunnen optreden:

1. de vorming van kleine putjes in het nageloppervlak
2. een gelige verkleuring onder de nagel
3. door aantasting van keratinebevattende lagen in de nagel, krijgt deze een gelige kleur en wordt "brokkelig".[7]

In ongeveer 15% van de gevallen, treden naast huidafwijkingen ook gewrichtsklachten op, en ontwikkelt zich een seronegatieve polyartritis.[5]

Psoriasis op een arm

Andere vormen van psoriasis zijn:

• Psoriasis guttata - bestaat uit 1–5 mm grote plekjes op de romp, en mogelijk ook op de bovenarmen en -benen. Dit is een acute vorm, die bij kinderen en adolescenten kan voorkomen. Meestal heeft men in de twee weken voor het verschijnen van de knobbeltjes een streptokokken infectie opgelopen in de vorm van een keelontsteking. Meestal verdwijnt de psoriasis guttata na 3 tot 4 maanden vanzelf. Ongeveer een derde van de patiënten ontwikkelt later de klassieke plaques variant.[7][8]
• Bij psoriasis-erytrodermie is het gehele lichaamsoppervlak aangedaan. Het betreft een ernstige vorm van psoriasis, die in zo'n 2 procent van de gevallen optreedt. Roodheid van de huid is het opvallendste kenmerk. Alle andere symptomen van psoriasis zijn aanwezig, maar de schilfering en plaquevorming zijn meestal minder prominent. Hypothermie, hypoalbuminemie en hartfalen kunnen optreden. De kans op levensbedreigende situaties is aanwezig. Het kan optreden na een niet verdragen behandeling van de huid met ditranol of UVB, en kan dan gezien worden als een gegeneraliseerde köbnerreactie. Het kan ook veroorzaakt worden door bepaalde andere medicijnen, atopische dermatitis (eczeem), en cutaan T-cellymfoom.[7][8]
• Psoriasis pustulosa (von Zumbusch-psoriasis) is een acute vorm van psoriasis waarbij de psoriasisplekken bestaan uit 2–3 mm grote blaasjes met pus, in de rondom ontstoken huid, meestal op romp, de nagelbedden, handpalmen en voetzolen. Ze gaat gepaard met koorts, die een aantal dagen aanhoudt. De blaasjesvorming en koorts treden meestal in golven op. Indien de nagels zijn aangedaan, kan bij patiënten met een lang aanhoudende psoriasis pustulosa, atrofie van de vingers optreden. Voorts bestaan er nog twee varianten van psoriasis pustulosa. Soms wordt psoriasis pustulosa wel als een op zich staande aandoening beschouwd, niet direct onder het psoriasisscala vallend.[7] Deze vorm komt veel meer voor bij rokers.

Arthritis psoriatica, is een chronische ontsteking van de gewrichten. De symptomen lijken deels op die van reuma, maar zijn niet exact dezelfde, en meestal zijn de huid- en nagelafwijkingen zoals die zich bij psoriasis voordoen aanwezig. Men kan zich afvragen of de symptomen wel een en dezelfde onderliggende etiologie hebben. Er zijn aanwijzingen dat het zou gaan om een zich elders dan in de huid manifesterende psoriasis, maar er zijn ook aanwijzingen dat het hier om een bijzondere vorm van artritis gaat.[9]

Psoriasis palmaris en plantaris (psoriasishaarden op handpalmen en voetzolen), psoriasis inversa (haarden juist bij huidplooien, zoals oksels en liezen), psoriasis unguum (nagelpsoriasis) en psoriasis capitis (psoriasis op de behaarde hoofdhuid), zijn geen aparte vormen van psoriasis maar geven de plaats aan waar de psoriasis (vulgaris) zich voordoet.

De exacte oorzaak van psoriasis is niet bekend, hoewel er over het ziektemechanisme wel steeds meer inzicht bestaat.

Topicale crèmes 

Al tientallen jaren lang worden de meeste psoriasis-patiënten met een topicaal geneesmiddel behandeld. Er zijn enkele smeersels en zalven die een positief effect hebben, veelal met corticosteroïden (bijvoorbeeld betamethasondipropionaat of clobetasolpropionaat). De corticosteroïden remmen de aanwezige versnelde deling van huidcellen. Ook worden er soms zalven met salicylzuur of aan vitamine D verwante stoffen gebruikt zoals calcipotriol en calcitriol. De teerpreparaten zijn grotendeels obsoleet (voorbijgestreefd), vooral omdat ze slecht ruiken en de behandeling erg omslachtig is. Daarnaast bestaan er een aantal ingrijpender behandelingen die kunnen worden ingezet als plaatselijke middelen onvoldoende effect hebben.

Hyperbare zuurstoftherapie 

Hyperbare zuurstoftherapie is mogelijk effectief bij de behandeling van psoriasis.[20]

Laserlicht 

Een effectieve therapie is het behandelen van de plekken met een Pulsed Dye Laser. Daarbij worden de bloedvaten die de psoriasisplek van voedingsstoffen voorzien vernietigd, waarna de plek verdwijnt. Bijzonder gunstig hierbij is dat de plek zonder verdere behandeling relatief lang wegblijft en deze behandeling geen ernstige bijwerkingen kent.[21][22]

UV-behandeling 

Een andere veel toegepaste behandeling is lichttherapie: een traditionele therapeutische blootstelling aan lampen die vooral UV-A licht uitstralen (PUVA), in combinatie met het opbrengen van psoralenen die de huid gevoeliger maken voor UVA-licht. Deze behandeling kende nogal wat bijwerkingen. Een meer moderne variant is het gebruik van smalbandig UV-B licht (311 nm), waarbij geen middelen opgebracht hoeven te worden. Bij beide gevallen bestaat er, gezien het gebruik van UV licht, een verhoogd risico op huidkanker.
Blootstelling aan alleen (intensief) zonlicht (waardoor de vitamine D status sterk verbetert), zonder psoraleenbehandeling, blijkt eveneens voldoende om de klachten sterk te doen afnemen.[23]

Blauwe LED-licht therapie 

Aangetoond is dat blauw LED-licht effectief is voor het behandelen van psoriasis.[24][25] Blauw licht behoort tot het zichtbare lichtspectrum en is vrij van UV straling. Studies laten zien dat blauw licht de overproductie van keratinocyten in de opperhuid vermindert en de differentiatie ondersteunt.[26] Ook het ontstekingsremmend effect wordt genoemd. Blauw licht deactiveert imuuncellen, zoals T-cellen en dendritische cellen en kan de vicieuze cirkel van zichzelf versterkende ontstekingsprocessen in de huid doorbreken.[27] Het UV-vrije blauwe licht is beschikbaar in een draagbaar medisch hulpmiddel waarbij geen actieve bestanddelen of chemische substanties gebruikt worden.[28]

Systemische middelen 

Bij ernstige en invaliderende gevallen, vaak in combinatie met gewrichtslijden, worden soms zogenaamde 'systemische' behandelingen gegeven (tabletten), op basis van methotrexaat of ciclosporine. Deze middelen kunnen ernstige bijwerkingen hebben en worden slechts onder nauwgezette dokterscontrole gebruikt.

Fumaarzuuresters 

Een andere wetenschappelijk geaccepteerde therapie is het gebruik van fumaarzuuresters.[29][30][31] Meestal wordt daarvoor een geneesmiddel met een mengsel van verschillende mono-ethylfumaraten plus dimethylfumaraat gebruikt. Verder dient de patiënt zich te houden aan een dieet dat tot doel heeft het gehalte aan pyrodruivenzuur zo laag mogelijk te houden. Daartoe dienen o.a. specerijen, wijn en schillen vermeden te worden. De energievoorziening (citroenzuurcyclus) in de lichaamscellen zou bij psoriasis gestoord zijn en fumaarzuur (gecombineerd met pyrodruivenzuurbeperking) zou de citroenzuurcyclus weer aanjagen. De werking van deze fumaraten zou berusten op inhibitie van NF-kappa B, en inductie van apoptose van T-cellen. Bijwerkingen zijn onder andere buikkramp, diarree, misselijkheid, opvliegers en moeheid.[32]

Biologicals 

Een tamelijk kostbare behandeling vormen de biologicals. Binnen de groep van biologicals wordt onderscheid gemaakt tussen de zogenaamde TNF-alfa-remmers en de T-celmodulatoren. Gezien de prijs worden strenge criteria gehanteerd voordat men voor een dergelijke behandeling in aanmerking komt. Gezien de aard van deze geneesmiddelen is het risico op bijwerkingen, alsmede de ernst daarvan, niet bepaald gunstig te noemen. Bij enkele van deze middelen keert de psoriasis al kort na het staken van de behandeling weer terug.

Zoals bij alle chronische en wisselend aanwezige aandoeningen worden ook bij psoriasis alternatieve methodes toegepast:

• Veel patiënten ondergaan een kuur aan de Dode Zee in Israël (Ein Bokek) of Jordanië. De invloed van het zoute water en het zonlicht geeft voor veel patiënten een vermindering van de symptomen.[33][34][35]

• In diverse kuuroorden in het noordelijke en centrale Midden-Oosten, voornamelijk in Turkije, Syrië, Irak en Iran kunnen psoriasispatiënten zich laten behandelen door twee soorten vissen (biopeeling), (Garra rufa en Cyprinion macrostomus), die de korstjes opeten. Deze zogenoemde ichthyotherapie kan inmiddels ook op diverse andere plekken in de wereld worden ondergaan. Volgens een pilotstudie lijkt combinatie van ichthyotherapie met UV-behandeling een waardevolle behandelmethode, maar verder onderzoek is noodzakelijk voordat er harde conclusies kunnen worden getrokken.[36]

• Sommige psoriasis-patiënten beweren resultaat te behalen met het volgen van een anti-inflammatoir dieet.[37][38]

Er bestaat geen therapie die iemand kan genezen: het betreft in alle gevallen symptoombestrijding. Wel zijn er aanmerkelijke verschillen in remissietijden, dat wil zeggen de tijd die een patiënt vrij blijft van plekken na het afsluiten van een therapie en de bijwerkingen.